ՍԱՄՎԵԼ ԿՈՍՅԱՆ. ԽԱՂ ԱՌԱՆՑ ԿԱՆՈՆՆԵՐԻ

Ծնվել է 1947 թ հունվարի 24- ին , Երևանում։ Ավարտել է ԵՊՀ ժուռնալիստիկայի ֆակուլտետը։ Աշխատել է մի շարք խմբագրություններում , 1995-2003 թթ ծառայել է ՀՀ Զինված ուժերում։ 2004 թ աշխատել   է « Գրական թերթում որպես պատասխանատու քարտուղար , այնուհետև՝ 2005- 2012 թ . թ .   որպես գլխավոր խմբագիր։ Հեղինակ է շուրջ   երկու տասնյակ բանաստեղծական ,   արձակ և պիեսների ժողովածուների :   Գրում է նաև մանուկների համար։ Նրա թատերգությունները բեմադրվել են Հովհ . Թումանյանի անվ . տիկնիկային ,   Համազգային , Կամերային պետական երաժշտական , Գյումրիի պետական ակադեմիական , Ալավերդու քաղաքային թատրոններում։   Ունի թարգմանական ժողովածուներ։ Թարգմանվել է ինչպես նախկին խորհրդային հանրապետությունների լեզուներով ,   այնպես էլ՝ գերմաներեն , ֆրանսերեն , անգլերեն , պարսկերեն : Բազմաթիվ մրցանակների   դափնեկիր է :   ՀԳՄ   անդամ է 1976 թ .

 

 

Սամվել ԿՈՍՅԱՆ

                           

                              ԽԱՂ   ԱՌԱՆՑ   ԿԱՆՈՆՆԵՐԻ

                                                / Պատմվածք /

 

    Երազում էի միլիոն դոլար գտնել : Այնքան ոգեշնչված   էի , որ այդ մտքից արդեն շատերն էին ոգևորվել ու   սկսել էին ինձ չափից դուրս մոտ - մոտ անել , մտածելով   միլիոնից   բաժին պոկել : Ոչ մեկին չէի մերժում : Ու երբ յուրաքանչյուրին իր բաժինը խոստանալուց   հետո , փորձեցի հաշվել   տակն ինչ մնաց ,   պարզվեց ,   որ միլիոնից   մի   հարյուր հազար   ավելի եմ բաժանել , ուստի ում   խոստացել ու դեռ ոչինչ չէի տվել , մտովի ներողություն խնդրելով , մտածեցի միլիոնի մասին ընդհանրապես մոռանալ :   Այդ որոշմանը նպաստեց նաև աշխարհի ամենահարուստ մարդկանցից մեկի՝ Ստիվ Ջոնսի , մահից առաջ թողած գրությունը : Միլիարդատերը գրել էր , որ . 30 դոլար   արժեցող ժամացույցը և այն մեկը , որը 300 դոլար արժի , միևնույն ժամանակն են ցույց տալիս : 150000 արժեցող մեքենայով , թե 30 հազարանոցով , ճանապարհն ու տարածությունը միատեսակ են : Եթե այս   ամենը մահից առաջ գրած չլիներ , կմտածեի   մեծահարուստի հերթական կոկետությունն է , քանի որ ամբողջ կյանքում ձգտել է հարստանալ , վստահ , որ թանկն ավելի արագ ցույց կտա ժամանակը և առավելագույնս կկրճատի ճանապարհը : Ես էլ   էի երևակայում , որ միլիոնը կօգներ հասարակության մեջ կարևորել իմ խոսքն ու դիրքը , վերջապես կազատեր սովորական և աննշան լինելու բարդույթից : Սակայն հասկացա , որ հիմար խաղի մեջ եմ ընկել և որ նման   անլրջությունը լավ հանգրվանի չի հասցնի : Միայն խելագարը կարող է միլիոն կորցնել , այն դեպքում , երբ անհնար է , որ   խելագարը միլիոն ունենա : Միաժամանակ հարուստ լինես թե աղքատ , շատ ուտես թե քիչ , ճանապարհորդես թե տանը մնաս ,   կյանքը նույնն է , կյանքի թանկն ու էժանը չկա , որովհետև   մահը բոլոր կյանքերին նույն գինն է տալիս : Վերջ ցնորքին : Մինչև հիմա ընդամենը 10 դրամանոց մետաղադրամ էի գտել , փոխարենը զրկելով ինձ երկնքին   ու   աստղերին   նայելու հաճույքից :   Այլևս գլուխս խոնարհած չեմ   քայլելու ,   հայացքով ասվալտը չեմ մաշելու , ինչից աչքերիս գույնն էլ փոխվել ու ասվալտից չի տարբերվում : Մարդկանց դեմքերն էլ եմ մոռացել ու ով գիտի , քանիսի կողոքով անցել ու չեմ նկատել : Հայացքս   գետնից կտրելուց հետո , որքան էլ անսպասելի ու տարօրինակ ,   առաջինը   Սոնայի դեմքը տպավորեց ,   ում հետ հարաբերություններս վաղուց էի խզել : Փորձեցի շրջանցել , իբր , չեմ   նկատել , սակայն   ձայն տվեց ու նրա բնավորությանը ծանոթ լինելով , ստիպված էի կանգնել : Սոնան առանց   բարևելու միանգամից վրա տվեց .

   - Միլիոնը գտա՞ր :

   - Ի՞նչ միլիոն :

   - Չլինի՞ գտել ես , որ ծանոթներիդ   չնկատելու ես տալիս :

   - Որտեղի՞ց գիտես :

   - Արտակին 50 հազար էիր խոստացել :

   - Ինչքան   հիշում եմ ,   Արտակը չես :

   - Ամուսնանալուց հետո մի   քիչ Արտակ   էլ ես կլինեմ :

  - Բա ինչո՞ւ  ինձ հետ չամուսնացար   :

   - Որովհետև քո սիրո պաշարն ընդամենը մի շաբաթ կհերիքեր :

   - Նրանն ինչքա՞ն է :

   - Մինչ մահ …

   - Կնշանակի անմահությունը   երկուսիդ էլ հարմար կլինի :

   - Ավելի լավ է 50 հազարը տաս :

   -   Որ գտնեմ :

   - Գտնես , ձայն տուր : Գոնե մի անգամ   գործը վաղվան մի թողնի ,- ու առանց հրաժեշտ տալու , հեգնական ժպիտը դեմքին , հեռացավ : Սոնայի հեգնանքին թեև ծանոթ էի , սակայն , երբ հրաժարվել կամ փորձում էի հրաժարվել   միլիոն գտնելու գայթակղությունից ,   այս հանդիպման տհաճությունից   ներսս միանգամից կնճռոտվեց : Սոնային տեսնելը վատ նշան էր , թեև լավ ու վատ նշանի ընտրությունը ոչ թե քո , այլ մի այլ ուժի ընտրությունն է :   Պատահականություններ էլ չեն լինում , բոլոր պատահականությունները որոշակի օրինաչափության հետևանք են :   Կանխազգացումը , որ վատ նշանների շղթան հնարավոր է Սոնայով չավարտվի ,   չէր լքում , թվում էր   սարդոստայնի վերածվել ,   որսում ու խժռում էր օրերիս հանդարտությունը : Անգամ հեռախոսազանգերն էին սկսել ներվայնացնել : Հերթական   զանգը նույնպես չարագուշակ թվաց :  

- Որ չզանգահարեմ , չես էլ հիշի :- Գևորգն էր ու նրա նեղացկոտ տոնը ստիպեց զգուշանալ :  

- Միշտ էլ հիշել եմ :

- Մի ստիր :

- Ստելու ի՞նչ կա :

- Չլիներ , չէի ասի :

- Կարո՞ղ ես պարզ խոսել :

- Լսել եմ միլիոն ես գտել :

- Փնտրում էի ,   չգտա :

- Միևնույն է : Շատ վիրավորված եմ :

- Ինչի՞ց :

- Ում ասես բաժանել ես : Հիշեիր , մի բան էլ ինձ կհասներ :

- Քեզ ինչքա՞ն է պետք ,- հասկանալով , որ դիմադրությունն անօգուտ է , փորձեցի խաղի ռիթմը չփոխել :

- Հարյուր հազարը չէր խանգարի : Չե՞ս իմացել , որ տունս գրավ եմ դրել …

- Հետո՞ …

- Հետո այն , որ կարող եմ փողոցում հայտնվել :

- Ծանր դեպք է :

- Ցավակցելու փոխարեն օգնելու մասին մտածիր :

- Մտածում եմ :

- Շուտ պիտի մտածեիր : Ընկերությունը միայն կենացները չեն : Անկեղծ , հիասթափված եմ :

- Իզուր :

- Փողը ե՞րբ կարող ես տալ :

- Երբ   գտնեմ :

- Գիտեի ,   անլուրջ ես , բայց ոչ այս   աստիճանի : Պիտի իմանաս , որ ընկերոջ ողբերգությունը ծաղրի   վերածելը զզվելի է …

- Ախր … ,- ու չշարունակեցի , որովհետև վերջին բառերից հետ հեռախոսն անջատել էր :   Պարզվում է ինչքան վիճահարույց է անհեթեթ   մտահղացումը , նույնքան դժվար է առանց հետևանքների դրանից   հրաժարվելը : Ճիշտ և ճիշտ ինչպես այն անեկդոտում , երբ մեկը գնում է հոգեբույժի մոտ հայտնելու , թե ինչո՞ւ ինքը մարդ չէ , այլ գարեհատիկ : Հոգեբույժին ի վերջո հաջողվում է   հակառակը համոզել : Սակայն վերջին պահին   հիվանդը   կասկածանքով հարցնում է . << Բժիշկ , որ մարդ եմ , միայն ես ու դու   գիտենք , հավերը գիտե՞ն , որ մարդ եմ , այլ ոչ թե գարեհատիկ >>: Իմ պարագայում էլ ոնց որ վիճակը նունն է : Արդյո՞ք նրանք , որոնց բաժին եմ խոստացել , տեղյա՞կ են , որ խաղն ավարտվել է : Հաստատ չգիտեն , և երևույթը գնահատելով , հավանաբար   չեն էլ ուզում իմանալ :   Այնպես որ մղձավանջը շարունակվելու է ու հայտնի չէ ինչքան կտևի :   Կասկածս խորացավ , երբ Լիլիթի հետ հերթական հանդիպմանը , ով մեր հարաբերությունները գնահատելիս միշտ   զուսպ էր , նա միանգամից   ամուսնության մասին խոսք բացեց :

 - Ինչի ? հանկարծ ,- հարցրեցի ,- մինչև հիմա խուսափում էիր այդ թեմայից :

- Ամեն թեմա իր ժամանակն ունի ,- պատասխանեց մի տեսակ կոտրատվելով , որից   թվաց   ավազե քանդակ է ու անհարմար շարժումից   կարող է ցրիվ գալ :  

- Ի՞նչ է փոխվել ,- նեղսրտեցի :

- Ուզում եմ ինքդ գլխի ընկնես : Միլիոնի մասին չե՞ս ուզում ասել :

- «Եվ դու Բրուտոս»,- հիշեցի , սակայն չարտահայտվեցի , մտածելով ճիշտ չի հասկանա :

- Կարող ենք բնակարան գնել , ճոխ հարսանիք , շքեղ ավտոմեքենա ,- գնալով ավելի էր ոգևորվում Լիլիթը ,- ճանապարհորդություններ՝ Փարիզ , Ամստերդամ , Հավայան կղզիներ ... Քանիսի   սիրտը նախանձից կճաքի , էն որ   երևակայում էին , հիմա կերազեն մտերմանալ , բայց …

- Չշարունակես ,- չդիմացա ու բղավեցի , - Միլիոնը   չկա , մոռացիր : Միֆ էր , ցնորք ,   խաղ էր , որ առանց   սկսվելու վերջացավ : Չգտա , չեմ գտել , չեմ գտնելու և այլևս չեմ որոնելու :

- Չբղավես ,- իր հերթին պոռթկաց Լիլիթը ու տեսա թե ինչպես ավազե քանդակը քարի վերածվեց : - Չբղավես ,- կրկնեց և աչքերից ատելություն ժայթքելով , եզրափակեց ,- Այլևս չզանգահարես :

Պարզվում է , հիմարության հետևանքներն իսկապես անկանխատեսելի են : Մարդկության ողբերգությունն է երևի , երազների հետևից գնալով , կորցնել իրականությունը : Ես ուզում էի գտնել ու հիմա   անընդհատ կորցնում եմ ու հայտնի չէ էլի ինչքան եմ կորցնելու : Եվ   ամենացավալին , որ   քանի շաբաթ անց դատարան ներկայանալու ծանուցագիր ստացա : Իմ դեմ   դատարան հայց էին ներկայացրել , պահանջելով   խոստումներիս տեր լինել ու պարտքերս մարել :

 

 

                                              ԱՌԱՅԺՄ     ԱՆՎԵՐՆԱԳԻՐ

    ՙՀնարավոր   է վերնագիրը   մինչև   վերջ   էլ   չգտնվի ,   որովհետև   շատ   ավելի   հասարակ   բաներ   են   անհասանելի ,   ինչպես   ասենք ,   ծառերն   ինչու՞,   երբ   կատուներից     ավելի   մրսկան   են   ու   ջերմասեր ,   տաք   եղանակները     թողած ,   ձմռանն     են   մերկանում :   Վերնագիրն ,   իհարկե   կարևոր   է ,   բայց     եթե   ուղեղիդ   մեջ   բառերը     չեն հավաքվում     ու   նրանց   քաոսային   շարժումից     դատարկությունն   ավելի   է     ընդարձակվում ,   ապա   ավելի   լավ   է   շրթունքներդ   կարես   ու   լուռ   մնաս ,   որովհետև   այդ   պահին   բոլոր   ասածներդ   քո   դեմ   են   լինելու …   Շատ   կարևոր   է ,   որպեսզի   օրը   ձանձրույթի     մարաթոնի   չվերածվի ,   քանի   որ   ձանձրույթը     շրջանցելու   համար   վառ   երևակայություն   ու   տաղանդ   է   պետք :   Հնարավոր   է     տաղանդն   էլ   չօգնի ,   որովհետև   վերջերս     նա   էլ   նախկին     էկոլոգիական   մաքրությունը   չունի     և     ավելի     հաճախ     քաղաքականության     կրունկների     տակ   է …     Իսկ   քաղաքականության   մեջ     մաքուր   կրունկներ   չեն   լինում   …   Մաքուր   տեղ   չի   մնացել ,   որ   կրունկն   անցնի   ու   մաքուր   մնա …     Հնարավոր   է   մաքուր   բառեր   դեռ   հանդիպեն ,   բայց   հիմա   էլ     խնդիրը     մաքուր   բերան   գտնելն   է ,   որ     կարողանաս   առանց   վարակելու ,       ողջ   ու   առողջ     բառերին     իրականություն     հասցնել :   Անեծքը   շատացել   է :     Իսկ   արտասվելու   տրամադրություն   չկա …   Ամեն   օր   անիմաստության   կպչուն   տիղմը   դանդաղ   ծածկում   է   դեպի   արկածները   տանող   բոլոր   ճանապարհները ,   երևակայության   թռիչքների   բոլոր   մոդելները ,   երակներդ   լցնում   է տարբեր   հիվանդություններով ,   որոնք   փոքրիկ   գիշատիչների   պես   լափում   են   ուժերդ   և     թշվառ   լրտեսների   պես   մահվանը   տեղեկություններ     հաղորդում   առողջությանդ   մասին … ՚   Այստեղ   ձեռագիրն   ընդհատվում   էր …   Տետրի     հաջորդ     էջի   վրա   ծուռումուռ   տառերով   գրված   էր .   ՙԿախարդանք   չկա :   Շատ   բաներ   չենք   տեսնում     ու   միևնույն   է ,   անտեսանելին   էլ   կյանքի   մեջ   է … ՚ :   Մի   քիչ   ներքևում     ևս   մի   քանի     բառեր .   ՙ   Հոգնեցի ,   ով   կարող   է ,   թող   շարունակի … ՚ :   Տետրի   մնացած   էջերը   մաքուր   էին …     Տետրը   սեղանին   գցելով   մոտեցավ   պատուհանին   ու   դուրս   նայեց …     Խնձորենին   իրեն     տեսնելով     թափահարեց   ճյուղերը …   Ընկերն   ի՞նչ   էր   ծրագրավորել ,   որ   վերնագիրը   դժվարացել   էր   գտնել …     Վերնագիրն     ինչո՞վ   էր   կարևորվել ,   որպես     գաղափա՞ր   էր ,   թե՞   բովանդակություն …     Գուցե   խոսքը   խավարի   անատոմիայի       մասին   է   և     վերնագիրն   այդպես   էլ   հնչելու     էր `   խավարի   անատոմիա …   Բայց     այդ   ամենը   ծիծաղելի   թվաց ;   Հնարավոր   է   ընկերը   ձանձրույթը   փարատելու   համար   մի   քանի   տող   է   խզմզել   և   վերնագրի   բացակայությունն   էլ   մտքի   խաղ   է …     Ամենամոտիկ   տունը     մոտ   երկու   հարյուր   մետրի   վրա   է     և   եթե   ինքդ   քեզ     զբաղմունք   չհորինես ,   ձանձրույթը   ամեն փորձության   կարող   է   ենթարկել …   Ընկերական   հավաքներն   ուրիշ   են ,   ամառանոցը   հենց   ընկերական   հավաքների   համար   է :   Ձանձրույթը   աղմկոտ   միջավայր   չի   սիրում ,   ձանձրույթի   սիրելիները   միայնակներն   են :     Տեքստը   նորից   կարդաց :   Հնարավոր   է       տողերը     կարճ   են ,   որովհետև   հուզական   պահը     կարճ   է   տևել :   Չհասկացավ   ինչու   սենյակը     միանգամից   հեղձուցիչ   դարձավ :     Դուրս   գալով   քայլեց     խնձորենու     կողմը :     Քամին   ահագին     տերև   էր   թափել   գետնին :     Հավաքեց     թափված     տերևները ,   հենց   ծառի   տակ   կույտ   արեց   ու   ինքն   իրենից   գոհ     պառկեց   խոտերին :   Կանաչ   խոտի ,   անցյալ   տարվա     արդեն   փտած   խնձորի  ,   անծանոթ   ծաղիկների   բույրը   զարմանալի   երանությամբ   լցրեց   ներսը :   Երանությունից   փակեց   աչքերը :   Քաղաքն   ասես   լուծվում   էր   բնության   պատկերի   մեջ ,     ծուխն     ու   փոշին ,   ամենատարբեր   աղմուկները   գոլորշու   պես     քուլա - քուլա     դուրս   էին   գալիս   աչքերից ,   քթանցքներից   ու   կոկորդից :   Այն   զգացողությունն   էր ,   որ   մարմինը   թեթևանում   է   ու     քամու   բերանն   ընկած   տերևի   պես   ուր   որ   է     կթռչի :   Փորձեց     խնձորենու   ճյուղերից   բռնվել ,   որ   քամին   ավելի   հեռու   չքշի …   Նույն   պահին   էլ   տերևը     ծառից   պոկվելով     օրորվելով   իջավ   ու   հպվեց     շրթունքներին :     Տերևի   հպումից     փշաքաղվեց     ու     նոր   զգաց ,   որ   հողին     պառկած   սառել   է :   Ոտքի   կանգնեց :     Նորից   տան     կողմը   քայլեց   և     նոր   միայն   նկատեց ,   որ   նկուղի   կիսապատուհանի   ապակիները   կոտրված   են :   Մտածեց   էլի   փորձել   են   ինչ   որ   բան   տանել   կամ   տարել   են …     Շատերն   էին   բողոքում ,   որ   ձմեռները ,   երբ   ամառանոցները   դատարկվում     են ,   գողությունները   շատանում   են :   Ձմեռվանից   հետո   առաջին   անգամն   էր   այստեղ   և   հնարավոր   է ,   որ   իրոք   գողերն   են կոտրել   կիսապատուհանի   ապակիներն   ու   փորձել   են   ներս   մտնել :   Չնայած     նկուղում       արժեքավոր     ոչինչ     չկար ,   այնուամենայնիվ ,     պետք   էր   ստուգել :     Սենյակում   աթոռներից   երկուսը   շրջված   էին :   Երևի     ինքն   է   սենյակից   դուրս   գալիս   պատահաբար   դիպել   ու   շրջել :     Աթոռներն   ուղղեց   և   պատրաստվեց   նկուղ   իջնել :

Նկուղում   մի   քանի   աման - չաման   էր   գետնին   թափված ,   կանոնավոր   դարսված   փայտի   կույտը   շաղ   էր   տված   հատակով   մեկ :   Վառեց   լույսը   և տեսածից   վեր   թռավ :   Անկյունում   գորշ   գայլի   մարմինն   էր ...   Ակամայից   հետ - հետ ,   դեպի   ելքը   քայլեց ,   սակայն   գայլն   անշարժ   էր :   Գետնին   ընկած   փայտերից   մեկով   փորձեց   գայլին   շարժել ,   սակայն   գայլը   դիրքն   էլ   չփոխեց :   Մի   քիչ   էլ   մոտեցավ ,   բզբզեց ,   սակայն   գայլը   չէր   շարժվում :   Ավելի   մոտեցավ   և   ոտքով   հրեց :   Գայլի   գլուխը   թեքվեց   և     անկենդան   աչքերը     հուշեցին ,   որ   կենդանի   չէ :   Ներսը   դատարկություն   զգաց :   Գուցե   նրանից ,   որ   ավելի   անսովոր   բանի   էր   սպասում ,   քան   սատկած   գայլն   է :   Նկուղ   իջնելիս   նույնիսկ     տագնապի   զգացողություն ուներ   ու   քիչ   լարված   էր :   Տագնապն   ու   լարվածությունը   միանգամից   ցնդեցին   ու   մնում   էր     գայլին   նկուղից   դուրս   հանել :   Գիտեր ,   որ   գայլերը   30 կիլգրամից   ծանր   են   լինում :   Բայց   այս   մեկը   չորացել   էր   և   հավանաբար   ավելի   թեթև   կլիներ :   Իրոք ,   միայն   մորթին   ու   ոսկորներն   էին …   Բահով   բարձրացրեց   ու   կիսապատուհանից   էլ   դուրս   հանեց :   Ինքն   էլ   դուրս   եկավ   ու   նույն   բահով     գայլին   այգու   հեռավոր   անկյունը   տարավ   և     այնտեղ   էլ   թաղեց :   Դատարկության   զգացողությունը   չէր   լքում :   Բջջայինով   զանգահարեց       ընկերոջը :   ՙ   Ալո ,   ես   եմ …   Ամառանոցից   եմ   խոսում :   Երևի   կգիշերեմ   ու   առավոտը   շուտ   դուրս   կգամ :   Տեսել   էի՞ր …   Ինչու՞    չասացիր ,   որ   տեսել   ես :   Ես   դուրս   հանեցի   ու   այգում   թաղեցի …   Ի՞նչ   ոգի …   Գայլի   ոգին   սենյակու՞մ   էր …   Վախից   ու   ձանձրույթից   աչքիդ   ոգիներ   են   երևացել …   Զգույշ   կլինեմ ,     դու   ուշադիր   եղիր   ոգուն   հետդ   քաղաք     տարած   չլինես :     Ինչ   որ   բան   լինի `   զանգահարիր ՚ :   Խոսելուց   հետո   դատարկությունն   ավելի   խորացավ :   Տեսնես   գայլը   ե՞րբ   է   հայտնվել :   Գայլերը   ձմռան     շեմին     սովորաբար   միայնակ   չեն   դուրս   գալիս :   Սա   հաստատ   միայնակ   է   եղել :   Գայլերը   փակ   տարածքներ   չեն   սիրում ,   սա   պատուհանը   կոտրել   ու   նկուղ   է   մտել :   Ի՞նչ   է   փնտրել …   Գուցե   ոչինչ   էլ   չի   փնտրել …   Հանկարծակի   մտքում   ծագած   մտքից     փշաքաղվեց :   Չի   կարող   պատահել …           Նորից   զանգահարեց   ընկերոջը .   ՙ   Հա , ես   եմ :   Մոտդ   հանրագիտարան   կա՞ …     Գայլերի   մասին   եմ ուզում   իմանալ …   Փորձիր   ճշտել ,   գայլերը   ինքնասպանություն   գործու՞մ   են …   Եթե   այո ,     ի՞նչ   դեպքերում …   Ինձ   թվում   է   մեր գայլը   ինքնասպանություն   է   գործել …   Կարող   էր   դուրս   գալ   ու   փախչել …     Ծեր   չէր   թվում …     Ատամներից   գուշակեցի …     Ե՞րբ   կզանգես …   Ինչ   ոգի ,   ինչ   բան :   Հանրագիտարանը   գտիր :     Սպասում   եմ՚ :     Մեխանիկորեն   մոտեցավ   սեղանին ,   տետրը   վերցրեց   ու   անսպասելի     գլխատառերով   գրեց .   ԻՆՔՆԱՍՊԱՆ   ԳԱՅԼԸ :

ՙԼավ   էլ   վերնագիր   է ,- մտածեց ,-   միայն   թե   տակը   գրելու   բան   չկա :   Դժվար   է   գուշակել ,   թե   գայլն   ինչու՞   պիտի   ինքնասպան   լիներ :   Մոտավոր   եզրակացությունների   համար   էլ   գոնե   մի   քիչ   գայլ   պիտի   լինել …   Ավաղ … ՚   Եվ   ջնջեց   գրածը ,   այնպես ,   որ   ոչ   մի   տառը   չկարդացվի …     Հետո   զղջաց ,   որ   գայլին   թաղել   է …   Պիտի   ստուգած   լիներ   մորթը   վնասվա՞ծ     է     թե՞   չէ …   Եթե   վիրավոր   լիներ ,   ինքնասպանության   տարբերակը   բացառվում   էր …   Թեկուզ   վնասված   լիներ ,   ոհմակից   ինչու՞   պիտի   առանձնանար …   Ինչ   որ   բան   այնպես   չէր   ու   գլխի   չէր   ընկնում ,   թե   հատկապես   ինչը …     Նորից   ընկերոջը   զանգեց .   ՙ   Գտա՞ր   հանրագիտարանը …   Ի՞նչ   իմացար …   Ոնց   թե   ոչինչ …   Էդ   մասին ,   որ   չեն   գրել ,     բա   ի՞նչ     են     գրել …   Ասում   եմ     կարող   է     ինքնասպանություն     էլ   չլինի ...   Չկողմնորոշվեցի   թաղելուց   առաջ   ստուգել ,   հնարավոր   է   արդեն   վիրավոր   է   նկուղ   մտել ...   Վաղը   մյուս   օրը   գրադարան   կմտնեմ …     Հնարավոր   չէ   գայլերի   մասին   ավելի   մանրամասն   տեղեկություններ   չլինեն …   Ինչու՞   գամ …     Մաքուր   օդին   կքնեմ ,   առավոտյան   կգամ …   Քեզ   համար   վերնագիր   էի   գտել `   ինքնասպան   գայլը ,   բայց   հետո   ջնջեցի :     Նորություն   ունենաս ,   զանգիր …     Ես   էլ   կզանգեմ՚ :   Զգաց ,   որ   ամեն   զրույցից   հետո   հոգնածություն   է   զգում :   Համենայնդեպս ,   հետաքրքիր   օր   է   և   չի   ձանձրանում :     Որոշեց   հարևաններին   այցելել :     Չնայած   այդ   օրերին   ամառանոցը   դեռ   մարդաշատ   չէր ,   բայց   հուսով   էր   գոնե   մի   երկուսին   հանդիպել :   Առաջին   դուռը   փակ   գտավ …     Երկրորդում   բախտը   ժպտաց :   Ամառանոցի   տիրոջ   հայրը   երևի   քաղաքի   ժխորից     էր   փախել ,     անցյալ   տարվա   տերևներն   էր   հավաքել   ու   վառում :     Բարևեց   ու   խոսքի   մեջ ,     նկուղը   մտած   գայլից   պատմեց :   Ծերուկը   չզարմացավ ,   հակառակը ,   հաստատեց ,   որ   ձմռանը   իսկապես     գայլերը   շատ   են   այս   տարածքում :   Մի   անգամ   ձմռանը   գործով   ամառանոց   է   եկել   և   գայլերի   բազմաթիվ   ոտնահետքեր   է   նկատել :   Որ   գայլը   նկուղ   է   մտել ,   հեշտությամբ   բացատրեց .     ՙ Ուրեմը   շատ   սոված   է   եղել՚ :     Մի   քիչ   էլ   զրուցեցին     ու   որոշեց   այցելությունները   չշարունակել :   Պարզվում   է   ոչ   մի   արտառոց   բան ,   ոչ   մի   ինքնասպանություն ,   պարզապես   շատ   սոված   է   եղել ,   ներս   է     մտել ,   ուտելիք   չի   գտել ,   ուժասպառվել   է   ու   չի   կարողացել   դուրս   գալ …   Ընդամենը …   Այս   բացահայտումից   ասես   օրվա   որակը   միանգամից   փոխվեց …   Անհայտին ,   անսովորին   հաղորդակցվելու     լարվածությունը   փոխարինվեց   հանկարծակի   հայտնված   անիմաստությամբ   և     ձանձրույթով :   Չնայած   ուշ   էր ,     նույնիսկ   մտածեց   քաղաք   վերադառնալ :   Արդեն   իր   ամառանոցի   դարպասների   մոտ   այգում   ինչ   որ   շարժվում   նկատեց :   Համոզվելու   համար   տրորեց   աչքերը   և   երբ   նորից   նայեց ,   ոչ   մի   շարժում   էլ     չկար :   Բայցևայնպես ,     ցանկապատի   դուռը   բացելիս   ուշադիր   շուրջն   էր   նայում :   Ամեն   ինչ   խաղաղ   էր ,   միայն   տերևներն   էին   քամուց   խշշում :   Սենյակի   դուռն   ավելի   համարձակորեն   բացեց :   Սենյակում   էլ   փոփոխություններ     չնկատեց :     Նորից   ընկերոջը   զանգահարեց .   ՙ Իմացա …   Ձմեռն   էստեղ   գայլերը   լիքն   են …   Ոչ   մի   ինքնասպանություն   էլ   չկա …   Շատ   է   սոված   եղել   ու   չի   կարողացել   դուրս   գալ … .   Ասում     եմ   ափսոս ,   որ   այդպես   է ,   հիմա   չգիտեմ   ինչով   զբաղվել …   Ներսս   միանգամից     դատարկվեց ,   ոնց   որ     երեխայի   ձեռքից   սիրած   խաղալիքը     խլեն …   Դրսում   ուժեղ   քամի   է …   Քիչ   հետո   երևի   քնեմ …       Վաղը   կտեսնվենք՚ :   Քնելու   համար   դեռ   շուտ   էր :     Մոտեցավ   պատուհանին   և   նույն   պահին   էլ   սարսափած   ընկրկեց ,   պատուհանի   մյուս   կողմում   գայլը   թաթերը   ապակուն   հենած   ներս   էր   նայում :   Բնազդաբար   դեպի   դուռը     նետվեց   և   պտտացրեց   փականը ,   սակայն   չէր   համարձակվում   պատուհանին   նայել :   Մարմինը   պատած   սառը   քրտինքից   տհաճություն   զգաց :   Ձեռքերով   ամուր   փակել   էր   դեմքը   և   դժվար   է   ասել   որքան   ժամանակ   դռան   մոտ   ծնկած   մնաց :   Վերջապես   ձեռքերը     իջեցրեց   դեմքից ,   բայց   աչքերը   դեռ   չէր   համարձակվում   բացել :   Առանց   աչքերը   բացելու   կանգնեց   և   մի   քանի   քայլ   դռնից   առաջացավ :     Զգուշորեն   շրջվեց   պատուհանի կողմն   ու   միանգամից   բացեց   աչքերը :   Պատուհանի   հետևում   միայն   ծառերի   սաղարթներն   էին   քամուց   տարուբերվում :   Համոզվելով ,   որ   ոչ   ոք   չկա ,   ավելի   մոտեցավ …   Դրսում   արդեն   մթնող   երեկոն   էր   ու   ծառերն   էին :     Քամին   ուժեղացել   էր     և   սաղարթներն   ավելի   բարձր   էին   խշշում …   Գայլի   դեմքը   տպավորվել   էր   և   չէր   հավատում ,   որ   տեսածը   կարող   է տեսիլք   լինել :   Փորձեց   գայլի   դեմքը   մանրամասնել …   Զարմացավ ,     որ   չմտաբերեց ,   թե   ինչպիսին   էին   աչքերը ,   մռութը ,   դունչը …   Պարզապես   գայլի   դեմք   էր   ու   վերջ :   Աստիճանաբար   շնչառությունը   կարգավորվեց   և   հետաքրքրասիրությունը   ամբողջովին   գրավեց   ներսը :     Պատուհանից   հեռացավ ,   սեղանից   վերցրեց   տետրը   և   ընկերոջ   գրածը   նորից     կարդաց :   Կասկած   չուներ ,   որ   գայլի   դեմքը   ընկերն   էլ   է   տեսել :   Ոգի   ասելով     դա   էր     ակնարկում :   Ընկերոջ   գրածին   մի   քանի   տող   ավելացնելու   անզուսպ   ցանկությունը   ստիպեց     նստել   և   գրիչը   ձեռքն   առնել :     Երկար   չգիտեր   ինչից   սկսել   և   երբ   ուզում   էր   գրիչը   գցել ,   անսպասելի   միտքը   համարյա   այրեց   քունքերը .   ՙԱմենատեսանելի   անտեսանելին   մահն   է :   Մահն   է   արժեքավորում   ապրելը ,   այլապես   ամեն   ինչ     անիմաստություն   է ,   ամեն   ինչ …     Միայն   զարմանալի   է ,   որ   այդքանով   հանդերձ   մահն   ինքը   ամենամեծ   անիմաստությունն   է … ՚ :   Գրածը   նորից   կարդաց ,   ուզեց   նորից   ջնջել ,   բայց   փոխարենը     գրեց   ՙշարունակելի՚ :  

                                                 

                               0,75   ԳՐԱՄ           ԴԱՏԱՐԿՈՒԹՅՈՒՆ

 

    Մեկն   ասել   է ,       ճշմարիտը   մեծ   երջանկությունն   է :   Բոլորը   հավատացել       և   փոքր   ուրախությունները   լուրջ   չընդունելով   այդ   մեծն   են   փնտրում :     Էլ   չեն   ապրում ,   փնտրում   են ,   հավատալով ,   որ   բախտը     կժպտա   ու   մեծ   երջանկությունից   իրենց   էլ   բաժին   կհասնի :   Չգիտեն   ինչպիսին   է     էդ   մեծ   երջանկությունը ,     չեն     պատկերացնում ,   բայց   կարևորը     գտնելն   է ,   կգտնեն ,     կիմանան   ու   կվայելեն :   Պարզվում   է   կյանք   ասածը   էդ   երջանկությունը   փնտրելն   է ,   չնայած   դա   էլ   չլիներ ,   ուրիշ   ի՞նչ   էր   լինելու …   Մենք   ընդամենը   պարապ   հսկիչներ   ենք ,   որպեսզի   չխախտվի   գիշեր - ցերեկ   հերթականությունը :   Հիմա   երաժշտությունը   խանգարում   է   կենտրոնանալ և   ծանոթ   պատկերների   միջից   առանձնացնել     մտերիմ   զգացումները :   Անկեղծորեն   հոգնեցրել   են   շնորհակալությունները ,   որոնց   բովանդակությունը   հաճոյանալն   է :   Ու   ուզում   ես   հարցնել ,   այս   ժամին     ի՞նչ   են   անում   այստեղ ,   երբ   ասելիքը   սպառվել   է   և     տհաճ     են   հնչյունները ,     որոնք   երբեք   չեն   իմացել   ինչպես   են   բառ   դառնում   և   գոյատևում   են ,   որովհետև   դատարկության   մեջ   կեղծ   հնչյունն   էլ     տարողություն   ունի :   Հիմա   նայում   եմ   աջ   ու   ձախ   և   չգիտեմ   ուղղությունը ,   որը   կարող   է   մոտեցնել   մեծ   երջանկությանը , նայում   ու   զարմանում   եմ ,   որ   բոլոր   ուղղություններն   անցնում   են   անցյալի   միջով ,   որ   նույնն   է ,   թե   մի   անգամ   արդեն   անցել   եմ   այդ   երջանկության   կողքով   ու   չեմ   նկատել : Կամ   ուժերս   են   քիչ   եղել ,   կամ   իմաստությունս   ու   աշխարհում   շատ   է   պատահում ,   որ   տեսնում   ու   անցնում   ես ,   որովհետև   միտքդ   չի   կարողանում   տեսածդ   իմաստավորել :   Երևի   մահն   էլ   կողքիդ   է   ու   չես   տեսնում ,     պահապան   հրեշտակդ   էլ   և   ամենակարևորը `   այլմոլորակայիններն   են   պտտվում   շուրջ   բոլորդ ,     ու   նրանք   են     քեզանից   խլում       տեսածդ   իմաստավորելու   կարողությունը ,   բայց   չես   տեսնում   ու   չես   կարողանում   այնպես   անել ,   որ   չխլեն :   Ընդհանրապես ,   պաշտպանությունը   ամենադժվարն   է   մարդու   համար ,   որովհետև   ծնված   օրից   մարդուց   գողանում   են `   գողանում   են   հարազատները ,   բարեկամները ,   ընկերները ,   տիեզերական   անանուն   ու   անտեսանելի   ուժերը   ու   երբ   էլ   ոչինչ   չի   մնում   գողանալու ,   մարդուն   են տանում :   Ոգի   ասածը ,   որը   լքում   է   մարմինը `   մարդն   է ,   առանց   գրպանների   ու   առանց   ոչնչի …   Ու   տանում   է   նույն   պահապան   հրեշտակը ,   որը   կողքիդ   էր ,   բայց   չէիր   տեսնում   ու   կողքիդ   էր ,   որովհետև   ինքն   էր   քեզ   տանելու … Ոգու     տանելու   ձևը   պիտի   իմանաս ,   որովհետև   ոգին   կամավոր   հեռացողը   չի   և   հեռանալիս   էլ   նրան   չի   լքում   անսահման   ցանկությունը `   փնտրել   մեծ   երջանկությունը :   Եթե   իմանային   ինչ   է ,   երևի   գտած   կլինեին   և   պայծառատեսների   ու   գուշակների   աշխարհի   կործանման     կանխատեսումները   վաղուց     իրականություն   կլինեին ,     քանի   որ   աշխարհին   կործանումից     ցանկությունն   է     փրկում `   գտնել   ու   ճանաչել   մեծ   երջանկությունը …   Չարչարվում   են ,   շատ   են   չարչարվում ,   միլիոնավոր   ենթադրություններ   կան ,   հավասարումներ   ու   բանաձևեր ,   կիլոմետրանոց   հաշվարկներ   են   անում ,   բայց   արդյունքը   չնչին   է ,   որովհետև     ամեն   ինչի   մեջ     ներծծված   է     անիմաստութունը …   Հետո   որոնումները   թողած   փորձում   են   անիմաստությունը   չեզոքացնել :   Շատ   անգամներ   են   գոռացել   ու   թմբուկներ   հնչեցրել ,   իբր   հաջողվել   է ,   իբր   կարողացել   են   անիմաստությունը   հիմնականից   բաժանել ,   բայց   ավաղ ,   ամեն   անգամ   անիմաստության   հետ   հիմնականն   էլ   է   ցնդել : Ու   ամեն   ինչ   սկսվել   է   նորից ,   ոգևորվել   են ,   հիասթափվել   ու   սկսել   են ,   հավատալով ,   որ   մի   օր   պատահականությունը   կօգնի   բացահայտելու   գաղտնիքը   և   վերջապես   կհաջողվի   օրորվել   երջանկության   ալիքների   վրա ,   պարտադրել   երանությանը   բացելու   իր   նոր ,   հեռանկարային   շերտերը ,     հասկանալ     արևի   լույսի   շնչառությունը ,   տերևների     լռության     խորհրդավորությունը ,   սիրո   համար     հազար   ու   մի   գույներ   որդեգրել   և   երկխոսության   մեջ   մտնել   պահապան   հրեշտակի   հետ ,   հեշտացնելով   ոգու   մնալ - հեռանալու   պայմանավորվածությունները ,   փորձելով   հաշտության   ու   խաղաղության   սփռոցի   տակ   թաքցնել   նախանձն   ու   քենը ,   չարն   ու   զազրելին :   Պատկերացնում   եմ   կենացների   քանակը ,   ժպիտների   լայնությունը `   փողոցից - փողոց ,   քաղաքից - քաղաք ,   երկրից -   երկիր ,   մոլորակից - մոլորակ …     Բառերը   մեղուների   պես   ծաղկից - ծաղիկ   են   թռչում   և   նեկտարը   տեղափոխում   են   իմաստուն   նախադասությունների   մեջ …   Բայց     ավաղ ,   ցանկալի   պատահականությունը   ուշանում   է   և   ցանկությունների   գնացքը   ամեն   առավոտ   շարժվում   է   առանց   նրա   և   երեկոյան   վերադառնում   է   դատարկությունից   կանաչած   ապակիներով :     Մինչև   որ … .     Հասկացան ,   որ   պիտի   փնտրեն   նրան ,   ով   առաջինն   է   ասել ,   որ   ճշմարիտը   մեծ   երջանկությունն   է :   Բայց   ոչ   մեկը   չի   տեսել   ու   անձամբ   չի   լսել   նրան …     Ո՞վ   է ,   ինչացու՞   է ,   ի՞նչ   ազգից   է :     Եթե   գտնեն   հարցնելու   են ,   թե   ո՞նց   է ,   որ   էդ   մեծ   երջանկությունը     մարդու   մեջ   չի   տեղավորվում ,   մարդու   երևակայության   մեջ   էլ   չի   տեղավորվում ,   եթե   տեղավորվեր ,   որոշ   ժամանակ   հետո   նրան   ընտելացնելու ,   մարդուն   կապելու   ձևերը   կգտնեին :   Բոլորը   փնտրում   էին   և   յուրաքանչյուրը   համոզված   էր ,   որ   հենց   ինքն   է   գտնելու ,   առաջինը   ինքն   է   ճանաչելու   և   որ   առաջինը   լինելու   պահը   մեծ   առավելություն   է ,   քանի   որ   հնարավոր   է   մեծ   երջանկությունը     բաժանելու   իրավունքը   իրեն     տրվի :   Եվ   մտովի   պատկերացնում   էին ,   թե   իրավունքը       ստացել   են ,     բայց   քիչ   անց   հուսահատությունից   կանաչում   էին ,   երբ   պարզվում   էր ,   որ   նույնիսկ   պատկերացումներում     հնարավոր     չէ   հավասար   բաժանել `     մեկին     շատ   էր   հասնում ,   մյուսն   ընդհանրապես   դատարկաձեռն   էր   հեռանում :   Սակայն   երևույթն     այնքան   էլ   չէր   անհանգստացնում ,   որովեհետև   եթե   ասողին   գտնեին ,     նա   ճիշտ   բաժանելու   ձևն   էլ   կհուշեր :   Ու   փնտրում   էին :   Նա   հիմա   հազարադեմ   էր ,   հազարաձև ,   մեկից     հազար   տարեկան ,   հազար   ցեղ   ու   ազգից   էր ,   հազար   լեզու   գիտեր :   Առաջարկում   էին   նրա   անունով   փողոց   կոչել `   գուցե   հայտնվի :   Եկեղեցիներում   մոմ   էին   վառում ,     աղոթելով   Աստծուն     գտնել   նրան :   Նա   ամենուր   էր   ու   ոչ   մի   տեղ   չէր ,   նրան   փնտրում   էին ,   իսկ   նա   կարողանում   էր   ճարպկորեն   թաքնվել   ու   չերևալ :   Բոլորը   ոնց   որ     հանելուկի   մեջ :     Ովքեր   եղել   էին     համակենտրոնացման   ճամբարներում ,   ասում   էին ,   որ   հանելուկը     այդ   ճամբարներից     համարյա   չի   տարբերվում :   Ոչ   մեկը   գետնին   ու   երկնքին   չէր   նայում ,   զբաղված   էին   իրար   լրտեսելով :   Նույնիսկ   արտաքնոցում   հնարավոր   չէր   մեկուսանալ :   Միջավայրը   փոքր   ինչ   աշխուժացավ ,   երբ   սևազգեստ   մեկը   հայտարարեց ,   որ   խոստովանության   ժամը   մոտենում   է ;   Հիմա   բոլորը   սպասում   էին ,   թե   երբ   է   այդ   մեկը   հայտնվելու   ու   խոստովանելու ,   որ   ինքն   է     մեծ   երջանկության   հեղինակը ,   ապա   քանդելու   է   հանելուկը   և     ազատության   միջով   առաջնորդելու   է   դեպի   բաղձալի   երջանկությունը :   Սակայն   խոստովանության   ժամն   ուշանում   էր :   Մի   քանիսը   սկսեցին   կասկածել ,   որ   այդ   մեկն   իրենց   հիմարացրել   է ,   բայց     նրանց     չէին     ուզում   լսել ,   նույնիսկ   սպառնացին   ու   սադրիչներ   անվանեցին ,   իսկ   մի   քանիսը   առաջարկեցին   հրապարակայնորեն   կախել     սադրիչներին :     Գործը   դրան   չհասավ ,     քանի   որ   կանայք   էլ   սկսեցին   բողոքել :   Փորձեցին   կանանց   էլ   վախեցնել :   Բայց   կանայք   այնպես   աղմկեցին ,   որ   հանելուկի   պատերը   սկսեցին   ճաքճքել :   Կանանց   համարձակությունից   ոգևորված   սադրիչ   համարվողները     շարունակեցին   կիսատ   գործը   և   անսպասելի   սկիզբ   առած   միտինգը     հետզհետե     մարդաշատ   էր   դառնում :   Ամենաոգևորվածը   երեխաներն   էին ,   որ   մեծահասակների     խաղերից     հոգնած ,     աշնան   տերևների   պես   դեղնել   ու   քամու   բերանն   ընկած   պտտվում   էին   հանելուկի   ներսում :   Հիմա   ոգևորությունից   շիկնած     քարեր   էին   նետում ,     իրենց   ասելով ,   անտարբերության   ապակիների   վրա :     Բողոքի   միտինգը   ոնց   որ   ձնագունդը     գլորես `   մեծանում   էր   ու   մեծանում :   Հռետորներից   մեկը   նկատեց ,   որ   բոլորը   իրենց   են   միացել   ու   բողոքում   են :     ՙԲայց   բողոքն   ու՞մ   դեմ   է՚   հուսահատված     գոռում   էր   հռետորը :   Վերջապես   նրա   ձայնը   հասավ   հավաքվածներին   և   լռությունը   մառախուղի   պես   ծածկեց   բոլորին :   ՙՈւ՞մ   դեմ   է ,   ու՞մ   դեմ   է՚     արձագանքում   էր   հռետորի   ձայնը   և   ոչ   ոք   չէր   մտածում   պատասխանել ,   որովհետև   չգիտեին   ում   դեմ   և   ինչու   են   բողոքում : Համատարած   լռության   մեջ     որոտ   էր   երեխայի   լացը ,   որը   համոզում   էր   մորը     իրեն   զուգարան   տանել :   Մի   ուրիշը     բղավեց ,   որ   սոված   է :   Տարբեր   ձայներից   լռության   մառախուղը   ծվեն - ծվեն   եղավ     ու   օդ   բարձրացավ : Արևի   շողերը   միանգամից     լուսավորեցին   միջավայրը   ու   բողոքավորները   առաջին   անգամ   իրար     երեսի   նայեցին :   Մի   քանի   վարկյան   անց     լռության   մառախուղը   նորից   բոլորին   իր   մեջ   փակեց ,   ասես   արև   չէր   էլ   եղել :   Մեկը   չկար ,   որ   չմտածեր ,   թե   դիմացինը   հիմարացել   է :     Բոլորը   հիմար   էին   ու   բոլորը   խելոք ,   բոլորը   խղճում   էին   իրար   ու   պախարակում   իրենց ,     որ   հիմարների   խելքին     ընկել `   պարապ - սարապ   ժամանակ   են   սպանում ,   երբ       մեծ   երջանկությունը   հնարավոր   է   տանն     իրենց   է   սպասում :   Ես   տանն   էի ,   պատուհանից       հետևում     էի     միտինգին   և   փորձարկումներ     էի     անում     գտնելու ,   թե   դատարկության     որ   չափաբաժինն   է   վնասակար   մարդու   առողջության   համար :   Մեծ   երջանկությունը   նույնիսկ   տան   կողքով   չէր   անցել ,   բայց   այդ   մասին   լռեցի ,   որովհետև   բողոքավորներին   դիմելն   ավելորդ   էր :     Ոչ   մեկը   մյուսին   չէր   հավատում   ու   չէր   լսում :