«ՆԻԴԵՐԼԱՆԴԱԿԱՆ ՕՐԱԳԻՐ»-Գրական հանդես
«Նիդերլանդական Օրագիր» - գրական էջ, չորեքշաբթի, 09 հուլիսի, 2014 թ.
Գրականագետ-տեսաբան Նաիրա Համբարձումյանն այսօր' չորեքշաբթյան գրական էջում ներկայացնում է ևս մեկ տաղանդավոր գրողի
Խաչիկ Մանուկյան
Ծնվել է 1964 թ Էջմիածին քաղաքում, ավարտել է Երևանի պոլիտեխնիկական ինստիտուտը:
1991-ից ՍՍՀՄ ԳՄ անդամ է, 14 գրքի հեղինակ:
1987- «Իմ այգին »
1992- «Վիրավոր խաչ»
1992- «Զարմանալի ժամանակը»
1996- «Գոյահանդես»
1998- «Շերտ»
2001- «Բիբլիական ըմդմիջումներ»
2002- «Արա և Շամիրամ»
2003- «Մինուսը, պլյուսը և մյուսները»
2004- «Անցումներ»
2008- «Վավերացումներ»
2009- «Ոսկեփետուր մուժ»
2010- «Էն աշխարհը չի»
2012- «Բանաստեղծություններ»
2013- «Թռչնապար»
Արժանացել է ՀՀ պետական «Ոսկե եղեգ» , «Մայր Աթոռ Ս. Էջմիածնի» , «Ս. Գրիգոր Նարեկացի» մշակույթի նախարարության, Իրանի Իսլամական հանրապետության դեսպանատան գրական, ՀԳՄ Ավ. Իսահակյան` կրկնակի, Դ. Վարուժանի, Մ. Սարգսյանի և այլ մրցանակների:
ՆԻԴԵՐԼԱՆԴԱԿԱՆ ՕՐԱԳԻՐԸ
շնորհավորում է բանաստեղծ
ԽԱՉԻԿ ՄԱՆՈՒԿՅԱՆԻՆ
ծննդյան 50-ամյակի կապակցությամբ
________________________________________
Ցնդած տարիներիս տոնն է այսօր,
Շիկանում եմ շնչով տաք հուշերի,
Շռայլ ծիծաղում ես գիշեր ու զոր
Բեկված բյուրեղի մեջ բյուր շշերի:
.
Ճերմակ սավանները փրկում են մեզ`
Հիմար երազներից, կյանքից, մահից...
Սեր իմ, մի տող միայն ձոնեցի քեզ.
«Խլի'ր, հափշտակի'ր ինձ ինձանից»:
.
Չքնաղ քո հյուղակի խաս պատերին
Չարը սաստող քանի~ գավ եմ փշրել.
Չարյաց զարմիկները թե փաստեին`
Կբոռային` հայդե~, գաղու'թ քշել:
.
Բայց դե հնար չեղավ ընդմիշտ շեղել
Երգ ու երազ մերժող փուչ քաջքերին,
Էս լեն ու բոլ կյանքում տեղս նեղ էր,
Մեռնե'մ կարոտ դառած քո աչքերին:
Մ Ե Ղ Ա Վ Ո Ր Ի Խ Ր Ա Խ Ճ Ա Ն Ք
1.
Թռչնի ճերմակ ուրվականը
Գալիս է` ինձ իր հետ տանի -
Սպանել եմ նրան վաղուց
Սպասում եմ դատաստանի:
Արծաթափայլ փետուրները
Խշխշում են ամպերի տակ,
Մի քրքիջ է անհագ հնչում`
Որպես չարքի խելառ կատակ: -
Դա գիշերն է` սոված վհուկ,
Մարմինը` փակ սև քաթանով,
Թվում է, թե կուլ է տալու
Կիսալուսին կեռ ատամով:
ՈՒր-որ է նա կմոտենա,
Սարսափը ինձ կհոշոտի,
Եվ իմ կյանքի պարանոցին
Կմակարդվի արյան գոտի:
Մեկն ասում է., , Զուր ես դողում,
Չես մոտեցել դեռ վախճանի,
Դու որ թռչուն սպանեցիր`
Չարքը քեզ չի դավաճանի -
Կգուրգուրի մութ թևերով,
Կնվիրի կին ու գինի
ՈՒ քո ամբողջ կյանքի համար
Զվարթ գիշեր կհորինի, , :
Եվ ասում է., , Իզուր չէր, որ
Սպանեցիր թևավորին -
Կյանքի շռայլ վայելքները
Տրվում են միշտ մեղավորին, , :
Զվարճալի սկիզբ է սա,
Հատուցումն է զարմանալի,
Որ ձեռքերս արյունելով
Պիտի ապրեմ շռայլ ու լի:
2.
Մեղավորի ծուռ քայլերով
Ես մոտեցա մութ դղյակին
Եվ անտարբեր ողջունեցի
Ագռավների գորշ նվագին:
Թիկնոցավոր երկու թզուկ
Դեմս ելան քրքջալով
Եվ աչքերս պինդ կապեցին
Վարձակների փայլուն շալով: -
Էլ չես կարող սթափ մնալ,
Էլ չես կարող լինել ուժեղ,
Երբ քո թմրած ուղեղի մեջ
Չար խոհերի զորքն է խուժել:
Անթիվ դռներ ճռճռացին,
Քայլում էինք` մեկ վար, մեկ վեր,
Մութ աչքերիս բախվում էին
Ագռավների ճախրող թևեր:
Եվ արյուն էր անվերջ հոսում
Սև, մոխրացող փետուրներից,
Չռչռալով թափվում էր ցած
Երկրի բոլոր կտուրներից: -
Օ~, մեղքերի զնգուն ծիծաղ,
Զարմանալի կարմիր անձրև,
Ես էլ եմ քո միանվագ
Ծիածանի տակով անցել:
իմ նվաղուն երազները
Թույն են շարել սկուտեղին
Եվ տանում են, որ համբուրեմ
Աշնան քամու այտը դեղին -
ՈՒր ամեն ինչ կվերջանա,
Ագռավուհին կողջունի,
Կատարածուն կասի` պրծա~վ
Պատմությունն այս խեղճ թռչունի:
Ց ՈՒ Լ Ի Ե Ղ Ջ Յ ՈՒ Ր Ո Վ
Եվ ցուլը եկավ`
Կանգնեց անձրևի շարականի տակ
Եվ մի եղջյուրով
Մառանիս հսկա պատերը քանդեց,
Հետո մոտեցավ
ՈՒ գինուս խառնեց արցունքները տաք,
Ամեն կաթիլը`
Այս փոքրիկ երկրի
Կարոտի չափ մե~ծ:
ՈՒ խմե~ց, խմե~ց
Կարասների մեջ ծփացող ոսկին -
Երակների մեջ արյան ծիծաղը մեկեն վարարե~ց,
Ինքն էլ խառնվեց գինու հորինած խնդության հոսքին,
Եվ խռովության վերջին կանթեղը աչքերում մարեց:
Հետո դուրս ելավ`
Գինոտ եղջյուրը ընծա թողնելով
Եվ գիշերային ամայության մեջ ճոճվելով քայլեց -
Խավարի առաջ` գլուխը` խոնարհ,
Աչքերը` խռով,
Գնաց ու փռվե~ց
Պայծառ օրերի բագինների մեջ:
Ո Ղ Ո Ր Մ Ի Տ Վ Ե Ք
Երազանքներիդ հանգրվանն եմ, պապ,
Նայիր` ընթացքը ոնց է ծանրանում,
Սիրուց փախս տված սրտերը պարապ
Լրացնում էի անուն առ անուն:
.
Քո նման չենք, պապ` քար դնենք քարին,
Հիմի ամեն բան շինում ենք խոսքով,
Ինչ թողել էիր` ծախինք օտարին -
Մեկ դարի կայքը` մեկ օրվա ոսկով:
.
Անտառդ չկա, բայց մի վշտանա,
Իր հետ մեր ցուրտն է այրվել, մոխրացել,
Անզարդ մնացած տատիս թանթանա,
Խաս կոպեկներդ ես եմ գողացել:
.
Ողորմի տվեք մեզ, մեր նախորդիք,
Ասեք` ողորմի` քիչ թեթևանանք,
Խավար ճամփեքին խարխափող մարդիկ,
Հանգուցյալների հաշվին է, որ կանք:
«Փողոցային երգեր» շարքից
Դարձյալ անհաշտ եմ իմ գոյության հետ,
Կեսգիշերային դռներ եմ թակում,
Բայց տանտերերը քնած են անհոգ,
Եվ շնահաչն է հաշիվը փակում:
Ինձ մոտենում է օրորվող մի այր,
Փնտրում է, որ կյանքն ընծայի մեկին, -
Դե արի և այդ թշվառին ասա,
Որ դու լա'վ գիտես գավաթի հոգին:
Որ ինքդ էլ ես կյանքդ նվիրել
Եվ չգիտես թե ինչո'վ ես ապրում, -
Նախ մի ժպիտ են թողնում աչքերիդ,
Հետո` հոգսերն են ուսերիդ կապում:
Եվ ծանրանում են քայլերդ անվերջ,
Նոր ժպիտներ ես խոնարհ շալակում,
Իսկ երբ թակում ես դռները նրանց`
Շնահաչո'վ են հաշիվդ փակում:
...
Մի կին ասում էր` էլ չեմ անի, -
Թե ի"նչ չի անի` լավ չիմացա,
Գնում էր մայթով Բաղրամյանի,
Ես պատահաբար կողքով անցա:
Նա թևանցուկ էր արել մեկին`
Փողկապով այր էր միջահասակ,
Խորհրդային մեծ հայրենիքի
Կարոտն էր պահում իր կրծքի տակ:
Հին օրերով էր ներկան պատել,
Շուրջը` ընթացք էր անմխիթար...
Հարկ չէր լինի այս անցքը պատմել`
Թե կինն անթաքույց ինձ չժպտար:
...
Շուկան խաբկանքացիր հմայքները պարզել`
Կաթիլներն է կլլում հոգնած մշակների,
Շուկան լրիվ ուրիշ շերտերի է հասել,
Շուկան թքած ունի մեր ցավին ու բեռին,
Մի պահ թվաց անգամ շատ է կատակասեր`
Գիրք էր շարել ձեռքի ոսկե սկուտեղին,
Երբ փորձեցի նրան մի տաքուկ խոսք ասել`
Նա ծիծաղով բացեց ատամները դեղին.
«Ինչ ջերմ խոսքեր, բաբա~մ, ես անհոգի մեկն եմ,
Իմ սարսափից ջուր է դառնում մարդու լեղին,
Շուրջբոլորս պիտի շնագայլեր ցնկնեմ
ՈՒ մինչև վերջ լլկեմ ձեր կռապաշտ ցեղին»:
Շուկան` երախը` բաց,
Շուկան` խաբկանքացիր,
Դախլին` գահ ու պորտֆել, կրտած արու ու քած,
Եվ այլևս չունես ճամփա վերադարձի,
Մի փետուր ես` քամու որովայնը ընկած:
.
Քայլենք դեպի խորքը, գուցե մի լույս բացվի,
Եվ չանարգված մի դեմք գուցե ժպտա հանկարծ,
Գուցե գտնենք կորած դուռը լուսաբացի
Կամ` սփոփանք բերող թրթռացող մի կայծ:
Շուկան` խաբկանքացիր,
Շուկան` երախը բաց -
Մի թունել է, որ իր մութ խորքերն է տանում,
Եվ խավարի միջով մենք անցնում ենք կամաց`
Կորցնելով` երկի'ր, Հայրենիք ու անուն:
Առուծախի մեջ են, պիտի առնեն ու տան
Անշունչ նյութից միջև հեգ մարմին ու հոգի:
- Մի բան էլ մենք ծախենք երազներից մեր թանկ,
Միչև գտնենք կորած դուռը առավոտի:
...
Իննսունականների գրական սերունդը, որի մի ներկայացուցիչն էլ ես եմ, ամենադառը ճակատագրին արժանացավ: Իրար հետևից հեռացան լուսավոր անհատականություններ, որոնք հասցրել էին իրենց գրի զորությունն ու հմայքըփոխանցել... Սիփան Շիրազը, Արտակ Համբարձումյանը, Արտաշես Յայլոյանը, Սամվել Զուլոյանը... Նրացհեռանալով` մեր ապրածի, մեր օրվա լույսը պակասեց, և որքան էլ իրենց շրխկան գրի մոգությամբ հաղորդվում ենքիրենց ապրեցնող շնչին, միևնույնն է, մեր բաժին ժամանակը շրջանցած ընկերոջդ կարոտը չի փարատվում...
Արտակ Համբարձումյանին
Հեռացող երկրին` երկինքն ապավեն -
Այնտեղ ու"մ շունչն է մեզ խառնվելու,
Ճակատագրի անխարիսխ նավեր,
Անթի, անփարոս`
Լողում եք հեռու~:
.
Կարծում էինք, թե տոն պիտի լիներ`
Ինչ ընծայվել էր մեզանից թաքուն:
Ցանկալի կույսը Մագթաղինեն էր -
Նա գիշերները չէր աղաղակում:
Համընթաց չեղանք,
Բայց շողշողում են
Մեր երազները երկնի լանջերին:
Այստեղ թե այնտեղ`
Ջուր է,
Լողում ենք -
Եվ փրկօղակներ հարկավոր չէին:
Մեր կյանքը տափկնոցի է մահվան հետ, որ խաղում ենք ծնված օրից:
ՏԱՓԿՆՈՑԻ ՄԱՀՎԱՆ ՀԵՏ
1.
Կյանքից դեպի մահ
Ահա անցնում եմ -
Ինչպես կանցնեի
Փողոցից փողոց,
Աչքերիս լույսը
Խաղաղ հանձնում եմ
ՈՒ միանում եմ
Բազմությանը հոծ:
2.
Չեմ տեսել զավակիդ,
Բայց կարգին լսել եմ -
Տարել է մեղքերը աշխարհի,
Երբ անխինդ կարոտից կամ ցրտից
Մրսել եմ`
Տվել եմ անունը իր բարի -
Ասել եմ` լավ եղիր,
Ամուր կաց` ասել եմ`
Անմահիդ դժվար է ավելի -
Մենք կանցնենք-կգնանք,
Հորըդ հետ պարզել ենք -
Դու' պիտի դիմանաս ցավերին:
3.
Ես ո"ր աստղը հանգցնեմ,
Որ մահն ինձ տանի -
Վայրի մի գայլ չէ արդեն,
Շուն է ընտանի:
Էն, ինչ կյանքը չզորեց`
Հեշտորեն կանի -
Համոզվեցի` թու', նա է
Տերն ամենայնի:
-.-.-
Կարճ շրջազգեստ,
Ծղոտե գլխարկ,
Կիսաժպիտով եկավ, որ անցնի:
Խարկված ավազին,
Մերկ,
Արևի տակ`
Հետևում էի ես անցուդարձին:
- Վերջը լավ լինի, - նետեցի օդում:
- Վերջը հեռու է, - հեգնանքով ասաց:
Սա հերիք էր որ
Չգնայի տուն`
Նետվելով սիրո ծովը գրկաբաց:
Եվ հարկավոր չէր` ո'չ ինձ, ո'չ նրան`
Կեղծ երդումներով զուգված երեկո.
Գիշերը դարձավ անթափանց վրան`
Լցված փշրվող ալիքի երգով:
Մենք գիտեինք, որ այսքանն է տրված,
Իրար էլ երբեք չենք հանդիպելու,
Բայց սիրո այնքա~ն առատ բերք մնաց,
Որ կհերիքեր մի կյանք ապրելու:
- . - . -
Դեռ ամբողջովին տանուլ չեմ տվել,
Խորքում մարմրող լույս է երևում,
Տիկին թախիծը շուրջս հայտնվել`
Իր չնաշխարհիկ մարմինն է գովում:
Միշտ հայտնվում է անճար պահերիս,
Նրա հետ ես հին հաշիվներ ունեմ,
Ասում եմ` հիմա գնա, սիրելիս,
Քեզ տեղը տեղին դեռ կողջունեմ:
Առավել համառ մեկին չեմ տեսել,
Նա հոխորտում է տիրակալի պես,
Ճոճելով սուրը Նապոլեոն կայսեր`
Կարծում է, թե իր հպատակն եմ ես:
Բայց որպես տոհմիկ հայ-ուրարտացի`
Չսովորեցի կյանքում նահանջել,
Խոսքը կա` , , Եկա, տեսա, հաղթեցի, , -
Եվ ասողն ինձնից ուժեղ տղա չէր:
.-.-.-.
Օղորմի հորըդ, հրահուր արև -
Դեռ ջերմացնում ես պաղարյուններին,
Ես ուզում էի` կրքախինդ պարել,
Չդառնալ անկյանք ընթացքի գերին:
Ավերված սիրո փլատակի տակ
Երկնքին հարող բան չի մնացել.
Մայթերի աղջիկ, գիշերը երկար
Հեշտ է անհոգի գգվանքով անցնել:
Խաբվածներ են թունդ, ոտքի չեն կանգնում,
Գինի չէր` գիշերն անցնի` լրջանան.
Վերջապես նյութը հաղթել է մարդուն.
Հիմի կարող են հեշտ ոչնչանալ:
Եվ աքաղաղը թե նորից կանչի`
Լույսը չի բացվի աշխարհի վրա,
Դրախտի այգին էլ չի կանաչի,
Եվ մեզ չեն գտնի Ադամն ու Եվան: