Էլֆիք Զոհրաբյան /Երիտասարդ գիտնականը, դերասանն ու դրամատուրգը

ԿՐԿԻՆ ՀԱՐՍՏԱՑԱՎ

ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ԱՂԲԱՐԿՂԸ, ԵՎ  ՀԱՅՏՆԱԲԵՐՎԵԼ ԵՆ ԸՆԹԵՐՑՈՂՆԵՐ

(ՈՉ ԴԵԴԵԿՏԻՎ ՍԱՏԻՐԱ)

 

Դարը ցնցող լուր ունեմ հայտնելու, պաշտելի՛ օրիորդ Չամուռյան, թեև խոսքը մարմնական սիրո մասին չէ։ Ազնվորեն ասե՛ք` ու՞մ մտքով կանցներ, որ Ձե՛ր մեջ էր ամբողջանալու 21-րդ դարասկզբի թե՛ գրական, թե՛ գրականգիտական մտքի համապատկերը։ Խոնարհվում եմ ինտերնետային Ձեր գրական արտադրամասի ռոբոտների առջև, ովքեր «Դզո՜ւմ ա, թո՛ւյն ա, վե՜րջն ա, բո՛ց ա» գիտական բոցաշունչ բառերով հիմնադրեցին հոգեսեռավարակների նոր դպրոցը և վերջապես ստեղծեցին համաշխարհային գրականություն։ Իսկ ամենակարևորը. Ձեր գրական արտադրամասից դուրս ընթերցողներ են հայտնաբերվել։ Ուրախությունից ուզում եմ հռոմեական օրգիաներ կազմակերպել։

Մետրոյի վարորդից մինչև նախագահի քարտուղարուհու անձնական հավաքարարը հիացմունքից համրացել են Ձեր անկետադիր բանաստեղծություններով, որոնք նորույթ են աշխարհում և նման են առանց նշանների փողոցի. ով որտեղ ցանկանում է, կանգնում է, միզում, գարեջուր խմում և հիանում սեփական զորությամբ։ Կետադրություններին չտիրապետելը կարողացաք ծառայեցնել Ձեր օգտին։ Կրկին պատիվ ունեք մայր Թերեզայի կողքին տեղ գրավելու Ձեզ ձոներգված երկրորդ կենացից հետո, քանի որ գրական հայերենը համարում եք 16-րդ դարի զգեստ, իսկ 21-րդ դարի մերկության մեջ եք գտնում Ձեր հմայքը, որքան էլ որ, ավա՜ղ, Ձեր գրական ստինքները  մեծ չեն։ Գաղտնի ցնծության մեջ ենք, որ Ձեր գրական արտադրամասի ողջ բանվորագյուղացիական էլիտան անտեղյակ է Բորխեսից ու Կաֆկայից, այլապես նրանք նույն մոլեռանդությամբ չէին հիանա Ձեզնով` Բորխեսին նմանակողների նորաձևությամբ։ Օրիո՛րդ Չամուռյան, որքա՜ն դժբախտ է Տերյանը, որ ծնվել է Ձեզնից առաջ, այլապես նա էլ «է» օժանդակ բայը կփոխարիներ «ա»-ով` սնվելով քաղցր իրականությունից։ Չէ՞ որ արվեստը կյանք է, կյանքն` անարվեստ։ Հմայված ենք նաև Ձեր նախահարձակությամբ և դյութիչ ջնջողականությամբ։ Հոգնել ենք մեր գրողների ֆրանսիական բարեկրթությունից և բարձր կուլտուրայից ու կարիք ունենք մի աղմկարարի։ Հաճախ չեք ամուսնանում, որպեսզի Ձեր կույս երազանքը` ցնցուղի տակ սեր անելու, չփշրվի միասեր մի ապուշի պատճառով։ Հավատացե՛ք, որ մարդկության համընդհանուր երազանքն է, որ դուք սեքս անեք։ Արե՛ք, խնդրում եմ, և Ձեր հոգեկան տառապանքներն այլևս չեն լցվի Ձեզ հետ շփվողների ամենօրյա ճաշի մեջ, ինչպես ութ թեյագդալ աղը մեկ ափսե թանապուրի մեջ։ Դեռ չծնված` ինն ամսվա մեջ Դուք պարապ չնստեցիք, այլ կազմեցիք վարպետության դասերի ծրագիր վեպ գրելու մասին, որն անվճար հաղորդում եք դարերին. «Մանրամասն ուսումնասիրել արտաքնոցը, աղիքային հիվանդությունները, սեռական-ինցեստային կյանքը, ուղեղի հետ կապված խանգարումները, գողական մտածելակերպը, ընթերցողների մեջ առաջացնել անոմալիաներ, օգտագործել համակարգչային հոգեդարձված  լեզու, ասելու բան չունենալը ներկայացնել որպես ասելիքի գերառատություն, իսկ երիտասարդ գրականագետներին ուսուցանել «Պնակալիզություն» առարկան և պահանջել դրա  տեխնիկայի վարպետ տիրապետումը»։

Օրիո՛րդ Չամուռյան, Ձեր հեռուստաելույթներից հետո ոչ ոք այլևս չի ուզում ընթերցել ժամանակակից գրականություն, քանի որ Դուք ոտքից գլուխ պոեզիա եք...

Մեր մտքից չեն հեռանում Ձեր երկնահամբույր խորհուրդները նաև թատերագրության մասին. չէ՞ որ հանճարեղ գրականգետ եք` ի տարբերություն մյուսների. Դուք կարդացել եք երեք պիես սկզբից ու մեջտեղից և ավելի վստահ եք խոսում դրանց մասին, քան իրենք` հեղինակները։ Ձեր թատերագրական սկզբունքներն անգամ Թենըսի Ուիլյամսը չուներ. հեղինակություն բարձրացնող գռեհկաբանություն, կիսատ բռնաբարված լեզու, բեմը գիշերային ակումբի զուգարան պատկերացնող, հումորի առկայությունն անլրջության համարում, խորիմաստ պրիմիտիվիզմ, իրադրության չիմացություն, գործողության քարացում, անհոգեգիծ բնավորության պատկերում, լատինաամերիկյան ֆոկուսներ։ Գրականության պատմությունն ի՜նչ խոնարհումով հղի բառեր է գտնելու Ձեր մասին գրելիս։

Շնորհակալություն ասելուց առաջ նշեմ, որ պատմության կենդանի կրողն եք և պատվով եք պահում 1937-ականների ոգին. չէ՞ որ մարդուն սեփական կարծիք ունենալու համար չհալածելը Ձեզ համար ամոթից ամոթ է... Ուրախությունից շրթունքս ճաքել է, որ Ձեզ համարում եք բոլոր դարերինը` ժամանակի հայելուն դիտելով փակ վարագույրի ետևից։ Հավանաբար այդպես ավելի լավ է երևում ամեն ինչ։

Եվ վերջապես գանք բուն խնդրին. մեր սիրելի՛ օրիորդ Չամուռյան, ցնծացե՜ք, որովհետև այս լուրը, որ պետք է հայտնեմ, դարձել է պատմական փաստ։ Ձեր գործերը մինչև վերջ ընթերցողներ են հայտնաբերվել և անմիջապես տարվել  հոգեկան բուժզննության։ Սկզբում գրողների միությունը եռաձայն առաջարկեց այդ մարդկանց զմռսել և հանձնել պատմության թանգարան, սակայն հարկային տեսչությունը հուշեց, որ դրանով հայ գրողները կզրկվեն իրենց ընթերցողներից։ Առավել քան համոզված ենք, որ ՀՀ նախագահի պետական ու սեփական բոլոր մրցանակներին կարժանան այդ տասներկուսը։ Ամերիկայի կառավարության, Անգլիայի ողորմած թագուհու, Աֆրիկայի հայ մեծահարուստների, բազմակնությունն ընդունող քաղաքացիների, ցեղասպանագետների և հատկապես ՄԱԿ-ի ապագա հանգուցյալ քարտուղարի հետմահու օժանդակությամբ հիշյալ ընթերցողներին կտրվի շա՜տ մեծ գումար (չափը գաղտնի է)։ Նրանք կգրանցվեն նաև Կարմիր գրքում։ Նրանց կտրվեն ազգային հերոսի կոչումներ։ Եվ համոզված ենք, որ մայրերն իրենց երեխաներին ամեն առավոտ և գիշերվա ժամը երեքն անց քառասունյոթ արտասանել կտան այն մարդկանց ցուցակը, որ կարդացել են այսուհետև «բոլոր ժամանակների օրիորդ Չամուռյանի» և նրա դպրոցի շարունակողների կաթոգին ստեղծագործությունները. Ափինյան Աշխարհաբեկ, Բոլորչյան Մարինե, Չանթոյան Համիկ, Յալանչյան Կարեն, Բորխեսյան Գնունիք, Ղազինյան Վասիլ, Դունամալյան Վերգինե, Սարգսյան Արարատ, Խոջոյան Մակվալա, Գրիգորյան Ղազար և Սանթոյան Թաթուլ։

Հուսանք, որ այս տասներկու ընթերցողներն օրինակ կծառայեն խելքը պատերազմներին տրված աշխարհին։

2009 թ., դեկտ. 15։

2012 թ.,ապրիլի 15։

ԳՐՈՂԸ ՁԵԶ ՏԱՆԻ, ՀԱՐԳԵԼԻՆԵ՛ՐՍ

(Խնդրում ենք աղմուկ չսարքել)

 

Սատիրան չի  նվիրվում Բեռնարդ  Շոյին, Բ. Ջոնսոնին կամ  Հ. Լ. Մենքենին, այլ միայն  Հակոբ  Պարոնյանին

 

Ա՜խ, գլոբալիզացիայի տակ ընկած մեր քաղաք, ճգնաժամն էն գլխից գլխիդ տված քաղաք, ի՜նչ գլուխ են դրել վրադ։ Այս ի՞նչ բերեցիր մեր գլխին, պարո՛ն Քաղաքագլուխ։  Ինչպե՞ս այս պատմությունը կոծկենք։

Հայաստանի X  քաղաքում, որտեղ Մարդ լինելու չափանիշ չկար, որտեղ  մարդկանց  դժբախտության  վրա  ծիծաղելը  դեռ  չէր  համարվում  բարձրագույն հումոր, որտեղ  բարևի  առևտուրն  անբառ  սակագներ  չուներ, որոշվեց տարվա  լավագույն  արվեստագետին դրամական պարգև շնորհել։ Իսկ ինչպե՞ս ընտրել ամենալավին համատարած լավագույնների մեջ... Իմ տեսած ամենաահարկու  սարսափ  ֆիլմն  ավելի  մեղմ  տեսարաններ  ուներ,  քան  միմյանց  ժխտող,  ապա  հաց  կիսող հանձնաժողովն արվեստագետներին  ընտրելիս։  Ռեստորանում  հանձնաժողովի  վրա  պարտքով  վերցրած  ու  ծախսած  իմ  գումարը  եռապատիկ  էր՝  ակնկալվող  պարգևի  հետ  համեմատած...

Մշակույթի բաժնի ղեկավարը, ով միշտ ասում է, թե «մեր երկրում երեք մեծ արվեստագետ կա, աշխարհում ո՞վ է մնացածիդ ճանաչում» (յուրաքանչյուրս մեզ էինք պատկերացնում այդ երեքի մեջ), սկսեց. «Արգո՛ մտավորականներ, ձեր տասից միայն  հինգը  պիտի  ստանան  պարգևները։ Քաղաքապետը  կգա  փոքր-ինչ  ուշ,  քանի  որ  մասնակցում  է  իր  հարսիկի    խորտկարանի  բացմանը։ Ծափահարենք, թող  ուրախության  օջախներ  շատ  բացվեն»։ Նկարիչներից պարգևի են առաջադրված մեր  փառապանծ վարպետը՝  «Մալյարը»։ Մյուսն  ավելի  երիտասարդ  նկարիչ  է,   ով, ավա՜ղ, այդքան  պարսավագրեր  գրելուց  հետո  չդարձավ  նկարիչների  միության  նախագահ։ Ոչի՜նչ, կյանքը  դեռ  շարունակվում  է... Մյուս  մեծ  տաղանդները  թատերարվեստի ներկայացուցիչներ են, - մշտադժգոհ  դեմքին  ժպիտ  խաղացնելով՝ շարունակեց  ղեկավարը, - առաջինը  մեր  ժողովրդական  արտիստն  է, ում  ամսական եկամուտը,  զարմանալի  է, բայց  իմից  բարձր  է, իսկ մյուսը՝ երեսնամյա չքնաղ դերասանուհի օրիորդ Պակասյանը, ով կնոջ հայհոյանքը համարում է օրհնանք։ Մյուս երկուսը մեր գրականության դեմքերը՝ վիպասանը, մեր հայտնի խմբագիրը, ում գրականության մեռել հերոսներն ավելի կենդանի են, քան շատ կենդանի մարդիկ։ Իսկ մյուսը մեր բանասիրական գիտությունների գագաթն է՝ պարոն Պնակալեզովը, ում ամեն ինչ ներելի է..., - ծիծաղեց մշակույթի բաժնի ղեկավարը՝ ակնարկելով, որ «միասեռ գիտելիքներով չփորձես խեղճացնել ինձ. ամեն ինչ գիտենք «վերջին դեպքերի» մասին», - ներկայացնեմ մեր ծանրաքաշ, մեծ պարողներին. պարոն Կոնդյանին՝ պարարվեստի դպրոցի տիրակալին, ով վաթսունամյակի օրը ստացավ համալսարանի առաջին դիպլոմը։ Մյուսը մեր հոլանի պարուհին է...

Փռթկոցներս զսպեցինք և հաճույք զգացինք, որ մենք գիտենք այդ բառի իմաստը, նա՝ ոչ։

- Մյուս երկուսը մեր լրատվամիջոցների կարկառուն դեմքերից են, թեև խոսքս միշտ մոնտաժում են։ Հեռուստալրագրողուհի՝ տիկին Քսքսյան և մեր բարի լրագրողուհին։ Ով ինչ խնդրում է, նա չի մերժում։ Ընտրե՛ք մի-մի արվեստագետ։ Հանձնաժողովը դժվարացավ։ Ինձ վրա վերցրեցի այդ տասը րոպեանոց գործը։ Դուք ազնիվ ու մեծահոգի եք, որ ինքներդ կտաք պարգևի արժան անունը։

- Շնորհակալություն, - վրդովվեց տիկին Քսքսյանը, - բայց ինքներդ պիտի որոշեիք...

- Տեսնու՞մ եք՝ քանի լրատվամիջոց կա այստեղ, - պատասխանեց ղեկավարը, - ժողովուրդը պետք է տեսնի ձեր ինքնագնահատման կուլտուրան։

- Այո՛,  - ասաց ծեր նկարիչը, -  ինքներս կընտրենք։

- Վարպե՛տ, դուք էլ սկսեք։ Ի՞նչ եք կարծում՝ ո՞ր մեկիդ պետք է տրվի դրամական պարգևը, -  ասաց ղեկավարը։

- Հա՜..., այո՛,  - անակնկալի եկավ «Մալյարը», - ես չէ, որ պիտի ներկայացնեմ ընկերոջս վարպետությունը։ Մարդ չկա, որ չճանաչի ամենատաղանդավոր նկարիչ Բարխուդար Արհեստագործյանին։ Միշտ իրեն, ներեցե՛ք, իրեն ասում եմ, որ գույները չես զգում ու ճիշտ չես օգտագործում։ Թե չէ ամեն ինչ պրաֆեսիոնալ,  ըը...,  պրոֆեսիոնալ է։

- Համամիտ եմ, - նշեց մշակույթի բաժնի ղեկավարը, -  մեր կրտսեր նկարիչը գույնը չի զգում, բայց պրոֆեսիոնալիզմ ունի։

- Ես գետինը կմտնեմ, որ վարպետ «Մալյարի» ներկայությամբ համաձայնեմ այդ խոշոր մրցանակին։

- «Վայ ցավդ տանեմ, ասա՛,  է՜, - մտքում ասաց «Մալյարը», - հարյուր հազար պարտքս կտամ, հիսունով ներկերս կառնեմ, մնացածով էլ լավ սեղան կգցեմ, որ կնիկս մեզ էլ չասի՝  սոված շներ»։

- Ես գոնե մեկ-մեկ նկար եմ վաճառում, - շարունակեց կրտսերը, - եկեք վարպետին ուրախացնենք. էսօր կա՝ վաղը՝ չկա։

- Չէ՛, - իրեն ուտելով՝ ժպտաց «Մալյարը», - ես առաջարկում եմ՝ քեզ տան. երեխաներիդ հագին կարգին շոր չկա։ Քեզ տվել ես բնորդուհիներիդ...

- Դե լավ է, որ բնորդներին չի տրվել, - փորձեց կատակել մշակույթի ղեկավարը՝  նայելով ժողովրդական արտիստին։

- Վարպե՛տ ջան, ի՞նչ անեմ, որ քեզ մոտ բնորդուհիներ չեն գալիս, նկարելիս ձեռքիդ դողը չի կտրում։ Համաձայնվիր. և՛ դու ուրախ կլինես, որ պարգևն ստանաս, և՛  մեզ հանգիստ կթողնես։

- Իմ... վարպետությունն իմ պարգևն է, - ասաց «Մալյարը», - իսկ ի՞նչ օգուտ, որ բնորդուհիները քեզ մոտ են գալիս. անձնական օգտագործման համար երեք կնիկ ես փոխել, իսկ ես իսկի մեկին չեմ կարողանում բավարարել։

Ծիծաղ պայթեց։

- Չնայած մեր «Մալյարն» ինձ վատություններ է արել, բայց իմ ամբողջ ձայնը տալիս եմ նրան։ Ասում են՝ լավություն արա...

- Պա՜հ, որ առաջին կնկադ երկրորդ տղային ինստիտուտ ընդունել եմ տվել կես գնով, գոհ չե՞ս։

- Գոհ կլինեի, եթե էն կեսն էլ գրպանդ չխցկեիր։ Բա արվեստանոցդ ու՞մ փողերով առար, - վրա տվեց կրտսերը, - հետո չե՞ս հիշում՝ ոնց էիր գնորդներիս փախցնում Վերնիսաժում, ա՛յ պալատական նկարիչ։

- Լա՛վ, խնդրում եմ վերջ տվեք։ Պարգևը տալիս ենք վարպետին։

- Մի րոպե։ Տեսե՜ք, թե էս մալյար անողը՝ ում ինչ է ասում, - բորբոքվեց վարպետ «Մալյարը»։

- Անհարմա՛ր է, վեճի եք վերածում այս գեղեցիկ տոնը։ Եկեք ծափահարենք  վարպետին՝ պարգևի արժանանալու համար։

- Անգամ ընտանիքում են վեճեր լինում, -  ասաց ղեկավարը և մտքում ավելացրեց, -  հիմա խոսքը տալիս ենք մեր ժողովրդական արտիստին։

- Քանի որ ուղիղ եթեր է, - սկսեց դերասանը, - հայ թատրոնի դերասանների կողմից շնորհակալություն եմ հայտնում բոլոր այն քաղաքապետերին, ովքեր հաճախ թատրոն են այցելում՝ երեք տարին մեկ մեզ արժանացնելով իրենց տեսնելու պատվին։

Բոլորը բազմանշանակ իրար նայեցին։

«Բոլոր տիտղոսներն ունես, հիմա՛ փորացավդ ի՞նչ է», - մտածեց երիտասարդ դերասանուհի Պակասյանը։

- Խնդրում եմ՝ հայտնեք, թե ձեզնից  ու՞մ  պետք է տրվի պարգևը։

Տիրեց լռություն։ Ժողովրդականը Պակասյանին էր նայում աղերսագին սպառնալիքով, դերասանուհին էլ առաջին ջութակի աննահանջ դիրք էր բռնել։

- Կարծում էի, որ երիտասարդ դերասանուհին ի՛նքը կասի, - խոժոռված խոսեց տարեց արտիստը։

- Երևի նախօրոք որոշված է, չէ՞, - ասաց  դերասանուհին։

- Դե այսօրվա սերունդը փայլում է նրբանկատությամբ։ Ժողովրդական դերասանը դիմացը նստած՝  դերասանուհին չի հասկանում, որ ի՛նչ պետք է ասի, - բացատրեց արտիստը։

Դերասանուհին աչքերը չռեց և թվաց՝ պատրաստվում է վայրի կատվի պես հարձակվել ավագ խաղընկերոջ վրա։

- Ինձ էլ թվում է, թե շատ ավագներ մնացել են հին ու մեր ճանապարհը փակելու փոխարեն թող դժոխք գնան, - տնավարի խոսվածքով պատասխանեց դերասանուհին։

- Ամո՛թ քեզ, Պակասյա՛ն։ Ես միջնորդեմ, որ քեզ անգրագետ-անգրագետ  թատրոն ընդունեն, հիմա  մեր մահն ես ուզո՞ւմ։

- Ես էլ ձեզ համար ընտիր գինի ու շոկոլադ առա։ Եթե ձեր սիրուհին չդարձա, տաղանդս պակասե՞ց, - ձայնը բարձրացրեց Պակասյանը։

- Վերջ տվե՜ք, խնդրում եմ, - ասաց մշակույթի բաժնի ղեկավարը, - ՝  հանրապետությունը մեզ է հետևում։

-    Ո՛չ, մի՛ ընդհատեք։ Թող տեսնեն` ինչ ինքնասիրահարված գիսաստղերի սերունդ է գալիս։ Հայերեն խոսել չգիտես, քեզ դերասանուհի ես համարու՞մ...

-    Հայոցի դասատու չեմ, - պատասխանեց դերասանուհին ու մտքում ասաց. «Շշեցի՛»։

-     Զուգվել-զարդարվելով դատարկությունդ չի լցվում։ Բեմից երևում է՝ քանի գիրք ես մի կերպ  կարդացել։

-    Էս ո՞ր դարն է, որ  գիրք կարդամ, -  տաքացավ դերասանուհին։

-    Եվ քեզ քանի՞ անգամ եմ հյուրախաղերից վերադառնալիս տաքսիով տուն տարել։

-    Մի հատ խոշոր պլանով նկարեք, հա՞, սրան։ Եթե ասեմ, թե  ինչ ճանապարհով ես կոչումներդ ստացել,  ազգով մեկ խայտառակ կլինես, - հրկիզյալի պես վրա տվեց Պակասյանը, - ո՞վ է տեսել արվեստագետն ինքը գնա ու կոչում պահանջի։ Կոչում տվողներին ո՞վ է սիրաշահել ռեստորաններում, սեռական խառը ճանապարհներով, սուտ ինքնակենսագրություններ ներկայացնելով։ Վարձու թատերագետիկդ էլ քո մասին երկու գիրք է գրել։ Էն նշանավոր, հանգուցյալ թատերագիտուհին քեզ դերասան չէր համարում։ Ասում էր՝ բոլոր դերերն իրար նման ես խաղում։ Իսկ դու գրքիդ մեջ գրել ես տվել, իբր նա ասել է, որ 21-րդ դարասկզբի միակ մեծությունը դու ես։ Էլ չեմ ասում, որ բեմում միայն  տիտղոսակիր ես խաղում...

Մշակույթի բաժնի ղեկավարը ցանկանում էր ընդհատել վեճը, բայց նորություններ իմանալու տենչը հաղթեց։

Ժողովրդական արտիստի ձեռքերն սկսեցին դողդողալ ու Զևսի բարկությամբ բաց թողեց ինքատիրապետման սանձերը.

-    Քո այդ կենցաղային ձայնով լվացքատանը հավաքարար պետք է աշխատեիր։ Հիշու՞մ ես, որ մայրդ հորդ ծեծում էր, դուրս գցում, լացակումած էիր գալիս փորձերին։ Ես  եկա ձեր տուն, ասի՝ մի ամսով գնում ենք հյուրախաղերի ու տարա մեր տուն։ Դու պետք է վիրավորվեիր, որ քեզ մատով չկպա։

Պակասյանը կատաղությամբ փղձկաց։

-    Ինչու՞ եք պապանձվել։ Ո՞նց կարող է քսանմեկ դեր խաղացած մարդը ժողովրդական ստանալ։ Պետությունն ինչու՞ է քեզ ժողովրդականի թոշակ տալիս՝ ոչինչ անելու համար։ Աշխատավարձից աշխատավարձ  ժամանելը չի նշանակում, որ վաստակ ունես։

-    Դրանք քո՛ խոսքերը չեն, - մարած բարկությամբ միջամտեց ժողովրդականը, - դերիդ տեքստի իմաստը չես հասկանում։ Ամեն երրորդ հայուհու, ում երեսին պեծ կա, դրիսիրովկա անենք, քեզից լավ կխաղա...

-    Եթե շարունակեք, դուրս կհրավիրեմ, ձեզ չի սազում, - գոչեց մշակույթի բաժնի  տիրակալը։

-    Քեզ թատրոնից երկու անգամ վռնդել են, ամոթից պետք է փողոց դուրս չգայիր, - շարունակեց Պակասյանը, -  իմ տարիքում ո՞վ էիր… Ութ անգամ ներկայացվել եմ մրցանակի, երեք անգամ ստացել եմ, չորրորդի համար էլ ասացին, որ հիմա ուրիշին տալու հերթն է։ Ինձնից ամեն օր ինքնագիր են վերցնում, նկարվում ու ասում՝ ամենասիրունն ես։

-    Լա՛վ, ձեր հարցը թողնենք վերջում, հիմա անցնենք գրողներին։

-    Ձեզնից ոչ մեկը չսպասի, որ մենք կկռվենք, - ժպիտով սկսեցի ես, - ե՞րբ եք տեսել, որ հայ գրողներն իրար բզկտեն։ Առաջարկում եմ պարգևը տալ պարոն Պնակալեզովին։ Նա թեկնածուական է պաշտպանել. խեղճ մարդն անգլերեն մի բառ չգիտե, ասել են՝ մինիմում հանձնիր, սա էլ ահագին պարտք է արել, դրանց բերանը փակել։ Սովորող մարդկանց ճանապարհը փակում ենք, չսովորողներին՝ մեծ պաշտոններ տալիս…

Հաջիբազյա՜ն, - շշուկով սաստեց Պնակալեզյանը, - քեզ  վստահել չի լինում։ Ո՛չ, - բարձրաձայն շարունակեց գրականագետը, - ի՞նչ գիտնական, որ միջազգային լեզու չգիտե։ Եկեք այս թեման փակենք, թե չէ իմ գործընկերը, որին բոլորդ գիտեք, մայրենի լեզվով փիլիսոփայության  քննություն է հանձնել, թեկնածու դարձել, բայց չգիտե՝ ինչ է նորպոզիվիտիզմը (թեև ինձ էլ լավ թափ տային, - մտքումս ասացի ես, - գլխումս բան չէին գտնի)։ Հիմա նրա գերանը թողած՝  իմ չոփից եք  բռնել։ Ես էլ  -    առաջարկում եմ տալ իմ անգին գրչեղբորը՝ պարոն Հաջիբազյանին, որպեսզի իր թերթում տպագրվածների հոնորարը տա..., - Պնակալեզյանն ընդհատեց խոսքը, քանի որ աղմուկով ներս մտավ Քաղաքագլուխը՝ չավարտելով հեռախոսազրույցը։

-    Ներողություն եմ խնդրում, - ասաց նա, - կարևոր    հանդիպում ունեի Անգլիայի դեսպանի հետ։ Շարունակե՛ք։

-    Պնակալեզովի մակարդակի գրականագետ չկա, - սկսեցի խոսքս, - այնքան խորն է գրում, որ  բան չես հասկանում։ Հետո մի հանճարեղ գիծ ունի. միայն  ընկերների գրվածքներն է փառաբանում։ Վաղն էլ կդարձնենք գրողների նախագահ։ Միշտ խորհուրդ է տալիս վեպում հումոր չօգտագործել՝ դա համարելով անլրջություն։ Ասում է՝ եթե նույնիսկ Եվրոպայում վաղուց գրվել է ինչ-որ բան, դու այստեղ գրի ու  քեզ նորարար կսարքենք։ Նրան լսեցի ու մրցանակ ստացա վեպերիս համար։

-    Ո՞վ կարող էր քեզ պես գրել Էդիպի կոմպլեքսով ընտանիքների, մեռելների, հոգեկան ախտերի, սեռական վարակների, հեշտոցով լի գրգռիչ տեսարանների, արյան ու ցնորամիտ երևույթների մասին, մեր Թոմ Վուլֆ, - իբրև մեծարում՝ նկատեց Պնակալեզյանը։

-    Մի խոսքով Պնակալեզովն արժանի է մրցանակի, - շարունակեց գրողը, -  որովհետև ամբողջ կյանքը սրա, նրա մասին է գրել-մրել, որ ամբիոնում գործ տան։ Տվեցին։ Մի լավ գիծ էլ ունի,  Դոկտորից է սովորել. իրենից հետո եկող գրականագետներին տանել չի կարողանում։ Բոլորը գիտեն Պնակալեզովի թեկնածուականի ցավալի պատմությունը և ուսանողների նվերները չմերժելու քրեական գործի մասին… Բուհի բթամիտ պատահականություններին պատժելու ձև է փող վերցնելը։ Առաջարկում եմ մրցանակը տալ նրան, բայց մի պայմանով. թող մի քիչ գիտական գրի։

-    Շնորհակալ եմ ինձ պարգև տալու համար, - շտապեց  Պնակալեզյանը։

-    Չենք տալիս, առաջարկում ենք, - ընդհատեցի ես՝ իրոք անհանգստանալով, որ լուրջ է ընդունել «մեծահոգությունս»։Պնակալեզովը ինը րոպե 41 վայրկյան խոսեց հայրենիքին մատուցած իր անխորտակ ծառայությունների մասին, շնորհակալություն հայտնեց կառավարությանը, ժողովրդին, հանրապետության նախագահին, վարչապետի թիկնապահներին, սփյուռքի ու ֆինանսների նախարարներին, գլխավոր դատախազի վարորդին, բոլոր հյուպատոսներին, Լիբանանի սկաուտական խմբին և Կշեռքի համաստեղության տակ ծնված չամուսնացած կանանց։ 

-    Պնակալեզո՛վ, դու քեզ արժանի՞ ես համարում այդ պարգևը ստանալուն։

-    Հաջիբազյա՜ն, - կյանքից զրկվողի վախով շարունակեց Պնակալեզովը, - եթե  քեզ պես խախտվածի մասին չգրեի, քեզ գրական բուտաֆորիայի տեղ էլ չէին դնի։

-    Միայն վերջին նախադասություններից կարելի է բնութագիրդ տալ։ Ես քո թերություններն առավելություն ցույց տամ, որ ինձ բուտաֆորիա ասե՞ս։ Հանճարեղ  գործը  գրականագետի  «օգնության»  կարիքը  չունի...

-    Հիմա էլ դու՞ք, - ասացին այս ու այն կողմից։

-    Հաջիբազյա՜ն, - վրա տվեց Պնակալեզովը, - շնորհիվ քո չորս վեպերի՝ ազգային գրականության աղբարկղը հարստացավ։ Քո թերթում սուր հրապարակախոսություն  չես տպում, դողում ես չինովնիկներից։ Թերթիդ միակ լավ բանն այն է, որ մարզերից մարդ չկա։  Հետո «Notebook-ն» ու գարեջուրը ցուցադրաբար ձեռքդ վերցնում, ցինիկ ժպիտը դեմքիդ խփում ու գրական շրջանակներում խոսում ես Իվ Բոնֆուանի, Խառուկի Մուռակամի կամ Պոուլ Ցելանի մասին, որ ասեն «էս ու՜մ հետ ենք շփվում»։ Հերիք է թաքցնենք, որ բնավորություն չկա քո վեպերում։ Գրքերդ կարդալուց հետո մարդ ուզում է ութերորդ հարկից իրեն գցի։  Գիտենք ընթերցողին սիրաշահելու քո լպրծուն ձևերի մասին։ Ով քեզ նման է գրում, նրան ես տպում։

-    Տեսախցիկներն անջատե՛ք, - ուշքի եկավ մշակույթի բաժնի առաջնորդը։

-    Չենք կարող. ուղիղ եթեր է, ու հետաքրքիր է, թող  խոսեն, - ասացին  հեռուստաօպերատորները։

-    Թող տեսնի ապագա սերունդը մեր ժամանակի քողարկված դեմքը։  

-     Պնակալեզո՛վ, վե՛րջ տվեք, գոնե քաղաքապետից ամաչեք, - բռնկվեց մշակույթի բաժնի ղեկավարը, - ո՞վ չգիտե, որ այսօր մեծ գրող չկա... Սիրելի՛ պարողներ, խնդրում եմ բարեկրթությամբ ասեք ձեզնից մեկի անունը։ 

-    Ցավ եմ ապրում, որ 21-րդ դարասկզբի մեր մեծագույն արվեստագետները մի փոքր տաքացան, - սկսեց պարոն Կոնդյանը, - մեր պարի ասպարեզում նման վեճեր գրեթե չեն լինում։ Մենք  խելոք բոլորի առաջ պար ենք գալիս, տուն գնում։

-    Դե վատն այն է, որ ամեն պարողի ծափ են տալիս, - շպրտեց տիկին Քսքսյանը։

-    Այսօր շատ կանայք սեռական բավարարվածության խիստ կարիք ունեն, բայց դա մեր պարի հետ կապ չունի, - հանգիստ և խրատական տոնով շարունակեց Կոնդյանը։

-    Ու՞մ բոստանն եք որձաքար գցում, - աստիճանաբար բռնկվեց Քսքսյանը, - չե՞ք զգում, որ արվեստում տղամարդիկ պակասել են... 

-    Մեզնից ոչ մեկն էլ արժանի չէ մրցանակի, - ասաց ինքնակերության բարդույթը թաքցնող Պարուհին։

-    Աղջի՛կ ջան, քո անունից խոսիր, - քաղցր-մեղցր ասաց Կոնդյանը, -  ճիշտ է, քեզ համար դեռ շուտ է, ո՞վ է տեսել քառասուն տարեկան պարուհուն պարգևատրեն։ Ուրախությունից պիտի պիռուետներ անես, որ ինձ հետ պարգևի ես ներկայացված։ Ու մեռա ասելով՝ հիսունամյակս, վաթսունամյակս նշեք։

-    Դուք ի՞նչ բողոք ունեք, պարո՛ն Կոնդյան, - խոսեց Քաղաքագլուխը, - ձեզ երկու սենյականոց բնակարան տվեցինք, էլի չպրծա՞նք։

-    Ինչո՞ւ պիտի մեր մյուս լեգենդին, Աստված հոգին լուսավորի, երեք սենյականոց տայիք, ինձ երկու։

-    Պահո՜, - մեջ ընկավ տիկին Քսքսյանը, - էս ու՞մ հետ են համեմատվում։ Ո՜նց է չափը խախտվել։ Եթե այսօր վառ անհատականություն չկա ձեր մեջ, ուրեմն մի ճկուն թռվռացող պիտի դասականի հետ ոտք մեկնի՞։

-    Քսքսյա՜ն, - fortissimo բղավեց Կոնդյանը՝ շատ կարևոր բան ասելու ցանկությունից այրվելով, - գիտեմ՝ ո՛ւմ համար ես աշխատում... -    Ո՛չ կեցվածք ունեք, ո՛չ՝  գիտելիք։ Երկու շարժում եք անում անհոգի-անհոգի, ու ձեզ թվում է՝  Չորրորդ համաշխարհայինն  եք  կանխել։

-    Վա՜յ, էս ի՜նչ օրի հասար, Կոնդյա՛ն, որ երրորդ կարգի ինչ-որ դեղին լրագրողուհի քեզ ասի…

-    Պարո՛ն Կոնդյան, որ ձեզ էլ այդքան փող տային, դուք ձեր ազգը  հաստատ  կուրանայիք, - զսպվածությամբ ասաց պարուհին՝ ավելի գռգռելով Կոնդյանին, -  մոռացա՞ք, որ մինչև վերջերս չգիտեիք՝ ինչ բան է բաթման  տանդյու  դըմի  պլիյեն։

Մշակույթի բաժնի ղեկավարը կանգնեց, որ վերջ դնի խոսակցություններին, երբ Քաղաքագլուխը ձեռքով նշան արեց՝   սպասի՛ր...

- Վա՜յ, խե՛ղճ Կոնդյան, - չլսելու տալով ճշմարտությունը՝ շարունակեց ծերունազարդ պարողը, - քառասուն տարի  ...պարողների սերունդներ տաս, վերջում էլ ասեն՝ ի՞նչ ես արել։

-    Դե մի անուն տվեք ձեր սաներից, - աննորմալ հանգստությամբ ասաց պարուհին, - որ ցնցել է իր հզոր անհատականությամբ։ Ինձ չհաշվեք. ես ինքնկրթությամբ եմ հասել բարձունքներին։

-    Վա՜յ,  Կոնդյա՛ն,  ի՞նչ օրի ես հասել, որ քո անհաջող սանուհին, քո ճանաչած ամենաորձ լրագրողուհին մեծ վաստակդ փոշի դարձնեն, - Կոնդյանի շրթունքներն դողացին, -  լա՞վ օրից է, որ մեր սաները հեռանում են երկրից։ Ո՞նց եք պատասխան տալու սերունդներին... Էլ ի՞նչ պիտի անենք, որ  գնահատեք։ Մի կյանք ենք ապրում, էն էլ չորս կողմից գզգզում եք։ Որ մշակույթի ղեկավարը մանկապարտեզի տնտեսվար եղած լինի, դու հաշիվդ վերցրու։ Ու անընդհատ պաշտոն է խաղում էս ղանձիլը։ Մշակույթն ու՜մ են հանձնել։

-    Ես պատիվ եմ պահանջում, - «գողականի» ինտոնացիայով գոռաց մշակույթի բաժնի ղեկավարը։

-    Դու ի՞նչ գիտես՝ պատիվն ինչ ա, - անտարբեր ասաց Կոնդյանը։

-    Դե որ ասում եմ՝ էսօր արվեստագետ չունենք, նեղանում եք... Պարգևը հանձնում ենք պարուհուն, - ասաց մշակույթի բաժնի տիրակալը։

-    Ես քառասուն տարի կյանքս ձեզ տամ, որ դուք..., - վայնասուն  բարձրացրեց Կոնդյանը, նայեց Քաղաքագլխի անվրդով դեմքին ու դուրս եկավ։

Մշակույթի բաժնի առաջնորդը ծիծաղեց՝ իբր իր պետքը չէր, սակայն ծխախոտը հակառակ ծայրով դրեց բերանը, վառեց։

-    Ինչքան կտուրը թռած, սեռական պրոբլեմներ ունեցող, հոգեբանական ապտակ ստացած, ընտանեկան դժոխքից փախած, ճնշված մարդ կա, արվեստի ասպարեզում է հայտնվել։ Հաղորդման թեմա է, - ասաց Քսքսյանը։

-    Տիկի՛ն, ի՞նչ իրավունք ունեք հրապարակավ նման եզրակացություն հայտնելու, - ասաց լրագրողուհին։ 

-    Աղջի՛կ ջան, հասկանում եմ քո տրագիկոմիկ ենթատեքստերը...   Ինչ աչքս բացել եմ, ազգիդ մտավորականներն իրար ուտում են։ Չարենցին ի՞նչ էին անում...  Արվեստը սփոփանք է հիվանդ ստեղծագործողի համար։

-    Բոլորին ջնջում եք, բա ձեզ կողքից նայե՞լ եք, վատ լուրերի՛  որսորդներ, - արտահայտվելու առիթը բաց չթողեց «Մալյարը»։

-    Հարգել չգիտեք արվեստագետներին, տիկի՛ն Քսքսյան, - դրության տերը դարձավ լրագրողուհին, -  ամենաքիչ  օժտվածն էլ մեզնից բարձր է։ 

-    Աղջի՛կ, քո ճոռոմ հայերենով քար ես գցում մեր պարզ լեզվի վրա նորելուկ գրողների պես, ովքեր կոմպյուտերային մեռած կամ փողոցային լեզվով են գրում ու ոչ մի հյութեղ դարձվածք չեն օգտագործում՝ փորձելով գերեզմանաքար դնել մեր համուհոտով լեզվի վրա։

-    Տիկի՛ն Քսքսյան, - խոսեցի ես, - եթե ըմբոստանում եք, ինչու՞ եք կարդում։

-    Կարևորը՝ անցողիկ երևույթներ եք, - շպրտեց Քսքսյանը։

-    Վե՛րջ տվեք, - զայրույթը զսպելով՝ ասաց մշակույթի բաժնի ղեկավարը, - ձեզնից չէի սպասի, լրագրողնե՛ր։ Պարո՛ն Քաղաքապետ, խնդրում եմ, դուք կայացնեք որոշումը։

-    Պարգևն ինձ չի տա պարոն քաղաքապետը, - մրթմրթաց լրագրողուհին, - որովհետև բրյոշուր եմ կազմել ինչպես նրա և նախարարների որդիների սանձարձակությունների մասին։

-    Գիտենք  անճաշակ հովանավորիդ, - ժպտաց  Քսքսյանը։

-    Բոլորդ էլ զրկվում եք էդ հիսուն հազար դրամից, - հանդիսավոր հայտնեց Քաղաքագլուխը։

-    Հիսուն հազա՞՜ր, - ապշեցին բոլորը։

Տիրեց լռություն։ Հասկացան. Քաղաքագլխի դատական գործը ոչ միայն չի փակվել, այլև տղան երկու մարդ է խփել...  Հիմա անգամ տասը դրամը պետք է թանկ լինի հոգատար հայրիկի համար...  Խորհում էի՝ եթե Նոբելյան մրցանակս շուտ տային, Քաղաքագլխի երեսին կասեի կարծիքս իր դատական գործի, որդու՝ զինվորական պարտադիր պարտքը չմարելու մասին։ Ու թող շքամուտքի մոտ քառասունվեց անգամ կրակեին գլխիս...

- Հարգելինե՛րս, - սկսեց Քաղաքագլուխը, - 21-րդ դարի համաշխարհային մշակույթի  վերելքն սկսվելու է ձե՛ր շնորհիվ։ Ձեզ պես արվեստագետները միշտ կազմում են մտավորականության ինսունմեկ  տոկոսը։ Դուք սիրո խորհրդանիշներն եք մեր իրականության մեջ՝ կիրթ, բարի, հայրենիքի մրջյունին պաշտող։ Ձեզ նման գնահատել իմացող անհատականությունների շնորհիվ է, որ Նարեկացուն,  Մինասին կամ Փափազյանին այսօր գիտի ողջ աշխարհը։ Մեր հայտնի նկարիչներից մեկին ասացի՝ հարսիկս շականագակագույն կահույքի հետ համընկնող նկար ա ուզում, գնաց, կանաչ նկար բերեց անտաղանդը… Մեր դերասաններին ասացի՝ ծիծաղելու թատրոն բեմադրեք, գանք լիցքավորվենք, ներեցե՛ք, լիցքաթափվենք, սրանք էլ ոչ ավել, ոչ պակաս, վերցնում, Անտուան Չեխով են դնում ու պարծենում, որ վաստակավորներն են խաղում։ Ոտքս կոտրվեր, չգնայի։ Եթե վաստակավորներն էդպե՜ս են ձանձրացնում, իսկ ժողովրդականներն ի՞նչ կանեն...  Հետո էլ իմացանք, որ բացի հավաքարարից բոլորին մրցանակ են տվել...

-    Բայց մենք էլ ենք այդ ներկայացման մեջ եղել, պարո՛ն քաղաքապետ, - նկատեց ժողովրդական արտիստը։

-    Դու՞ք։ Հա՜, հիշեցի... Դե միայն Ձեր ու այս գեղեցկուհու շնորհիվ էր ներկայացումը դիտվում, - պատասխանեց  Քաղաքագլուխը։

-    Ես ա՛յդ ներկայացման մեջ բարեբախտաբար չկայի, - ժպիտով ասաց դերասանուհին։

-    ...Դե Ձեր ոգին ամեն տեղ ա, - կատակեց Քաղաքագլուխը և շարունակեց, -Հաջիբազյան, կներե՛ս, խոսքը քեզ չի վերաբերում, բայց 21-րդ դարում մի Թումանյան ցույց տվեք։ Հասկացա. կրկնել պետք չի, բայց ինչու՞ նրա մասին անգամ վարորդս է լսել, բայց ձեր գրածը մերը չի դառնում։ Հիացած եմ նոր գրողներով. ում գիրքը բացում եմ,  կա՛մ թարմ մեռելներ ու գեյ կլուբներ են թափվում, կա՛մ պոռնոգրաֆիկ հաճելի տեսարաններ։ Ես էլ, դուստրս էլ իրարից թաքուն ենք կարդում։ Գիտեք`  հանրապետության մասշտաբով ի՜նչ անկեղծ մարդ եմ, ուստի, ասեմ, որ երբեմն արտաքնոցում եմ ընթերցում։

Քաղաքագլուխն ի՞նչ իմանար, որ իր խոսքը պետք է Youtube-ի հիթերից դառնա…

-Ո՞վ է ասում, որ պարողները մեր հոգին հանում են փող ուզելով, - շարունակեց նա, -  մարդիկ գյուղական փառատոնում հաղթում են. դա առիթ չէ՞ Մոսկվայի բալետի հետ համեմատվելու։ Ձեզ պես համեստ արվեստագետներին պետք է եգիպտական դեսպակներով ման տան։ Ձեր ամեն փառատոնային հաղթանակից հետո մշակույթի բաժնի ղեկավարի դուռը փոխում ենք... Ձեզնից ոչ մեկն, իհարկե, երբեմն չի գալիս խափանելու մյուսի կոչման կամ պարգևի հարցը։ Հանդուրժողակնության էս հիանալի մթնոլորտով նպաստում եք երկրի հոգևոր զարգացմանը։ Էս տարի պարգև չի լինի, որովհետև դուք ավելիին եք արժանի՝ նյութական միջոցներով անարտահայտելի։ Հիմա բոլորդ ազատ եք, բացի տիկին Քսքսյանից...