Դավիթ Հովհաննես / Ախ, ինչպե՞ս երգեմ ես աշունն այս խուլ

05.11.2014 00:59

Դավիթ Հովհաննիսյան (բանաստեղծ, թարգմանիչ) ծնվել է 1945թ. փետրվարի 17-ին, Երևանում: Արձակագիր Հրաչյա Հովհաննիսյանի որդին է, դերասանուհի Թամար Հովհաննիսյանի եղբայրը: Ավարտել է Երևանի պետական համալսարանի բանասիրական ֆակուլտետը: Աշխատել է Հայաստանի պարբերական մամուլում, «Հայֆիլմ» կինոստուդիայում, անտիկ և արտասահմանյան գրականության պատմություն է դասախոսել Հայաստանի մի շարք բուհերում: Հայկական հեռուստատեսությունում, որպես հեղինակ, տասը տարի վարել է «Նորք» ամենամսյա գրական հանդեսը (1980-90թթ): 1979թ-ից գրահրատարակչական ասպարեզում է: Եղել է «Արևիկ» հրատարակչության տնօրենների խորհրդի նախագահը, 1999-2003թթ` ՀՀ Ազգային Ժողովի 2-րդ գումարման պատգամավոր: Գրել սկսել է վաղ պատանեկան տարիքից, 1965թ-ից տպագրվել է: Նրա ստեղծագործությունները մշտապես եղել են քննադատության և ընթերցողների ուշադրության կենտրոնում: Հեղինակել է շուրջ 25 բանաստեղծական, մանկական և թարգմանական ժողովածուներ, հրապարակախոսական և քննադատական հոդվածներ, էսսեներ, ռադիոպիես (ռուսերեն), թարգմանական գրքեր (ռուսերենից և անգլերենից): Հայտնի են «Մեզանից հետո ուժեղ ու հաղթանդամ», «Քաղաքային ձմեռ», «Հավերժական հայը» և այլ բանաստեղծություններ: Թարգմանել է աֆրո-ասիական, մերձբալթյան, ռուս, ուկրաինացի, ամերիկյան դասական բանաստեղծներից: Ռուսերենով և անգլերենով թարգմանաբար լույս են տեսել նրա բանաստեղծական երեք ժողովածուները, ծավալուն շարքերով մշտապես ներկայացվել է հայ պոեզիայի օտարալեզու անթոլոգիաներում: 1975թ-ից Հայաստանի Գրողների միության անդամ է: 2010թ. արժանացել է ՀՀ մշակույթի վաստակավոր գործչի կոչմանը:


ԱՇՈՒՆ Է ՀԻՄԱ – ԲԱԺԱՆՈՒՄԻ ՇՐՋԱՆ

Աշուն է հիմա – բաժանումի շրջան, 
ողջ օրն անձրև է գալիս ու չի գալիս –
անգույն, միալար խոսքերիդ պես տարտամ, –
ախ, ինչպե՞ս երգեմ ես աշունն այս խուլ, 
երբ բառեր չկան, երբ մենակ եմ ու լուռ
մեռնող բնության, մեռնող սիրո դիմաց, 
աշուն է հիմա – բաժանումի շրջան:

Անցյալ աշնանն էր, որ սիրեցինք իրար, 
ու թվաց, թե այլ մի կյանք ապրեմ պիտի, 
կարծես օրերս էլ մի նոր գույն առան, –
և աշնան խոնավ, փաղաքուշ միգում –
հասո՜ւն էր սերը՝ ամռան կրքի նման.
– օ խաբե՛ց մեզ անցյալ աշունը խարդախ, –
անցյալ աշնանն էր, որ սիրեցինք իրար:

Ասում են՝ ծերերն են աշնանը սիրում –
մենք ծեր էինք, բայց ուզեցինք խաղալ, 
և դա է հուշում մեզ աշունն այս խուլ –
իր անձրևներով անգույն ու միալար, –
տե՛ս, լալի՜ս է մեր սերը երկնքից կախ, 
և կանչում հուսահատ, թե վախճանն է սա.
– ասում են՝ ծերերն են աշնանը սիրում:

Չեմ ուզում հիմա քեզնից ոչ մի բան, 
մոռացիր, մոռացիր ինչ որ եղել է, –
ա՛խ, այս թշնամի, այս մեռնող աշունը
տարավ ամեն ինչ անդարձ իրեն հետ, 
ա՛խ, մենք բոլորս մանուկներ ենք որբ, –
ցուրտ է, մրսում եմ – իսկակա՜ն Տերյա՛ն, 
չեմ ուզում հիմա քեզնից ոչ մի բան…
_____________
ԱԳԱՄԵՄՆՈՆ

Տեսնում եմ ահա: – Նավերը կանգնած, 
չի փչում ոչ մի համընթաց քամի, 
զենուլ ես տալիս դու քո աղջըկան, 
որ աստվածների սիրտը ողոքես, –
բայց սարսափած են թե՛ մարդ, թե՛ աստված, 
քանզի քո զոհը – անմեղ կույս է մի, 
և լալիս է քո սիրտը հայրական, –
բայց մոր աղերսն էլ ետ չի պահում քեզ:

Տեսնում եմ նորից: – Գոռոզ, ինքնակամ, 
հերոսի հետ ես գժտվում առաջին, 
որից փախչում են արքաներն անպարտ, 
որից սարսում է քաղաքն Իլիոն, –
բայց Պելիսածին քո ոսոխն անգամ
անսաց քո կամքին, քո հզոր անձին, 
և առաջնորդեց աքայանց ի մարտ, 
– դեպի սոսկալի՜ հաղթանակի տո՛ն:

Տեսնում եմ մահըդ: – Թիկնոցով ծածկված, 
ելնում ես որպես կուռք արևելյան, –
և վրիժառու տապարն եմ տեսնում –
երիցս ներկված քո տաք արյունով…
– Դիցե՜ր, ինձ խոցեց մահացու հարվա՛ծ, –
շանթված կասկածով դավաճանության –
բարձր կանչում ես դու վերջին շնչում, 
որ ինձ է հասնում դարերի միջով…

Օ, Ագամե՛մնոն: – Օ, մե՛ծն առաջնորդ, 
հերոս էիր դու, – և ամբողջ կյանքում
վախն ու սարսափը օտար էին քեզ, 
քանզի քո հոգում – առյո՜ւծ էր նստած, –
բայց արքայական քո սիրտն անհողդողդ
մի օր սողոսկեց մի խորթ զգացում.–
հիշո՞ւմ ես՝ ինչպես կանգնեց Թերսիդես, 
ու քեզ ժողովում ի՜նչ խոսքեր ասաց:

Կաղ, աչքերը շիլ, մազերը ցանցառ, 
կուզ, սրագագաթ ու կորաքամակ –
նա ճչում էր քեզ, այնքան մարդու մեջ, 
ի՜նչ սև անարգանք, լուտա՜նք ինչպիսի: –
Անվանեց ագահ, կնամոլ, թշվառ, 
կոչ արեց թողնել քեզ մարտում մենակ…
– Բայց մինչ դու այնտեղ նստած էիր խեղճ՝
նրա մեջքին զա՜րկն իջավ Վոդիսի՛:

Օ, տեսնո՛ւմ եմ քեզ: – Ստորից պարտված, 
դեռ գլխի չընկած, թե ինչ կատարվեց –
արդեն կրակ է վառվում քո հոգում
և ուռճանո՜ւմ է քո սիրտը ցավի՛ց, 
բայց անտես մի ուժ ճնշում է քեզ ցած, 
և դու լռո՜ւմ ես, լռո՜ւմ ես, օ մե՛ծ.–
ա՛խ, աչքիս առաջ դու քար ես դառնում –
մարմար անհաղորդ ու անվշտակից:

Եվ երեսուն դար նստած ես այդպես, 
կույր կոպերիդ տակ փակած քո հոգին, 
վախն ու սարսափը խեղդած սրտիդ մեջ
և թաքցընելով ցասո՜ւմդ արդար, –
բայց ինչքա՛ն լավ եմ հասկանում ես քեզ
այսօր մի նման ժողովում կրկին, –
ու երկու բառ եմ մրմնջում անվերջ.
– Թերսիդեսի դա՛ր: Թերսիդեսի դա՛ր:

Նա զինվոր էր վատ, և մարդ չարանենգ, 
բայց տե՛ս, ստորից դարձել է իշխան, 
և գնալով նա մեծանում է դեռ, 
հերո՜ս է արդեն, նույնիսկ՝ ո՜չ վերջին, –
ու թեպետ նրան մենք շատ լավ գիտենք, 
բայց կտրում է նա մի օր մեր ճամփան, 
– և չկա, ավաղ, Վոդի՜սն էլ արդեն, 
որ մի զա՛րկ իջներ նրա կուզ մեջքին: 
1980
_________________

ՁԻ, ՆԺՈՒՅԳ ԻՄ ԵՐԵԿՎԱ

Ինչքան ուզեցի փախչել –
այնքան ավելի խրվեցի, –
և կանգնած ցեխերում որպես ձի, 
որպես քնձռոտ յաբո՛ւ, վրան ախտեր, 
ճանճեր եմ քշում հիմա –
դժբախտություններ մանրումեծ, 
հոգսեր առօրեական, 
որոնց տակ կքել եմ արդեն էլ, 
որ կախվել են բաշիցս թել-թել, 
որ ծեփել են բերան ու աչքեր, 
որ պատել են դո՛ւնչս ծեր, –
և չեմ տեսնում ոչինչ, 
և չեմ լսում ոչինչ
(ամառվա կեսին, շոգ ամառվա, 
այս ցե՞խը ով հնարեց):

Ամառվա կեսին, շոգ ամառվա –
այս ցե՞խը ով հնարեց, –
որ կարող էր լինել, իհարկե, 
որ պիտի անպայման լինե՛ր գուցե
(ինչպես քաղաքի կարգն է –
և փողոցի մեջտեղո՛ւմ հենց), 
բայց կարո՞ղ էի հո շրջանցել, 
անցնել ու թողնել ետևում
ցեխը այդ գեղեցիկ ու սև, 
այնքա՛ն գեղեցիկ ու սև, 
որ մեջը մինչև ծունկս թաղված
կանգնել եմ որպես ծեր, 
քնձռոտ յաբո՛ւ, վրան ախտեր, –
որպես գուշակո՛ւմ իմ վաղվա –
և չգիտեմ ում ինչ ասեմ:

Ձի, նժույգ իմ երեկվա, 
ո՞ւր է քո երբեմնի վարգը, 
ո՞ւր է քո խրխինջը վստահ, 
ո՞ւր են հարազատներդ երիվար, 
որ հիշում են քեզ, իհարկե, –
բայց միայն մի պա՛հ –
որովհետև այնպես եղավ, 
որ կյանքիդ ընթացքը բնավ
չշեղեց իր ուղին սովորական, 
և դու էլ դարձար այսպիսի կական –
նրանցից, որ գրվել են շատ, 
իրար նմա՛ն, սենտիմենտա՛լ, ուժա՛տ
և հոգնած, անսահմա՜ն հոգնած…
Ինչո՞ւ չմեռար: Որ սատկե՞ս: 
Բայց ո՞վ պիտի ների քեզ:

Սա տանջա՛նք է, տանջա՛նք, 
ամառվա կեսին, շոգ ամառվա –
կանգնել ցեխերում որպես ձի, –
որպես քնձռոտ յաբո՛ւ, վրան ախտեր, 
և ճանճեր քշել – ճանճե՛ր, 
դժբախտություններ մանրումեծ, 
հոգսեր առօրեական, 
որոնց տակ կքել ես արդեն էլ, 
որ կախվել են բաշիցդ թել-թել, 
որ ծեփել են բերան ու աչքեր, 
որ պատել են դո՛ւնչդ ծեր, –
և չես տեսնում ոչինչ, 
և չես լսում ոչինչ, 
այլ մտածում ես միայն
բութ ու համակերպված.

ահա ես, վրան ախտեր, 
ապրելու դատապարտված ձի, –
ինչքան ուզեցի փախչել –
այնքան ավելի խրվեցի: 
1982

ԼԻՆԵԼ, ԹԵ ՉԼԻՆԵԼ

Լինել, թե չլինել. այս է խնդիրը, 
սրանց նման գոհ ու երես առած, –
դառնալ արքայի խաղալիքը, իրը –
և կամաց-կամաց սողալ առաջ…

– Լինե՛լ, – ասում է արքան վստահ, –
և կլինի քո նույն սկիզբը դա լոկ, 
որ հասնես այնտեղ, ուր ես եմ նստած
և աշխարհին եմ նայում խնդալով: –

Շատ լավ. ես էլ կուզեի լինել, –
ինչպես այդ արքան: Ինչո՞վ եմ պակաս: 
– Սակայն ի՞նչ անեմ, որ սրտիս նեղ
պատերն է ծեծում արյունս կաս:

Որ մահկանացու իմ սրտի տակ
հրե առյուծներ են հաճախ մռնչում, 
հրաբուխներ են ժայթքում իրենց տաք, 
թունավոր լավան…– Ինչպիսի՜ խնջույք:

– Ոչ, չլինե՛լ, – որոտում են նրանք, –
այսպես դու նման ես քեզ առավել, 
թող լինի մեկը, որ ասի՝ կյա՛նք, 
դու ուզեցիր, բայց ես ինձ չեմ դավել:

Եվ այդ ձայները, ինձ թևերին առած, 
թռցնում են Ոգու բարձրունքները վես, –
ուր աստված է ամեն մարդ արարած –
և չունի իր հետ կռիվ ու վեճ…

Բայց երբ այնտեղից գլորվում եմ ցած –
արքային քրքիջի տակ չարախինդ, –
ապա միտք եմ անում խիստ չարացած.
– Ի՞նչ գործ ունեի: Ո՞վ էր դրդել ինձ:

Դժբախտություն է՝ ճղճիմ դարում
լինել հրեղեն, վեհ խոսքի կարոտ, 
երբ կարելի էր լինել հարուստ…
թեկուզ և քաղցել ճոխ սեղանի մոտ: 
1984

ԲՈՂՈՔ ԱՌ ՄՈՂՈՔ

Մողո՛ք, Մողո՛ք, ո՞ւր են պոետները, 
որ, հույզով ու հույսով առլեցուն –
երգում էին կյանքի վառ օրերը, 
սեր ու խաղաղություն ամենեցուն, 
մինչդեռ դու մա՜հ էիր սփռում ամենուր, 
և չէ՛ր ժանգոտում ձեռքիդ գերանդին, –
որովհետև այդպես էր կամենում
քո սիրտը դաժան, չար ու անխինդ:

Ես տեսնում եմ նրանց, երգիչ ու բանաստեղծ, 
որ երազիս մեջ դեգերում են անտուն…
– Ինձ ամե՜ն գիշե՛ր տանում են այնտեղ, 
ուր, աքսորական կամ թե բանտում –
նրանց տառապանքի ուղի՛ն է երկարող, 
վոդիսակա՜նը անպատմելի՛…
– Բայց, աչքերի մեջ ապշանք ու կարոտ, 
նրանք զարմացած նայում են էլի՛…

Մողո՛ք, Մողո՛ք, նրանք չեն հասկացել
ու երբե՛ք, երբե՛ք չեն հասկանա, 
թե՝ ինչի՞ համար մուրճմանգաղաձև
քո սուրը շողաց իրենց գլխին հանկարծ, 
բայց գործո՜ւմ էր քո մահվան գերանդի՛ն
և դարձնում նրանց – մարդկային ցե՛խ, 
և փոխում նրանց խինդը – խանդի, 
և փչացնում, ով դեռ պոե՜տ էր մնացել:

Ու թեև անցան նրանք հրի միջով, 
և հնչեցըրին պղնձյա փողեր, –
բայց սրբե՜ց նրանց քո սուրն անզիջող, 
որի փառքն իրե՛նք էին հենց տարփողել, 
և տակը մնաց – ժժմունքը թերուս, 
որ պղտոր ջրո՛ւմ – դեռ շո՜ւռ է գալիս: 
– Եվ հսկում ես դու նորից վերուստ, 
և վերուստ նորից հըրաման տալիս…

Եվ «վսեմ բառի» մունետիկներն այս խեղճ
շարժվում են նորից քո՛ հրամանով.–
«հաչում էին այնտեղ, հաչում են այստեղ», 
սուտ փայլից ընկած, անղեկ ու անօգ, 
հաչում ուրիշի՛, նաև – իրա՜ր վրա, 
և մեղա գալիս նույն պահին՝ խաչվե՜մ, 
և կեղծ պատվելու թիկնոց քաշում վրան, 
բայց հասկանում, որ կարծես մի բան այն չէ:

Ե՛վ տիրացու սև գաճաճն է հաչում, 
և՛ Չալանկ գամփռը – հոտը քամահրած, 
և՛ ծաղկերգուն, որ հաչում է աջում, 
իսկ ձախում – հակում գլխիկը ցած, 
և՛ վարժապետը, որ գցում է տողե՜ր
մեռելահոտ ու դոնդողանման, 
և՛ գյուղից քաղաք իջած տղան, –
ում, ինչպես միշտ, Թոփչյան Ալիկն է պեղել:

Ե՛վ սերնդի որբը, որ վիզը կոտրեց, 
և՛ նույն Թոփչյան Ալիկը, դարձած գրող, 
– տարբեր ու նման ճակատագրե՜ր, –
որոնց շարժում է ճակտի գիրը գրող
քո ձեռքը, ինչպես եղել է հնում, 
երբ քանիսի՜ն ես այդպես տարել ի մահ, 
որոնց տվել ես Բառի իշխանություն, 
հետո – սպանել ամեն օր, ինչպես հիմա:

Մողո՛ք, պատերազմի՜ աստված, չա՛ր աստված, 
ես բողոքո՜ւմ եմ ահա քո դեմ.–
մի՞թե սրա՜նք են քեզ հակոտնյա տված, 
ինչո՞ւ սրա՛նց վրա ելար մահադեմ, 
և ո՞րն է արդյոք ավելի դաժան.–
մեռնել ամե՞ն օր, թե՞ միանգամից…
– Բռնությո՛ւն, աքսո՛ր, մահտարաժա՛մ…
– Մահվան կերպերն այդ ծանոթ են և՛ ինձ,

Ե՛վ նրանց, ովքեր հիմա լալահառաչ
ողբում են իրենց տո՜ղը պատանեկա՛ն
(երբ դեռ մարդ էին, – և Աստծո առաջ
մաքուր էր իրենց խի՜ղճը պոետակա՛ն), –
իսկ հիմա, դարձած մի փետրավոր թռչո՛ւն
կամ մի փորախո՛ս, արձա՜ն ետմահու –
մի կերպ պահում են իրենց նոսըր չուն, 
ու իրենց դեմքն են մի կերպ պահում…

Ամեն ինչ են հիմա՝ մըրցանակակիր, 
և փիլիսոփայ նույնիսկ, և դասախոս
(որ, դուրս ընկած շավղից ժամանակի –
դասե՜ր է խոսում գավառական շախո՛վ), 
և լերկագլուխ, նենգ տիրացու, 
որ մեր արյուն-ավեր օրերում նորից
գործ է տալիս տակից (և մահկանացու
յուր չգոյությունը – սեպում ո՜չ միօրի՛կ),

Եվ սերնդի զոհ, բայց – ապրող ավելի, 
քան այս բոլորը – միասին վերցրած
(ու եթե նրան ես հիշո՜ւմ եմ էլի՛ –
գլուխս հակած նրա գրքի վրա, –
ապա ա՜յն պատճառով լոկ, որ չգիտեմ, 
թե՝ ո՞վ է ավելի երջանիկ.– նա՞, 
ով երեսուն տարի առաջ վիզը կոտրեց, 
բայց թողեց իր դեմքը – մահամնա՛,

Թե՞ ես, որ դարձա քո զոհը, Մողո՛ք, 
և ամենա՛յն օր – մեռա՜ սրանց հետ…): 
Եվ եթե հիմա ես գրում եմ բողոք, 
և կամ՝ հուսահատ հոգու մի դեպք, –
ապա հիշում եմ մեռած պոետին, 
երեսուն տարին, հիշում եմ և՛ ինձ, 
և կրկնում խոսքը հնուց անտի.
– Ի՛նչ լինում է՝ թո՛ղ որ լինի միանգամից:

Ա՛յս է: Եվ ե՜ս եմ վատը բոլորից, 
որովհետև այն, ինչ որ տեսա –
տեսան նաև իրենք, բայց նորից, նորից
լռեցին, իբըր՝ ասելու բան չէ՜ սա, –
քանզի ասո՛ղն է միշտ մեղավոր, 
մանավանդ, երբ – ուրի՜շն էլ գիտե
այն, ինչ ասում ես դու – մերկ բառով, 
իսկ ինքը լոկ – բարբառո՜ւմ է ի Տեր:

Ա՛յս է: Եվ չկա ոչինչ նորություն
այն ամենում, ինչ ասում եմ հիմա, 
մի կրկնված դարձ – ի շրջանս յուր, 
մի անզոր շարժում – քո թրի դիմաց, 
բայց ես, վանելով մտքերս այս ցուրտ, 
նույն հա՜րցն եմ տալիս – սրտի դողով.
– Վասն կյանքի հույզով, հույսով առլեցուն
ո՞ւր են պոետները, Մողո՛ք, Մողո՛ք…

***
Մակերեսն ինչքան առօրեական է և սոսկալի –
նույնքան սոսկալի է խորքը, երբ խորանում ես, –
խորքը, ուր հտպիտներ են խաղում՝ չարությամբ լի, 
խորքը, ուր դևերն են ճչում քո անծանոթ անունը
և շեփորում քեզ աղետ, հիվանդություն ու մահ, 
և դու պատռել ես ուզում երազիդ բամբակը –
որ վերադառնաս կյանք, մանկության բակը, –
բայց պարզվում է, որ հե՛նց կյանքի մեջ ես հիմա:

***
Ես նորից եմ ասում – եթե դու «բանաստեղծ» ես, 
ապա ես՝ բանաստեղծ չե՛մ, հազար անգամ՝ չե՛մ, 
ես գիտեմ, որ գրգռում եմ թույլ գրչիդ ծերը –
և դու էլ ուզում ես Դավթի նման թռչել, –
երկու թևով թռչել – թերթի երկու էջում, 
դե, ուրեմն՝ թռի՛ր, իմ բանաստերջ ագռավ, 
բայց իմացիր՝ եթե տողը թռավ –
արյո՜ւն պիտի ոթի, այլ ոչ թե՝ ջուր:

***
…Երազ տեսա. ինձ՝ մի ականապատ դաշտում, 
և այդ դաշտի անունը՝ Մայր Հայաստան էր, 
ես փնտրում էի ճիշտ ճանապարհը դեպ տուն, 
ճանապարհը, որ ինձ ապահով տեղ տաներ, –
ուզում էի դուրս պրծնել դաշտից ականապատ, 
որը հսկում էին ռուս և հայ սպաներ…
– Իսկ ազերի թուրքը շինում էր իր պատը, 
և ինձ իմ երազում ուզում էր սպանել:

***
…Ու ես երազ տեսա, սոսկալի՜ երա՛զ: 
– Մի մարագի մեջ ծեր, կին ու մանուկ
լցրած՝ վառում էին երեք ասկյար, 
իսկ գյուղի տերտերն աղոթք էր անում, 
և հրի միջից կարկառում Աստծուն
վառվող ձեռքերը, որ իրեն երկինք հանի: 
– Եվ մի ո՜ղջ գյուղ իջել էր ծունր, 
և խնդրում էր՝ ետքից իրե՛ն էլ տանի: 
………………………………………..

***
Ես ինչպե՞ս կուլ տամ եղեռնի ամոթը, 
որին, ուզում ենք՝ աշխարհն էլ սատարի, 
ես ինչպե՞ս շնչեմ անմեղ արյան հոտը, 
որ չի մակարդվում այս էլ հարյուր տարի, 
ինչպե՞ս մոռանամ միլիոնների քոչը, 
որը քշում էր արնախում խուժանը…
– Ե՞րբ պիտի գա արդար հատուցման ժամը, 
բայց գործո՛վ՝ քանզի չի՜ ազդում էլ կոչը:

***
Դավաճանված դաշտեր, դավաճանված լեռներ, 
դավաճանված հողեր, դավաճանված Էրգիր.
– մի չար բժժանքի մեջ դուք կարծես թե մեռել, 
և մնում եք կարծես մի հպումին ձեռքի, –
որ արթնանաք ձեր խոր լեթարգիական քնից, 
և հազարագոչգոչ, և խժալուր ձայն տաք, 
և արյունը կրկին խաղա մարմնում ձեր տաք…
– Բայց չկա ձեռն մարդկան, և չկա ձեռն երկնի:

***
Վանա կատու, մեռավ ծննդավայրն քո Վան, 
և ուզես էլ՝ չես գտնի ճամփան դեպի տուն, 
– այնտեղ քրդի շունն է հաչացող հայվանը, 
և գորշ գայլն է այնտեղ ոռնում, Վանա կատու, 
մեռավ քո տեսակը, շանթումն ուրարտական
երկգույն քո աչքերի, – ու էլ չի աշխատում
գող մուկ բռնելու քո բնազդը կատվական, 
և դու էլ մնացիր հայու միֆ – Վանա կատու:

***
Երբ ես ասում եմ՝ լլկված ծեր ու մանուկ, 
երբ ես ասում եմ՝ բռնաբարված երկիր, 
– որ Հայրենիք են ոմանք անվանում, 
իսկ ես հորջում եմ՝ գերեզմանոց երգի, –
դու ինձ ասում ես՝ չե՜մ ուզում լսել
քո այդ բառերը՝ կոպիտ, սոսկալի, –
ես ուզում եմ երգ, ես ուզում եմ սեր –
պոե՜զիա եմ ուզում, իսկ դու՝ կյանքն ես տալիս:

***
Ներիր, իմ ընթերցող, որ չըկարողացա շոյել
իմ բիրտ տողերով – քո նուրբ ականջը, 
և պատռեցի ունկիդ կուսաթաղանթը, 
և քո աչքում հագա զոլավոր շորեր, 
և ինքնասպան դարձա ես քո աչքում –
անուղղելի՛ և վերջնականապե՛ս, –
բայց թույլ տուր՝ հիմար մի հարց տամ քեզ.
– Ե՞ս եմ ինքնասպանը, թե՞ դու՝ քո պատրանքում:

***
Ա՛խ, եթե կյանքս ետ բերեի իմ այն, 
և դառնայի ջահել, բայց՝ այսօրվա խելքով
(անհնարի՜ն երազ – հնարավոր միայն
հոգիդ սատանային ծախելու ելքով), –
կծախեի՜ հոգիս, արև՛ըս վկա, 
որ անեի չարած իմ սերերը բոլոր, 
որ գործեի չարած իմ մեղքերը բոլոր…
– Բայց ոչ հոգի մնաց, ոչ էլ՝ առնողը կա:

***
Ինձ մորթել ես ուզում, գիտեմ, 
Բե՜ր, դանակդ սրեմ…–
ՄԻ ՀԻՆ ՍԻՐԵՐԳ

Եթե Աստված ասեր՝ ընտրիր երեքը, 
ես մոմ կվառեի նախ կնոջ համար, 
ով ծնունդ առավ իմ կողից թեք, 
և տեղը նրա՝ դատարկ է մինչ հիմա, 
և երկրորդ մոմը՝ կնոջ համար հլու, 
ով լռում է, զի՝ սիրե՜լ գիտե միայն, 
– և երրորդ մոմը՝ հանուն կնոջն այն, 
ով կառնի՛ դանակն իմ ձեռքից՝ սրելու:

***
Շատ մի՛ հուզվիր, տղաս: 
Պոեզիան ինձ այնքան հետաքրքիր չէ, 
որքան հետաքրքիր էր իմ ջահել օրերին.–
ես գրում եմ, որպեսզի ծանր մտքերն ինձ չքրքրեն, 
և մեկ էլ՝ ապացուցելու համար, 
որ դա անում եմ լավ բոլորից
և, այդպիսով՝ հագուրդ եմ տալիս իմ մրցակցող եսին, 
որը չի՜ կարող հանդուրժել իր կողքին գրող ևըս մեկին: 
– Բայց ձանձրացել եմ արդեն՝ անմրցակից ու անմեկին, 
և անցնելու եմ շուտով արձակի ու պիեսի:

***
(Ars poetica) 
Ձեռառնոցին էլ – պոեզիա է, 
եթե հումոր ունի բանաստեղծը, – և ընթերցողը, 
եթե սուր խոսքը – բանաստեղծի լեզվի վրա է, 
եթե այդ խոսքը – դիպուկ հանգով զնգացող է, 
բայց սուր խոսքը – դեռևս պոեզիա չէ՛ լրիվ, 
ձեռառնոցի՜ է, – և մնում է ձեռառնոցի՛, 
որը նետում ես – նման փայլուն ձեռնոցի, 
և բացում ձեռքը – թրթռացող, շնչող, համբուրելի՛:

***
Հիմա պիտի ասեմ. պոեզիայի խորը՝ ո՞րն է: 
– Պոեզիան պիտի լինի արտիստիկ, որ թեթև թռչի: 
Բայց «իմ ցավը խորն է, շատ խորն է», 
իսկ դժոխքում – հնարավոր չէ չուն թռչունի, 
կայրի թևերը – հատկապես յոթերորդ պարունակում, 
որտեղ տոչորվում են բոլոր հերձվածողները…
– Եվ որտեղ կայրվեն ծանր հոգուս թևերը, 
որ այնքա՛ն, այնքա՛ն մեղքեր է պարունակում:

***
Բայց սա էլ, իհարկե՝ խաղ է մի մեծ…
– Պոետը, իհարկե՝ մեղսավոր չէ ավելի, 
քան սուրբ Ավգուստին Երանելին, 
ով ասում էր՝ կրում եմ իմ դիակը իմ մեջ, 
իսկ բանաստեղծը՝ կյա՜նքն է կրում իր մեջ, 
ու եթե մեղքեր է գործում անթվելի –
ապա չունի՛ գոնե մի մեղք անքավելի, –
զի՝ թեթև՜ է մեղքը պոետի մուսայամե՛րձ: 
***
Ինձ ասում է իմ բարեկամը խելոք.
– Դու քո գլխին մի քյալագ կբերես՝
այդպես խոսելով, այդպես գրելով, այդպես ապրելով: 
– Ինչպե՞ս, – հարցնում եմ ես, – ինձ կասե՞ս: 
– Դու ի՜նքդ լավ գիտես: Հակառակվելով
հասարակական կարծիքին – պոեզիայում թե կյանքում, 
բացահայտ անելով այն, ինչ ուրիշն անում է թաքուն: 
– Բայց ես ուզում եմ ապրել՝ մարդո՛ւ պես լոկ:

***
Այդպե՛ս է: Պիտի զոհվես կամ քյալագի գաս, 
որ ճահճաբնակ այս ամբոխը ծփա, ցնցվի, 
ծուլ լինի տեղից, հայու հավար գցի, 
թե՝ մեռա՛վ, գնա՜ց մեր ազգի ապագան, 
– և այս սֆինքս երկրում՝ ներփակ ու անքնին, 
որտեղ խաղաղ, անշառ նա մուկ էր տշում –
կկազմակերպի թաղման ոսկե աշուն, –
իսկ հետո… դի՜նջ կտրվի ձմռան քնին:

***
Բիբլիական իմ ազգ, բիբլիական երկիր, 
որ ապրում ես դարեր – փակված լեռներիդ մեջ, 
– հողըդ դեռ պահում է ուրարտական հերկի, 
նավասարդյան բերքի մնացորդացն իր մեջ, –
բիբլիաբառ երկիր՝ բիբլիաբար քնած, 
որ Սուրբ Գրքի նման՝ ժամին ես արթնանում, 
որ նայես շուրջդ, թե՝ ո՞վ կար, ո՞վ մնաց…
– Եվ փակվում ես նորից քարե քո պատյանում:

***
Ելնում է գեհենի կրակների հրից
տերը մեր օրերի – դժոխքի սատանան, 
և ընդունում է սիրով բոլորին –
ովքեր ուզում են ուզածն ըստանալ, –
և տեսնում եմ ես այդ երկար հերթում
բանաստեղծին և բանաստերջին մեկտեղ: 
– Երկրորդը՝ ձի՜րք է խնդրում մի պճեղ, 
իսկ առաջինը – փո՛ղ է աղերսում:

***
Երկար է հերթը սատանայի դռանը: 
– Աստծու դռանն էլ հերթ չկա այսպես: 
Զի Աստծու հերթը – ակն ընդ ական է, 
իսկ սատանայի հերթը – անտես, 
– բայց սատանայի գրասենյակում
գրանցվում են և ուզածն ըստանում, 
և տեղը թողնում հոգի և անուն…
մարդիկ, որ Մավրից դառնում են Յագո:

***
Աստծուն հռչակեցինք սատանա: Մեր նոր կարգում
սատանային նորից հռչակում ենք` Աստված: 
Մեկ կյանքի ընթացքում՝ մի քանիսն ենք ապրում, 
բայց չենք ապրում միակ կյանքը – վերուստ տրված: 
Չենք հավատում հիմա սատանային թե Աստծուն, 
քանզի փոխվում են նրանք տեղով անընդհատ…
– Իսկ մոլորված հայը՝ իր անհավատ
գլուխը պահելու մասին է լոկ մտածում:

***
Մի օր, երևի՝ քո ետքից էլ կասեն.
– Նայե՛ք, այս մարդը դժոխքից է դարձել, –
ինչպես ֆլորենտացի կանայք են ասել –
մատնացույց անելով Դանթեին ծեր…
Բայց ԱՅԴ ԲԱՌԸ նրանք ասել են խոնարհումով, 
այլ ո՜չ թե՝ ինչպես կանայք դատավոր, 
որ այպանում են քեզ՝ մեղադրանք տալով…
– Եվ շարունակում նույն մեղադրական հունով:

***
Ո՛չ, ե՜ս չեմ ընտրել դժոխքն ինձ բնակավայր: 
– Դժոխքն է ինձ ընտրել բնակիչ մի վայրի, 
որը մենք հորջում ենք՝ հայի Հայրենիք, 
իսկ իրականում – մի վայրի Ավարայր, 
որտեղ հայը կռվում է ոչ թե պարսկի
կամ բազում հին ու նոր թշնամյաց դեմ…
– Հայն այստեղ կռիվս է տալիս ինքն իր դեմ, 
և իր վրա՜ փորձում – ուժը յուր բազկի՛:

***
Դժոխքն ու դրախտը հանդիպեցրեց իրար
աստվածային Դանթեն: Բայց արանքում
քավարանը դրեց – մեղմելու համար
այդ հանդիպումի բոմբյունը երկնքում…
Մենք քավարան չունենք: Եվ հանդիպումից
դժոխք-դրախտի՝ դրախտն է տուժում, –
և դժոխքը մեր հոգիներն է խուժում –
և ցնցվում է երկիրն այդ խոր բոմբյունից:

***
Դժոխքում ապրողը չպիտի բողոքի…
– Երեսպաշտություն է դժոխքում բողոքելը: 
Դժոխքում ապրողը պիտի ողոքի
սատանայի սիրտը – նայած տեղը
և ժամանակը՝ ի՛նչ են թելադըրում, 
և գործողությունն ապա պիտ հետևի –
եռամիասնության պսա՜կը երևելի, –
և կբացվեն Դևպետ քաղաքի դրունք:

***
Մազի և մեզի անալիզները ցույց են տալիս, 
որ այս մարդը պոեզիայի հետ ոչ մի կապ չունի, 
– մինչդեռ՝ կապ ունի տափակ, տաղտկալի
բառագիջության հետ արքունի, –
և ի՛նչ դողդոջով էլ մոտենա գրակալին, 
և տողիկներ ծռտի՝ ի՛նչ երկյուղածությամբ –
մեկ է՝ իշու փալա՜նն է իրեն թա՛մք.–
մազի և մեզի անալիզներն են ցույց տալիս:

***
(Նախընտրական) 
Ասա՝ ինչ ուզում է ժողովուրդը լսել, 
բայց արա լրիվ հակառակը.
– խոստացիր լավ կյանք, արդարություն ու սեր, 
բայց դժոխք դարձրու մարդկանց կյանքը, 
հայտարարիր, որ սուրբ ես, հայ քրիստոնյա, 
բայց իրար խառնիր Աստված ու ալլահ, 
ով էշ՝ դու փալան: Եվ դարձիր մեծ պաշտոնյա, 
և թող փրկի՜ քեզ քո ալլահը: Մաշալլա՛հ:

***
Ի՞նչ եք խոստանում, քաղաքական մկներ, 
որ առնետից փախչում՝ կատվի ճանկն եք ընկնում, 
Հայաստան երկիրըս շատ էժան գնել –
շատ թանկ եք հիմա ծախում քաղքենուն, –
և նույն քաղքենուց – ձայն եք փախցընում, 
և նորից թողնում լավ կյանքի հույսին…
– Եվ սուտ լացում եք նրա ուսին, 
և կնոջը նրա՝ ձեր շոռ աչքը գցում:

***
Փորի յուղն իրեն խեղդում է, 
և խոսում է նա խռռալով, 
գլուխը լխկած դդում է, 
բայց էլի չի ընկնում հալով, 
և չի հագենում իր փողից, 
և հափռելով չի հագենում…
– Եվ դեպի սև հողն է գնում, 
բայց հարկ է դնում նույն հողին:

***
Ես մարդ չեմ, այլ – հարկատու, 
ես հայ չեմ, այլ – հայտատու, 
և իմ տողերն եմ հատում
և իմ իրավունքը հայտում, –
այդ պատճառով է ինձ ատում
գլխիս դատավորը` կատու, 
– բայց դեռևս չի գլխատում, 
քանզի շորթում է կենաց տուրք:

***
Կեսգիշերից հետո – քունս տանում է: 
Բայց երբ փակում եմ աչքերս – փախչում է: 
Այսպես շարունակ: Հիշում եմ անուններ, 
մտքումս թվեր եմ գցում, հաշվում եմ –
ոչինչ չի օգնում: Տարիքից է, գուցե, –
կամ՝ մարմինս է փոխվում դեպի ծերություն, 
– թողնելով ինձ մտքեր և հոգսերի թույն, 
և պահելով հոգիս ջահել – որպես ցեց:

***
Իրական չարն ու երեսպաշտ բարին
մեր կյանքը շուռ են տվել գլխիվայր.
– երեսպաշտ բարին փնտրում է հարիֆ, 
իրական չարը – թաքուն մի վայր, 
որտեղ կարող է նա թափել արյուն
և հայտարարել, թե՝ ազնի՜վ է շատ…
– Թեև պարտվո՜ւմ է բարուն երեսպաշտ, 
բայց անկեղծությամբ՝ հաղթո՛ւմ է բարուն:

***
Ես ճանապարհը բացողներից եղա, 
և իմ բացած ճամփով գնացին ուրիշները, 
– և բանաստեղծ դառան, և քննադատ եղան, 
և բաց թողեցին վրաս իրենց շները, –
և դարձան տողիս, բառիս գողերը, 
և իմ մետաֆորը տարան բարոյաբանտ: 
– Բայց մի՞թե լինում է այդպիսի բան: 
– Լինո՛ւմ է, տղաս, – և եղե՛լ է:

***
– Ինչի՛ց եք խոսում, լավի՜ մունետիկներ: 
– Բարո՞ւց, գեղեցկի՞ց, վեհ ու վսեմի՞ց…
Ձեր գինը՝ առատ լափն ու գինու տիկն է, 
մինչ կանգնած ենք մենք կործանումի սեմին: 
Մեր ամբողջ օրն անցնում է թաղումներում, 
և թաղում ենք ոչ թե մարմին, այլ՝ հոգի…
– Բայց չի՜ հասնում կուշտին իմ ձայնն անոթի: 
– Թաղվա՛ծ է կուշտը խոշոր շահումներում:

***
Ես մեղադրյալ չեղա, չեղա դատավոր, 
չեղա պետական մեղադրող՝ դատախազ, 
բայց ամենը, ինչ տեսա օրավուր –
օրավուր քաշեց իմ սրտին մի խազ, –
և եթե եղա – եղա լոկ վկա, 
և վկայեցի իմ տողերում կյանքը…
– Որ վայելեց վերը հիշված տականքը, 
իսկ վարում՝ ինձ դրեց կյանքի ընթերակա:

***
Երուսաղեմ, Երուսաղեմ, –
ինչո՞ւ ծաղրեցիր քո մարգարեին, 
և չհավատացիր, և անգոսնեցիր, և հալածեցիր նրան, 
և դասեցիր նրան դասում խելագարների, 
և ծիծաղեցիր նրա սոսկալի խոսքերի վրա, 
և քամահրեցիր նրա խոսքերում քո կործանումը ահեղ, 
և չտեսար կարմիր պատժանիվի ահագնացող թափը…
– Եվ նա իր գլխին հող ու մոխիր թափեց, 
և ողբաց քո վախճանը հեծեծագին, –
Երուսաղեմ, Երուսաղեմ:

***
Հանճարեղ ու հավերժական Քաջ Նազար, 
ես չեմ ասում՝ ուրկի՞ց եկար, ո՞րդիան.–
դու մեկը չես, դու հազար ես, բյուր հազար, 
բայց հավերժ չէր կողակիցդ՝ Ուստիան: –
Ուստիաններն ո՞ւր են չքվել բոշբերան, 
որ քեզ քշեն քաղաքական հարթակից: 
– Հիմա նրանք լեզուն դրել են փակի, 
և խժռում են «քաջիդ» թալանը բերած:

***
Գրիր՝ ինչ սիրտդ ուզում է, 
քաջ խաղա և կամ Քաջ Նազար, 
կտրիր քարվան կամ խեղճի վիզը, 
մին զարկով ջարդիր հազար, –
ո՜չ մեկի տանձին դա պետք չէ, 
և՝ թքա՛ծ ունեն քեզ վրա…
– Քանզի զբաղված են նրանք
սուրբ գործով՝ առնել ու փախչել:

***
Մի ոտքիս վրա եմ կանգնած, 
– մյուս ոտքիս տակ՝ հանքն է, 
որ տարածվում է կամաց, 
և շուտով չի թողնի կանգնել
նույնիսկ մի մատիս վրա, –
և ինձ մնում է համբարձվել –
հողը թողնելով նրան, 
ով իմ Հայաստանն է վարձել:

***
Իմ Հայաստանը կախված է մազից…
– Կամ ազերի թուրքն է կտրում ինձ գազից, 
կամ վրացին է փակում Փոթին ամռանը, 
կամ ռուսն է շինում Վերին Լարսը ձմռանը, 
կամ օսմանլի թուրքը չի բացում սահմանը –
և ինձ բարեկամ է մնում ֆարս Ահմադը, –
որ շհարում բանձրիկ շենք է նեջադում, 
իսկ եթե գլխիդ փլվեց՝ քեզ է ջարդում:

***
Տե՛ր, այնպես արա, 
որ ընդերքի շերտերը գեհենական
հաստատ ու անշարժ նստեն իրար վրա, 
և չմնանք մենք անհենարան, –
և թաղանթը բարակ, որ գետին ենք ասում –
չպատռվի հանկարծ մեր ոտքերի տակ…
– Ա՜յս է խնդրանքը միակ՝
քո ծառա Դավթից պարտասուն: 

***
Հողը բառերով չեն պահում: 
– Հողը բահելով են պահում, 
հողը հերկելով են պահում, 
հողը սերմելով են պահում, 
հողը ջրելով են պահում, 
հողը բրելով են պահում, 
հողը կառչելով են պահում, –
մեջը հանգչելո՜վ են պահո՛ւմ:

***
Հողից խռովել-գնացել է, 
կարծես թե՝ հողը մեղավոր է, 
որ ինքը մոլախոտ ծնվել է, 
մոլախոտ ապրել իր փուչ օրը, 
իսկ հիմա՝ իր հողը թողել է, 
որ հողն ուրիշի զարդարի, –
ու երբ փուչ ապրելը դադարի –
գա մտնի չսիրած իր հողը:

***
Դու, որ վատ խոսքեր չխնայեցիր –
ես քեզնից լա՜վ գիտեմ իմ երկրի վատը, –
որովհետև որ կողմը նայեցի՝
տեսա, որ վատը ավելի շատ է, 
– բայց դու, որ դառել ես վատի բլբուլ
և իմ վատը իմ աչքն ես կոխում –
և Ամերիկան սեպում ռահաթ-լոխում, –
ո՞վ ես դու. քամուց քշված սարի սմբո՛ւլ:

***
Ե՜ս պիտի ասեմ այս երկրի մասին
զայրույթի, ցավի խենթ խոսքերը այս, 
և չհիշեմ ո՛չ Ազատն Մասիս, 
և ո՛չ կամուրջներ խորտակող Արաքս, 
– զի կիսված են դեռ Մասիս ու Արաքս, 
և ապրում եմ ես իմ կիսված երկրում –
և տառապանքի երգեր եմ երկնում, –
և դառնում Մասսի պես կիսված մի ասք:

***
Ա՛խ, ոսկեվոր դաշտեր – ցորենհասկով լեցուն, 
ա՛խ, անտառներ կանաչ, լեռներ կապտամշուշ, 
ա՛խ, օրհնության երգեր – բաշխված ամենեցուն, 
մտքեր փիլիսոփա – ա՛խ, արդեն ո՛ւշ է, ո՛ւշ.
– բռնել է մարդը յուր կործանումի ճամփան, 
և մեր ոսկի դաշտը – վառված խանձի գույնով, 
և մեր խոսքի վաշտը – գերված խանդի թույնով, 
և չի՜ փրկի արդեն – մեզ մտքի զո՛րքն անգամ:

***
Ի՞նչ արեցիր դու, փիլիսոփա՛յ, 
որ հայում էիր ականադետ, 
թե՝ ե՛րբ է մեռնում մարդը սոված –
մինչ սովե՞լը, թե՞ սովելուց ետք, –
ի՞նչ արեցիր դու՝ քո ողջ կյանքում
ձեռներդ թափ տալով՝ ման գալով, 
բառդ կուլ տալով թքիդ գոլով…
– Բառիդ վրա՜ եմ ահա թքո՛ւմ:

***
Vae victis!
Վա՜յ հաղթվածներին, փա՜ռք ընկածներին: 
– Այս կռվից հետո՝ այսպես պիտի ասենք: 
Իսկ հաղթողների՞ն… Ո՜հ, թող ինձ ների
հաղթության աստված – հաղթողների սև
փաղանգը փառքի արժանի չէ սակայն, 
ահա այդ փաղանգը – օլիգարխ ու մաֆիոզ, 
քաղաքական ******, մանր գողու***, –
որոնց տենչն է միակ՝ գրվել պալատակա՛ն:

***
Հայ ժողովուրդը չի սխալվում երբեք, 
անգամ՝ երբ սխալվում է, իսկ սխալվում է նա
շատ հաճախ, – հետո երգում խրոխտ երգեր, 
որ հետևանքը յուր սխալի – չեզոքանա, 
որ թեթևանա յուր պարտության դառնությունը, 
և դեռ ավելին՝ հաղթության մե՜ղր դառնա, –
և ժամանակներում վայրիվերո, խառնակ –
քսի գլխիկին և պահի՛ յուր առնությունը:

***
Ուրիշ էլ ի՞նչ անեմ: – Կրա՞կ կուլ տամ, 
հանուն ճշմարտության – ձեռքով առնե՞տ բռնեմ, 
ջրի վրա քայլե՞մ, հոգիս հանեմ ու տա՞մ, 
լայները ձեզ թողած – ընկնեմ ճամփե՞քը նեղ: 
Ես այդ արեցի, ու – շա՛տն էլ արեցի, 
ոսկեղենիկ լեզվով – երկնեցի տողեր, 
ոսկեղենիկ տողով – երգեցի տաղեր…
– Բայց, պարզվում է, որ՝ չոլո՛ւմ երգեցի: