Ավագ Եփրեմյան / բանաստեղծություններ

«Նիդերլանդական Օրագիր» - գրական էջ, չորեքշաբթի, 09 հուլիսի, 2014 թ.

Այս անգամ գրականագետ-տեսաբան Նաիրա Համբարձումյանը մշտապես թարմացվող չորեքշաբթյան գրական էջը տրամադրել է բանաստեղծ  Ավագ Եփրեմյանի ստեղծագործություններին: 

Ծնվել է 1958թ. փետրվարի 25-ին, Ղափան քաղաքում (այժմ` Կապան): Ավարտել է Երևանի պետական համալսարանի բանասիրական ֆակուլտետը: Նրա բանաստեղծությունները պարբերաբար տպագրվել են հայկական գրական մամուլում: 1991թ-ից Հայաստանի Գրողների միության անդամ է: Լույս են տեսել նրա «Ես իմ լեռան դեմ» (1989թ.), «Աստղաքայլ» (1992թ.), «Մեկնության ժամանակը» (1998թ.), «Գրվածք» (2008թ.) գրքերը: Կատարել է նաև թարգմանություններ: 
 

«ԳՐՎԱԾՔ» ԺՈՂՈՎԱԾՈՒԻՑ

* * *
Ըմբռնել ժամանակի հոսքը.
սեր ու ողբերգություն, ծաղիկ ու երկաթ, 
մահվան մասին մտածված խոսքը, 
որ տեւում է ավելի երկար, 
քան կյանքն ինքը, քան Բոսխը
եւ իր դժոխքը – յուղաներկած։
Ապրել տարածությունը լիով հերկած
ու սպառվող, ու սպառել ունեցածդ՝
ինքդ՝ քեզ, որ այնու շշնջում է – վեր կաց
եւ գնա այստեղերից, ուր հորդած լացդ
համարեցին երազողի արկած, 
ասենք, ինչպես՝ գինին, ինչպես՝ հացը։
Առաջվա նման – երկինքը բաց է, 
թե ամպամած է՝ անկիրք էմալ -
վայրկյանի բոցը հավերժի այց է, 
նույնն են բառերը, նույնն է թեման։
Մարդիկ, մարդիկ են մնացածը.
մնացածի վրա ահով գրված է մահ։
* * *
Հայտնվում է Առաքյալը՝ բերնով
փրփրակալած ու դեմքով ջղաձիգ, 
եւ ասում. «Ամեն ինչ այս մեռնող
ներքեւում նման է վերեւում եղածին» …
Իր կանգնած տեղից – գետեզրի մի քար -
խոսքն աղավաղված է հասնում ամբոխին, 
քամին չէր խանգարում, քանի Նա կար, 
հիմա բառերն հատ-հատ թեկուզ աչքը կոխիր
հանդիպածդ մարդու. հոգսերը՝ շատ, 
իսկ հրաշքները հաշված են. թափես՝
ապրելու տեղ չի մնա նախօրոք նշած
տարածքում – ներքեւում հատկապես: 
Ուր, հիշում եք, ամեն ինչ նման է վերը եղածին, 
բայց ինչո՞ւ է քամին ավելի ազատ, եւ ալիքները
ինչո՞ւ են առավել փրփրակալած ու ջղաձիգ.
եւ ահա ոչ միայն չի խոսում, այլ ինքն էլ է
նկատում, Առաքյալը, որ տակավին
այս մեռնող ներքեւում է, մեռածների առջեւ…
եւ կծկվում է միայն իրեն հայտնի ցավից.
գուցե մի քանի բան… հարկ է ջնջե՞լ…
Մոռանում է դառնացած Առաքյալը, ցավալի
այդ պահին, որ գրածը՝ գրած, իսկ ներքեւում
եղածը եղած է, ինչպես քար կամ ինչպես ալիք, 
որ քարի կողերն է քերում:
* * *
Սկզբում հմայքն էր: Հետո՝ միտքը
փառաբանության: Անբառ շիթքը
սիրո, կալնելով վեց ելքերը
բանականության – արտագաղթի՝
առ Ոչինչ եւ առ երկունք-ախտի
անդուլ փախստական՝ մեծ եռքերը, 
հանգան: Գեթ մի պահ թույլ ցնցվեցին
երկնային գահին գոհ բազմածի
կշեռքը պահող թեւ-ձեռքերը:
* * *
Հոգին իսկապես թռչուն է, 
թռչում-անդադար թռչում է, 
եւ նա է, հենց նրա չուն է
արշավում քաղաքից-քաղաք՝
հասնելով Աշխարհը Բաղաց՝
իր վերջին հարվածը պահած՝
վրա է տալիս – իսկ կտցին
խռովքն է այս կյանքի – ցանցիր
աստղերը երկնի … ու ձանձիր…
* * *
Լեռը՝ հսկա վայրկյան, ասելու բան չունի.
Ժամանակն անցնում է. ահա եւ թռչունի
ճախրող լռությունը՝ սրտակոտոր։
Ժամանակն անցնում է. ոչ դադրանքի ճիչը, 
ոչ ճախրանքի ոգի լիր լռության խիճը
չեն կարճելու կյանքի ճանապարհը խոտոր։
Ժամանակն անցնում է։ Հանգ առ հանգ առ տող…
* * *
Տեսնելու տեսիլներ չկան։
Տեսիլներն այլեւս անտես են։
Երեւացողն անպայման
վարում է երեւում.
նույնիսկ տանիքները։
Վարում երեւացող տանիքների
անզարմանալի մի հանդես է
(օ, այդ Հանդեսը՝
անդենական Ստիքսը մտքում պահած), 
իսկ տանիքների տակին
կյանքերն են երերում, 
Տանիքների իշխանության ներքո
բացվում է երախն հիշողության
եւ հորանջում է երախը։
Հորանջում է, ինչպես Երասխը.
ջրեր ու ջրեր։
Կամ՝ ինչպես Երազը – վարում։
Տեսիլներ չկան։ Կան գրեր։
* * *
Կյանքը պտտվում է քաղաքի շուրջն, 
ինչպես օտար լեզուն՝ առարկայի։
Չի կարող անվանել, 
դոնդողի նման կդողդողա սառը
մակերեսին, սայթաքուն։
Այդպես կուտակվում է
երկրի անկյուններում
«քաղաք ու կյանք» կիրը։
Ճեփ-ճերմակ այդ ողոքը…
առ ստեղծողը լեզուների։
* * *
Ձմեռը մտնում է քաղաք
մարդկային սրտերի միջով, 
մարդկային սրտերի միջից
ձմեռը մտնում է քաղաք, 
եւ որքան սրտերը՝ արջնած, 
այնքան ցրտերը՝ դաժան, 
այնքան բառերն՝ անպարզ, 
այնքան արեգակը՝ թեք, 
եւ հոգիները՝ միայնակ, 
ու առավել քան իրական, 
եւ ավագ հանգրվանն՝ հեռու, 
եւ մեղքը՝ հսկա լեռնապար, 
եւ վշտի դաշտերը՝ բերրի, 
եւ կրքի վաշտերն՝ անհագուրդ, 
եւ ամեն անակնկալ վարդ -
ասես գերեզմանոցում աճի…
եւ երգի ձայներ չկան, 
բայց ինչ-որ շշուկներ են սվսվում՝
հատելով դատարկ փողոցները, 
մարդկային սրտերը, գործերը, 
քաղաքը – ինչպես քամին, 
որից, այդ քամուց, սարսռում են
բառերը, մեղքերը, վարդերը՝
հար անակնկալ հայտնված…
մարգարե-գուշակի նման՝
ակնկալելի հայտնությամբ
կամ որպես հերթական նշան, 
ձմեռը մտնում է քաղաք։
* * *
Միայն այստեղ՝ իմ Երկրում է, 
ուր կյանք են ասում
հույսին ու հուսահատությանը, 
նրանց միջեւ փռված է սպիտակ թուղթը՝
հավերժական կամուրջ։
Միայն այստեղ է, ուր ես հույս ունեմ, 
թե մարդու որդիներին
երբեւէ կհասնի խոսողի խոսքը, 
առավել՝ լռությունը խոսողի։
Միայն այստեղ է, որ ես ունեմ հուսահատություն.
դա մարդու հուսահատություն է՝ դրվագված
անցյալի ու ապագայի դեմքերով -
այլասեր, ծամածուռ – հաշմ։
Անցնելիք ճանապարհս -
մի կամուրջ ընդամենը, 
Անցնեմ, 
որ չփլվեն ձեր սարքած տները։
* * *
Բառը թաքցնում է
բանաստեղծությունն
օտար աչքերից։
Օտար աչքերը
հարազատ սիրտը
դարձնում են ամայք։
Քավդեաները
մար դեգերում են
հսկա ամայքում։
Աստղերը շրջվել, 
նայում են դեպի հակառակ կողմը.
թիկունքներն՝ աղոտ, 
որպես օտարից
բանաստեղծություն
թաքցնող բառեր։
* * *
Առավել է, 
մարդն առավել է, 
քան մարդը, 
սերն՝ առավել, 
քան սերը, 
կյանքը՝ քան կյանքը։
Եւ միայն աստղերն են -
հեռավո՜ր, 
անհասնելի՛ -
որ հավասար են իրենք իրենց։
Մի հեռավոր աստղ է
Հայաստանը…
նա ինքն է իր չափը, 
«որով չափվելու է» ։

***

Լեռները, ըստ հանգի՝ բեռներ, 

ըստ ավանդության՝ խրոխտ, 

ասում է՝ պար են բռնել...

օ~ն, ա’նդր, գրո’հ, գրո~հ...



Ատելությունը միշտ վառ է, 

բայց թշնամին է անհայտ, 

Սերը դեռ գառ է, 

հայ - հայ...



Ավանդական է չափը, 

սակայն ռիթմերը մաշել է ծեսը, 

սա ամբողջովին այլ ափ է.

հարվածվող մյուս երեսը...



Հենց իմ ապրելու պահին՝

խրոխտ - աղբ - վաշի - կոկորդս –

սեղմվում է - շրջանը - պարի, 

մեջտեղում՝ խորթս։
***

Անցնեյիք ճանապարհս –

մի կամուրջ ընդամենը, 



Անցնեմ, 

որ չփլվեն ձեր սարքած տները։
***

Ապագան նշան առ նշան

հավաքվում, դաոնում է ամբոխ, 

իրենով լցնում այսօրվա

փողոցները, տներր, դարերը։



Ապագան ամբոխի նշանով

լցնում է այսօրվա ամայքը՝

դարավոր մեր հոգին՝ դարերի

քարերում գայթած, Աստըծո

ամենախաղաղ հայացքներից

մեկի բռնկման պահին

մահվան դռները բաբախող։

Երանի նրանց, ովքեր ...

***

Խարխափումի, վախի նախիր՝

առ ի խաթար, աո ի մոխիր...

մի խորթանա, սիրտ, բաբախիր՝

մենախորան, խորհրդախինդ՝

խորախորտակ, անդնդախիթ

խավարներում բազմաղաղակ։-



Վերջնախարան Աստղամաղի

աներախճան, խիղ աղախին –

Շամանդաղը - կխրախի

խրախճանոք, խառնամիտ՝

ան «ըզխրատ» գլխին աղխի՝

շենախարխուլ, ախտաքաղաք։-



Համր է շավաղն այս շաղախի, 

առ ի բացվել պիտի բախի՞

խառնատաղը երկրի աղի, 

թե՞ անխոնջ ուղխ ու չախչախի

խոլոր մի խաղ կաղավաղի

հղացում ու խորք ու աղագ։ -



Նախախնամ ու նախախուփ.

խաղաղքներում՝ խանդահախուռն, 

սահանքներում՝ վառմակաղած։
***

Եվ սուրհանդակները սուրացին՝ անձնուրաց, 

(ի՞նչ պիտի ուրանային նրանք Սկզբում), 

հասան ճամփի կեսին արդեն, 

մինչդեռ այնտեդ սկզբում

մարտն ավարտին էր հասել արդեն, 

ավարտված մարտից ի՞նչ լուր, 

սուրհանդակներն ու՞ր սուրան

արդեն ճամփի կեսին հասած.

- Ու՞ր, – նրանցից մեկն ասաց, 

ասացի ես, նրանցից մեկը, 

իսկ հետո արդեն մեգ էր, 

ես հասել էի ճամփի կեսին, 

մարտն ավարտված էր արդեն, 

այնտեղ սկզբում, արտեր...

այնտեղ ծվտւմ էին հսկայական արտեր, 

Արտերը ինչպես մարտից հետո, 

ծածկված էին դիակներով, 

ինչպես ադամանդի ակներով, 

և շողշողում էին հսկա արևի տակ, 

արտերը, որպես կատարյալ նահատակ, 

սկզբում, այնտեղ, արդեն ավարտված էր մարտը...

Ահա թե ինչեր կարող է տեսնել մարդը, ես, 

ում սուրհանդակներն հասել են ճամփի կեսին, 

և չգիտեն, որ մարտն ավարտված է արդեն

այնտեղ սկզբում, ուր աղբյուրի ակը

մաքուր էր, ինչպես նահատակը՝ անաղարտը...

Հիմա այդ մարտն ավարտված է, մեգ է, 

ում ինչին է հիմա ծառի այն կեղևը, 

պապիրուսը, թուղթը, մագաղաթը՝

անձնուրաց, անուրացում, ի՞նչը ուրանային, 

որն է մարդու մեղքը, սուրհանդակի, 

որ հասել է ճամփի կեսին արդեն, 

այն աղբյուրի ակից շող չի հասնում

այստեղ ուր ամբողջը մեգ է, մարտը

ավարտված է այնտեղ սկզբում, մարդը՝

անլուր, տեսիլներն են մնում մարդուն՝

որպես այն աոաջին արտում՝ նահատակը, 

որ հավատում է, որ ունի այդպիսի մի տեսիլ՝

տեղ կհասնեն սուրհանդակները սուրացող

և հավերժորեն մնացած ճանապարհի կեսին, 

ուր մեգն է արդեն ավարտված մարտի, 

կամ առաջին արտի... ասացի ես... ակներ...

հասնել... մագաղաթը... Սկզբում... սուրհանդակնե~ր...
________________________________
Ավագ Եփրեմյանի ֆեյսբուքյան գրառումներից
Քանի որ որոշել եմ վաղվանից կրկին ապաակտիվանալ ֆեյսբուքում, ներկայացնում եմ մի քանի կատակ եւս: Կա նուրբ կատակ, կա գռեհիկ կատակ, այլ կատակներ էլ կան, կարծում եմ. օրինակ՝ ջղաձիգ, օրինակ՝ հեռավոր: Առաջինն, օրինակ, ջղաձիգ է.

1. Մինչեւ չճշտես վերաբերմունքդ ԲԱՆաստեղծությանդ հանդեպ, մնալու ես անԲԱՆ քաղաքականությանդ հույսին: 

Երկրորդը հեռավոր կատակ է: Ահա.

2. Եթե դու ես նախադասություն կազմում - գիտություն է՝ միշտ կասկածելի: 
Եթե նախադասությունն է քեզ կազմում - պոեզիա է՝ միշտ ճշգրիտ: 

Երրորդը կատակի արձագանք է, որով փորձում եմ լրացնել առաջին երկուսը.

3. Ոչինչ այնքան չի խանգարում հասկանալուն, ինչքան բացատրելը: Բայրոնի ասածին է նման. «Իսկ հիմա բացատրեք Ձեր բացատրածը»: 

Եւ վերջինը, որի անունը ինքներդ կդնեք.

4. Ճամարտակ, ճամարտակ, 
Ի՞նչ ես նստել մեր բակում, 
Վեր կաց ու ռադդ քաշիր: 

Մինչ նոր հանդիպում: