Վարուժան Նալբանդյան / Էսսեներ

Էսսեներ
ԿՈւԶԵԿՈւԶ* 

Այլատյացությունը գրոհային եսասիրության պատրվակ է: Քիլլերը դեմագոգիան թոթափած մասնագիտություն է: Սուտըհանցագործի թիկնապահն է: Աղեստամոքսային համակարգը հոգին հասցրեց բերանը: Արտաշնչեց, հավատ չներշնչեց: Հոգինփչեց վերջնականապես.- մարմինը փուչիկ էր, կծկվեց: Ի ծնե փուչ էր թե հետո փչացավ, պատասխանատվության պատն էր, որփլվեց գլխին նախածննդյան անցյալում թե ապրելու ընթացքում` ի՞նչ տարբերություն: Երբ չարիքը չես կարողանում կանխել, ծանրացնում ես չարագործի հատուցումը: Դա քո կրավորական վրեժխնդրությունն է: Մանուկները նաեւ մեր անցյալ են, երբեմնէլ մեր ներկան: Տեսնում ես անարդարություն: Հիվանդությունները նրա համար են, որ մարդ հագուրդ տա իր անձով զբաղվելունախասիրությանը: Ինքնուրույն սրամտելու անկարողությունից դիմում են անեկդոտների օգնությանը: Ով մահանա, զույգականջները խլանա: Մեռնելը մահանա են դարձնում, որ տեղից վեր չկենան: Քաղաքական անեկդոտները ճարահատյալստրուկների համար են: Մարդն առանց փշալարի ինձ Չհանդիպեց դեռ: Չմոտեցած աչքերս ծակեց: Լարիսային կորցրի, մենակությունս փշալարվեց: Մի առարկիր, երբ խնդրո առարկան խնդալու բան է: Դարերի հիացմունքը վսեմ տաղանդիտհամար է, - ասին բազար տարան հազարանոցը: Աշխահագրական ժամանակը կնճռապատում է, պատմական ժամանակըդիմահարդարում է: Իրենց կորցրած խելքը գտնում են, երբ իրենց սիրահարվածությունն սպառվում է. բա ինչո՞ւ չենուրախանում: Մի դավաճանիր քո ապագային, քո անցյալը քեզ հավատարմորեն հետապնդում է: Ներկան նույնպես վախենում էքեզանից: Չփնտրելու դեպքում էլ դու գտնում ես: Սարդն ինքը զույգ է, ինչպես նրա աչքերը, ականջները, ռունգերը, չհաշվածդրանց վրայի հոնքերը, ներքեւի ձեռքերն ու ոտքերը, մի քիչ թոքերն ու երիկամները, ուղեղի երկու կիսագնդերը: Մենավոր սիրտնայդ երկվությունների ինչպե՞ս է դիմանում, ինքն էլ է կիսվում նրանց չօտարանալու համար: Մեկ անֆաս, երկու պրոֆի, մեկկարտոֆիլ: Խաչեցին, վերադաստիաարակեցին, դարձրին պյուրե, պերաշկի եւ ուղարկեցին փարիզ, Պեր Լաշեզ գերեզմանոցը: Պատմությունը շատ բան է կուլ տալիս, նաեւ ենթապատմական դեմքեր: Տխրեցի, իմաստությունս ցեցոտվեց, Պռոշյանն էրմեղավոր: Մինչեւ ցնցոտի դառնալդ, դառնում ես հին շոր, հին կոշիկ տոմսավաճառի մի աղքատիկ բուջախում, գետնի տականցնելու առաջ: Միայն անցողիկն է գեղեցիկ, նույնիսկ եթե ներկա պահին տգեղ է թվում: Ծերացող կինը կարոտում է նրան, ովայն լրՙբերին բռնաբարել է, նրա ազգանունը մեկ ուրիշի նույն անվան հետ զուգակցելիս: Չափանիշները մեղմանում, կամխստանում են' ըստ շահեկանության: Մի դատիր, որ հետո չդատվես քո դատողությունը: Հիվանդությունները դանդաղորեն քեզսպանում են, բժիշկները դատապարտում են նրանց դանդաղկոտությունը: Սոկրատեսը այդ սխալ կարծիքին էր: Այդպեսհայտարարեցին Առողջապահության նախարարությունը, կարմրած խաչը եւ քաղաքականացված բժիշկությունը: Այսաշխարհում ինչ էլ ասես, անօգուտ է: Ննջեցալները, եթե իմաստուն չլինեին, չէին լռի: 

Հեռախոսի համարներն ունեն անուն ազգանուն, բայց անօգուտ կոդավորումներ են: Ամենամտերիմ մարդն անգամ մնում էանկանխատեսելի: Միայն տեսիլքը կարող է քեզ փրկել: Քանի մահ կորցրիր քո կյանքի ընթացքում, Քանի կյանք կգտնես քոմեռնելուց հետո: Կորցրո՛ւ քո ատելությունը: Գլուխը քարը` ով այն կգտնի: Այդ քարը կշպրտի ուրիշի վրա, կմնա անգլուխ, եւ նասիրով է այդ հալածախտը ընդունում, ինչպես հիվանդը ընտելանում է իր հիվանդությանը: Մահամերձը մխիթարվում է, որվերջնականապես բուժվելու է: Վերամարմնավորվելուց նրա մանկական հիվանդությունները «զգացին» , որ ուղարկվելու ենառեղծվածայնորեն: Տիեզերական հաշվապահությունը վերապատրաստման դասընթացների կարիքը չունի, ոչ էլ նրան պետք էֆինանասական մաթեմատիկան: Յուրաքանչյուր ազգ ջանում է բազմացնել իր երկրի բնակչությունը, բայց դժգոհում է, որԵրկրագունդը գերբնակեցված է: Միայն Չինաստանն է, որ խաբս տվեց այդ պարադոքսից: Կարոտում ես լռությանը, կարոտումես ձայներին, կարոտում ես կիսաձայներին, վոտնաձայներին եւ երբեմն նույնիսկ հաչոցներին: Ծերունիները կուզեկուզ են մանգալիս իրենց կորցրած երիտասարդությունը: 


ԿՂԶԻՆ * 

Ձկնորսը ծերացել էր. տեսողությունը թուլացել էր, լսողությունը ծանրացել էր, խելքը գլխին էր, բայց բնավորությունը մի տեսակթթվել էր: Ու երբ նա ուռկանը գցեց, ջրից դուրս քաշեց ընդամենը մի ձուկ եւ մի շիշ: Եվ ափ հասնելուց հետո, քթի տակիցքմծիծաղ էր տալիս. Ահա քեզ, ծերո՛ւկ, մի շիշ գինի՝ հետն էլ խորտիկը: 

- Ինձ մի՛ խաշիր, ինձ մի՛ տապակիր, ես Ոսկե Ձկնիկն եմ. 

Ծերունին տեսողությունը լարեց ճիշտ որ արծաթավուն չէ: Նա շիշը բացեց: Միջից դուրս ցայտեց ծխի մեծ քուլա, հայտնվեց միաժդահա, որը խոնարհվեց նրա առաջ եւ ասաց: 

- Ես Ջինն եմ: Պատրա՛ստ եմ ծառայելու: Արտահայտի՛ր երեք խնդրանք: 

- Ինձ ձե՞ռ եք առնում, - պոռթկաց ձկնորսը, - հայտնվում եք, երբ արդեն ծերացած եմ, այն էլ երկուսով, երբ ծերացած եմ, եւ ինձհամարյա ոչինչ է պետք: 

- Բա չե՞ս ուզում նորից երիտասարդանալ, - ժպտաց Ջինը: 

- Ա՛հ, կեղտո՛տ սատանա: Ուզում ես` քեզ իմ հոգին ծախե՞մ երիտասարդությունս նորից ձեռք բերելու դիմաց: Այն ո՞վ էր, է՛հ, անունը լավ չեմ հիշում: Հա՛, Ֆաուստն էր, պարոն Ֆաուստը: Ճիշտ է, երիտասարդացավ, բայց հետո էլի ծերացավ: 

- Ես կեղտոտ սատանա չե՛մ, - ասաց Ջինը, - ուզում էի Մոլորյալ Որդու նման դարձ կատարել դեպի Աստված, իմ ընկերսատանաներն ինձ այնքան ծեծեցին, որ փոքրացա եւ բանտարկեցին այս շշի մեջ: 

- Ես կկատարեմ քո բոլոր ցանկությունները, - ասաց Ոսկե Ձկնիկը ծերունուն: 

- Ու ոչ թե երեք, այլ՝ ինչքան կամենաս: 

- Ա՛հ, Ոսկե Ցուլի զարմուհի, ուզում ես ինձ գայթակղությա՞ն ենթարկել` գրգռելով իմ ընչաքաղցությունը: 

- Մենք քեզ բարիք ենք ցանկանում, դու չարն ես մտածում մեր մասին: 

Ինչո՞ւ այդպես … - ձայնը մեղմացրած հարցրեց Ոսկե Ձկնիկը: 

Ծերունին մի պահ մտորեց, հետո ասաց. 

- Ճիշտ ես ասում, ես չարացած եմ: Երեք տիպի մարդ կա, որոնք չար են առանց պատճառի: Դրանցից մեկը ձկնորսն է: 

- Քանի որ գիտես` ինչն ինչոց է, թա՛փ տուր քո չարությունը եւ դարձի՛ր բարի: 

- Փորձել եմ, չի ստացվում, - տխրեց ձկնորսը: 

- Եկ նրան կախարդենք ու դարձնենք բարի, - առաջարկեց Ջինը: 

- Չի կարելի, - ասաց Ոսկե Ձկնիկը, - սա միակ բանն է, որ անձամբ պետք է իրականացնի` բարի՞ դառնալ թե՞ չար մնալ: 

- Փորձի՛ր, նորի՛ց փորձիր, ծերունի ձկնորս: Կրկին ու կրկին, դարձյալ ու դարձյալ: Չէ՞ որ տեսնում ես` ինքս սատանա տեղովսկարողացել եմ: 

Եվ ծերունին բարի ժպտաց. 

- Ինքս պատրաստ եմ ձեզ ծառայելու: Դու ի՞նչ կցանկանաս, Ոսկե Ձկնիկ: 

- Ե՞ս … ե՞ս … - շփոթվեց շիկնեց Ոսկե Ձկնիկը – չգիտեմ: 

- Ես ուզում եմ սիրել եւ սեր եմ ցանկանում, - ասաց Ջինը: 

- Ես` նույնպես, - էլ ավելի շիկնելով ասաց Ոսկե Ձկնիկը: 

Սիրո այսպիսի առատ ջերմությունից շիշը մարդաբոյ մեծացավ, Ջինը մարդաբոյ նորմալացավ, Ոսկե Ձկնիկը ջրահարսի չափխոշորացավ: Ծերունին երկուսին տեղավորեց շշի մեջ եւ բարի ժպտաց: 

- Ես ձեզ` երկուսիդ իրար հետ պսակում եմ: Միմյանց վայելեցեք, - 

ասաց, շիշը գրկեց ու նետեց ծովի ալիքների մեջ … 

Առանց նավակ, առանց թի, լող էր տալիս դեպի կղզին դիմացի … 

Կա՞ արդյոք մեկը, որ չիմանա, թե ինչ է այդ կղզու անունը: 


ԳԱՆԳՈՒՐՆԵՐ* 

Եթե սրտնեղում ես, երբ քո կինը (կամ ամուսինը), որից ձանձրացել էիր քեզ դավաճանում կամ լքում է, - եզրակացրու, որ դուսիրում էիր քո ձանձրույթը: Եթե քո վզից կախ փոքրիկ խաչը կորցնում ես, գուցե այն գտնողին բարեպաշտ ես դարձնում: Երբմթնում է, խավարամիտ մարդու խելքը պայծառանում է: Ընչաքաղցն արտասանեց. «Դարերի հիացմունքը վսեմ հազարդրամանոցների համար է ասին»: Այսքան առատ ձյունը մեր հյուսիսի քամին է տվել: Գիտությունը ծառայում է, նույնիսկ երբգիտնականը աղա է: Գրականությունն իշխում է, նույնիսկ, երբ գրողը իշխանազուրկ է: Նախապես գանձում են քեզանից թույնիարժեքը, որով քեզ հյուրասիրում են: Գալիք ընտրությունների ներքին քաղաքական կոնֆլիկտը կարելի է լուծել` ընտրելով նաեւՀանրապետության համանախագահ, նույնիսկ մեկ հատից ավելի: Երբ ծնողը հավասարապես սիրում է իր երեխաներին, նրանցբոլորին էլ ասում է` սրտիս հատորը: Գրողը նույն կերպ է վարվում, երբ հրատարակում է իր երկրի լիակատար ժողովածուն: Նկարիչը նախընտրում է, որ իր ալբոմը հատընտիր լինի: Առեւտրականը իր ապրանքներն առաջարկում է ՙթոմարի՚կոմպոզիտորը զուրկ է իր բոլոր ստեղծագործությունները` մեկ համերգով ունկնդիրների ականջները ներխծկելուհնարավորություններից, լիակատար համերգաշարն էլ շատ թանկ հաճույք է եւ նույնքան թանկ տհաճություն: Ոչ մի հաճախորդչի դիմանա երաժշտական գների այդպիսի թանկացմանը: Արվեստն ընդամենը սահմանափակ զոհեր է պահանջում, ինչպեսպատերազմը, թվացյալ զինադադարն ու նենգամիտ խաղաղությունը: Ոչխարների շրջապատում խուճապ է տարածվելմատաղների բազմանալու կապակցությամբ, կարոտով հիշում են վայրի ոչխարների հինավուրց դարաշրջանը: Հասարակությանհիվանդությունների պատմությունը նաեւ աշխարհագրական է, համատարած ու տարածքային, էկոլոգիական ու սոցիալ-բարոյահոգեբանական, ճգնաժամային ու պատմագրական: Այս աշխարհում մուտքը հրավիրատոմսերով է: Եթե հրավիրատոմսչունեցար, արհեստականորեն վիժեցնում են, նաեւ քո ծնվելուց հետո: Հրավիրատոմսը կոնֆորմիզն է, մի ժամանակ նույնիսկկոնկրետ էր կուստոմսն ու կոմերիտտոմսը, պրոֆմիության տոմսը եւ ռազմաքաղաքական պաշտպանության տոմսը: Եթեքեզնից տոմսը ետ էին վերցնում, նշանակում էր` մահավճիռ: Մեր օրերում նշանակությունները պղտորվել են: Պղտոր ջրի մեջանհայտ, թե ով ում է որսում, նաեւ առանց Որսորդական միության անդամատոմսի: Եթե մտքերդ գանգուր են, դա չինշանակում, որ գանգրենայով ես տառապում: Ծիծաղը չի փրկի աշխարհը, կամ թերեւս փրկի, ինչպես գանգրահեր կեղծամըճաղատին կամ Կիրակին ու Տոնը` մնացյալ օրերից: 

ԿԵՆՑԱՂԱՅԻՆ* 

Մարդը մոտեցող կատվին ասաց. 

- Քեզ մորթե՞մ: - Սա նրա կատակն էր: 

Նա ոչ թուրք էր, ոչ էլ հանցագործ: Միրգ ու բանջարեղեն էր վաճառում: Սակավ բացառությամբ` ընտանի կենդանիներըռասիզմով չեն տառապում: Կարդացի մի հոդված, որի հեղինակին վաղուց ի վեր ճանաչում էի, եւ այնքան արտառոց էրտպագրվածքի եւ հեղինակի սարուձորյան հակասությունը, որ պիտի հայհոյեի, եթե պատանի լինեի, բայց քանի որ ես ընդամենըԱնիի մի ավերակ պատ եմ, վճռեցի վերընթերցել այնպես, կարծես հեղինակին բոլորովին չեմ ճանաչում եւ… պատրանք ուխանդաղատանք զգացի նրա հանդեպ: Ու նաեւ մի քիչ հասկացա, թե ուրիշները, հեղինակներին ճանաչելով ու չճանաչելովհանդերձ, ինչու են կարդում անտարբերությամբ կամ բոլորովին չեն կարդում: «Ի խորոց սրտե» -ն, դարերի միջից գլորվելով, մեկը դարձավ ակնհայտորեն սուտ մի «սրտանց»: Սակայն դա ամենեւին էլ սուտ չէ. պարզապես նրա սիրտն է, որն այլասերվելէ: Շուտով` «գնա դիահրկիզվիր, արի սիրեմ» -ը փոխարինելու է հնամաշ դարձվածքին, որը նույնիսկ Մաշային ձանձրացրել է: Երբ քո ներքին ձայնը արտաքին ձայների արձագանքը 
չէ, նշանակում է, որ դու քաղաքակրթված ես: Անտեր շունը դժբախտ է, որովհետեւ չի կարողանում իրագործելհավատարմության իր սկզբունքը: Շվեդիայում ալկոհոլիզմը գարեջրով են բուժում, ինչպես որ մի ժամանակ երկարատեւ ուամբասիր աշխատանքը Պատվո Գրով թեթեւացնում էին աշխատավորի հոգին, հետն էլ անշուշտ, մի քանի շիշ գարեջրիփոխարժեքը: Հայտարարված է մրցույթ` «Ո՞ւմ կամ ինչի՞ տնօրինության տակ է գտնվում մեր Գոյուղին» թեմայով: Չափածոներկայացնեն իրեն մուսաներին բոլոր սկսնակ պոետները: Պարտադիր է, որ տողերը հորիզոնական դիրք ընդունած լինեն: «ՙԿիլիկիա» գարեջրի ֆիրման անշահախնդրաբար վերջնաշիշ է ներկայացրել մի շարք մանկապարտեզների, որոնքերեխաներին «Երթամ տեսնեմ զիմ Գլենդել աշխարհ, որ ինձ ետուր բարեւ» երգն են սովորեցնում: Դու ավելի շատ ես կորցնումքո զգոնությունը, եթե հիրավի են գնահատում քո արժանիքները, քան երբ քծնանք է լինում ակնհայտորեն ստարատիր: Դա այնպարագաներից է, երբ ճշմարտությունը ծառայում է չարիքին: Տրամադրված է հավատալու տղամարդու ստերին այն կինը, ովսիրվելու պահանջ ունի, առավել եւս, որ դրանով իսկ կարդարանա, որ նրան խաբել են: Չես համարի ժլատ այն զայրացած կնոջը, որը կասի` թաղեմ քեզ, փոխանակ անխոս սպասելու քո մահախոսականին: Թաղապետարանի պատուհանի գոգին կար միթաղար, մեջը` կակտուս ուսանելի, մեծամասամբ անօգուտ փորձառություն է, երբ կիրառում ես «Տուր իշխանություն, փորձիրհավատ» խորհուրդը: Կենցաղային էս քիզի-բիզիներից ո՞ր մեկը կկարողանա քեզ զորավիգ լինել, երբ ժպտանգայթակղությունները: 

ՎԵՐԱԲԵՐՄՈՒՆՔ * 

Քանի՞ հայրենիք պետք է ընդգրկի Պատերազմը, որպեսզի լինի Հայրենական եւ քանի՞ միլիոն կյանք պետք է կուլ տա, որ կոչվիՄեծ: Վիթխարի Պատերազմ սկսվեց Բիբլիական Մեկ մարդու սպանվելուց: Նույնն էր, թե մինի պատերազմներից որեւէ մեկը, որի ավարտման առթիվ աշակերտներին դասից են ազատում, կարծես կալանավորներին ազատելիս լինեն համակենտրոնացմանճամբարներից: Եվ այդ Մեկ մարդը կարծես տպագրվելիք նյութ լիներ` գլուխն առանձին, պոչն` առանձին, իրարից հեռու, միջնամարմինն էլ տվին Մոռացության մթնատեսության: Այդ մարդու անունը Համազարդ էր: Մարդու կյանքը կամուրջ է` ծնունդից մինչ ի մահ: Ցույց տուր ինձ այն կամուրջը, որ Չի փլվելու, եւ ես վրան տունս կառուցեմ: Մարդու արտադրած բոլորաղմուկներից ամենաավելորդը խոսքն է: Մի՞թե կարիք կա բառերով արտահայտելու այն, ինչ ակնհայտ է: Չափածոն այնքան էշատացել, որ հնարավոր Չէ ժխտել, որ Չափն անցկացրել է: Շատախոս են, որպեսզի ուրիշները լռեն: Սեփական աղմուկն ենսիրում հանուն ուրիշների լռությանը, եւ դժգոհում են, որ բնությունը Չի սսկվում` համբերությունը կորցնելուց: Ծուլությունըաղայություն է, որ քեզ թույլ ես տալիս առանց դրան արժանի լինելու: Մարդուկին` մի մարմին, եւ խմբակային սեքսինտրամադրված անձը ձգտում է լինել բազմամարմին, ինչպես ճիվաղը հեքիաթի մեջ: Երբ շունը տիրոջը Չի ճանաչում, խեղճտերն իրեն անտեր է զգում: Ամբոխի հետ խոսիր ծեծված առակներով, որ նա մարսի քո ասածը եւ քեզ սիրի որպես շեֆ-խոհարարի: Շնչառությունը սրտի արեւածագն ու մայրատունն է: Մի սակարկիր քո անձնազոհությունը, դու այն կարժեզրկես: Առաջնորդը ժողովրդից ակնկալիք երեք բան ունի … հնազանդություն, եթե վախենում են քեզանից … ըմբոստություն կամոխակալություն, եթե անարդարացի է նրանց նկատմամբ … սեր, եթե նրանց դուր ես գալիս: Յուրաքանչյուր ժողովուրդ ուզում էիր արքայով հպարտանալ մյուսների մոտ: Արքաների մոտ իրենց ժողովրդով հպարտանալու նախասիրությունն արտահայտվումէ կեցցե - ներով: Ժողովուրդն այլազգիների առաջ իրեն նույնացնում է իր թագավորի հետ: Քրքրում եմ իմ կենսագրությանգրադարանը. սխալներ եւ տառապանք: Կանխաճաշակել եմ անդրշիրիմյան դժոխքի անհայտ ժամկետները: Պոչն ու գլուխըպիտի որ կարոտեին մոռացության մատնված միջնամարմինը: 

Տնակներին բաժին է հասնում ուրիշի առանձնատան շինարարական աղմուկը, մոտավորապես ինչպես խորտկարանիմոտակայքում, խորովածի հոտը` հացը ցամաք ուտող չքավորին: Աղմուկները արտադրողականության չափանիշ են. դավերաբերում է նաեւ բանավոր խոսքի արտադրողականությանը քաղաքական եթերում: Օգուտը մեր ականջներինն է եւուղեղներին: Ուղեղը տրված էր որպես ուղի դեպի բանականությունը, դարձրին ջրմուղկոյուղի: Կինը մի քիչ թիթիզ պետք է լինի, խոսափողի միջոցով փող աշխատողը` նմանապես: Ռադիոակտիվ զենքը ալիբի Ալի Բաբայի ռեկորդն է սահմանել: Ակտիվությունը կա, նրա թիվը անհայտ է, զոհերը միամիտ, դահիճներն ինքնագոհ, քաղաքակրթությունը` ծաղկուն, պատմությունը` փառահեղ, պատմաբանները` կուշտուկուռ, ուսանողները` երկարականջ, ապագան` պայծառ, պայծառությունը` շլացուցիչ, շիլն ու Ջուղաշվիլին` արքա եւ արքայազն, հանդիսատեսը` ծավահարաստրուկ, բազում շնչառություններ` հոգեվարքային, ելքը` փակուղի, փրկությունը` հարցական, զայրույթը` բացականչական, լռությունը` բթացած մառախուղ, մայրերը` սգավոր, կախման կետը` կրակահերթ կամ կախաղան … պատկերը Դանթեական է, տան տերը մի կարեւոր բան էկորցրել: Որ իմանաս, գտնես, վերադարձնես, - ետ Չի վերցնի: Ուրիշներին բաշխես, կվերցնե՞ն: Ամեն մարդ իր համար է պահումմիայն այն, ինչ ինքն է համարում ամենակարեւորը: Ով ում ինչպես է բնորոշում` ընդամենը խաղ է պատշաճության կամանպատշաճության: Խաղն անցողիկ է, կնկնի փոշեծածկույթի տակ, կմոռացվի, կգնա: Դա կարձանագրվի միայն Տիեզերքի ՄեծԳրքի մեջ, որպես հատուցումների նախաբան: Դատավճիռն անբեկանելի է` բոլոր գալիք ճակատագիրների գործընթացի համար: Աթեիստը սակայն, կառչել էիր անհավատությանը իբրեւ փրկօղակ, թեեւ փրկօղակը պիտանի չէ, ծակոտկեն է: կյանքը նրահամար չէ տրված, որ այն սպանեն: Մարդաբանությունը շփոթել են միջատաբանության հետ, եւ քիմիական զենքը կիրառում ենեւ այս եւ այն, եւ այն ոլորտում: Շախմատը փայտ է, լավագույն դեպքում փղոսկր եւ նվազ կենսական, քան մարդու ոսկրածուծը: Ուլտրամանուշակագույնը թույն է, լույսի երանգավորումներից տարանջատված դավադիր, քաղցկեղածին մահացու` ծնունդովաղավաղված բնություն կամ արհեստածին բջություն: Սարսափը մառախլապատել է ճաքճքող շրջապատը, հրավառություննընդամենը ժանտախտային խրախճանք է միջնադարյան ոճավորումով: Պաշտպանվելն անհնարին է, հուսահատվելն` աղետալի, դիմադարձելը կործանարար, անձնատուր լինելով չարիքին` կամակատար դառնալն` առավել եւս, ինքնասպանությունը` պարտության վատթարագույնը` կարմայի առավել ծանրացած նույնի կրկնությամբ պատժելի, անգործունյա համբերությունը` մարդկայնորեն արգահատելի: Սատանան անողորմ է, Տերը անձնազոհություն է պահանջում: Գտիր քո դիրքորոշումը: 


ՏԻԵԶԵՐԱԶԳԱՑՈՂՈՒԹՅՈՒՆ * 

Եթե երկրագունդը գազանանոց չլիներ, իրենց զարմանքին բավարարություն տալու համար չէին այցելի բարի այլմոլորակայինները: Եկեք անցնենք ռուբիկոնը ազատագրվելու համար ստրկամտությունից: Հոգին այնպես է թեթեւանում, երբ իրոք կարողանումես ներել. կյանքի ընթացքը իմաստավորված է: Սնում է, որ հասկանաս: Չհասկանալու դեպքում կյանքն անիմաստ ես համարում: Ինչու-ն դու որոնում ես` ինչ-ը բացահայտելուց հետո եւ ինչպես-ը բացահայտելուց առաջ: Երբ ամռան գիշերը տաք է լինում, նշանակում է` խավարը լիովին չի տիրապետում: Մայր մտնող արեւի ջերմությամբ եմ ընդունում հաջորդ օրվա լուսաբացը: Ուզում եմ բացակայել` ընդհուպ ինքս ինձանից: Ջրհեղեղից հետո գոյանում է մի վիթխարի ակվարիում` ի նմանություն Ատլանտիդայի: 
Աստված կանխատեսել էր Լյուցիֆերի ապստամբությունը եւ մարդկանց գայթակղությունները, սակայն մի նվիրական երազանքուներ` այն, որ հրեշտակն ու մարդը տարբերվեն կենդանիներից, որոնք բնազդաբար են գործում, եւ կամազուրկ հնազանդությանփոխարեն նախընտրեն արարչագործական բարությունը: Քո կրած ցավն ու զրկանքը իմաստազրկում ես ու ծանրացնում, երբդրանք չես ծառայեցնում քո ապաշխարանքի շոգեքարշին, որին տերը կամենում է կանաչ ճանապարհ: Կատարվածպատմական մեղքի համար մեղապարտը պիտի հատուցի եւ ապառիկ, նրա համար, որ գայթակղեցնելու է գալիք սերունդներինիր անձնական օրինակով, համամիտ սեւ քարոզիչների հուշարարության: 
Երբ չար մադուն լավություն ես անում, նա պրպտում է քո շահախնդրությունը եւ իրեն ստորացած զգալուց քո դեմ քինոտվում է: Երբ բարի մարդուն ես լավություն անում, նրա աչքերը լցվում են երախտագիտությունից, եւ տոն է նրա սրտում: Մեծ Քաղաքըշպարվում է` գայթակղելու համար: Քո կրած տանջանքները համեմատիր քո հավանական տանջանքների հետ, որոնցից զերծմնացիր, թեպետ ողորմածության արժանի չէիր դու: Հույսն ասաց` մոտ ապագայում… միմյանց մշտապես հավատարիմ երկուբառ: Բոլոր դժբախտություններից ամենաշատ տառապողը չար անհավատն է: Անքուն գիշերը կորցնում է նաեւ արշալույսիբերկրանքը: Հիշվելու անթել հեռագիրն ստանալուց հետո, ննջեցյալի հոգին այցի է գալիս: Ուրիշին տանջելն առնվազնանխոհեմություն է, առավել եւս եթե մասնագիտություն է: Քանի անգամներ բացականչել ես` անտանելի է, բայցեւայնպեսշարունակել ես տանել… Հոգին սխալվում է, մարմինն է տառապում: Հոգին թեթեւ պիտի կարողանա խաբս տալ սխալներից: Մարդը արժեթուղթ է, նրա մանրացրածը կենդանիներ են: Արժեթղթի վրա գրոտու՞մ են, պատռվում է, ճմրթվում է, կեղտոտվումէ, գողանում են… քանի որ փայտից էր, որն էլ իր հերթին հողից էր: 
Քո կորուստով են ուրախանում, երբ նույնիսկ դրանից շահ չունեն. դրանից հետո զայրանում են, որ արժանանում են Աստծոանողորմությանը: Մարդը հպանցիկ է անդրադառնում իր գլխին եկած փորձանքի պատճառներին. ահա թե ինչու դանդաղ էինքնակատարելագործվում այն կանխելու ուղղվածությամբ: 
Աստ հանգչի մարմին: Անդ ոչ հանգչի՞ հոգին: Մարմնին` ծաղիկ, հոգուն` մոմի բոց: Բուրմունք, լույս, ջերմություն` գեղեցկություն: Երկրի դժոխակերպ լինելը թերի է, քանի որ սատանայի մաղի միջով կարող են անցնել ուրախություններ: Կենցաղի նույնիսկտատղալի մանրամասներով միտքը ծանրաբեռնում են մահվան մասին Չմտածելու համար: Պրիմիտիվիզմի նստվածք կա ամենմի վերասլաց հոգու հատակին: Այս հանգամանքը մտնում է խավարի ռազմավարության մեջ: Ճշմարտությունները, երբեմն, դանդաղ աճող փշատերեւ բույսեր են: Պիտի չատես քեզ հալածողներին, որովհետեւ նրանք ընդամենը ծանրացնում են իրենցհատուցումները` թեթևացնելով քո նախկին մեղքերի քավությունը: Քեզ սիրելուց 
չէ, որ ուզում են ջարդել քո հոգու փրկության հավատքի վահանը: Միմիայն արտաերկրային զորություններին ապավինելով է, որկարող ես հակադարձել դիվածին ուժերի գրոհներին: Եվ միայն քեզ հավատազուրկ դարձնելով է, որ կարող են քեզ զինաթափել: Չարի հետ նվազագույն կոմպրոմիսն անգամ արդեն իսկ քո կործանման նախաշեմքը կդառնա: Քո հողային տրամաբանությունըլուծարիր երկնային անձրեւների գերտրամաբանության մեջ եւ կստանաս ի սկզբանե քեզ խոստացված երանությունը: 
Երբ արյունը եռում է, քթից-բերնից է գալիս: Գլուխը տաքացել էր: Մազերը չորանալուց բիզ-բիզ կանգնել էին: Սակայն քոտիեզերազգացողությունը քեզ խաղաղություն կներշնչի:

ՓԱՅԼԱՏԱԿՈՒՄՆԵՐԻ ԸՆԹԱՑՔԸ* 

Միտքը լություն եւ խոսք է: Միտքը լռություն է իբրեւ ոսկի: Միտքը խոսք է իբրեւ պղինձ: Միտքը ոսկու եւ պղնձի միաձուլվածք է: Միտքը դառնում է բառի հոգին այդ միտքն արտահայտվելիս լինի թե չլինի: Միտքը միտք է ուտում եւ աճում է: Այն միտքը, որ կեր է դառնում շարունակում է ապրել, ինչպես Կարմիր Գլխարկը գայլի փորում եւ հարմար պահին այդտեղից դուրս է գալիս, ընկերակցում է այն մտքին, որը նրան կերել էր: Այդպես մտքերը բազմանում են, ցրվում են, համախմբվում են, դառնում են խոհականություն կամ ելույթ, շատախոսություն, խելոք թե անկապակից, դյուր ըմբռնելի թե անհասկանալի: Միտքը ձվի դեղնուցն է, բառը ձվի սպիտակուցն է: Հում ձուն ջարդվելիս կակազեցնում է: Կեղեւները լինում են գունավոր, գույներն ունենում են երանգներ որպես համանիշ: Մեզանից յուրաքանչյուրն ունի գույնի նախասիրություն, եւ լսված կամ արտասանված բառը նրա հոգում առաջացնում է զգացմունքների այլազան ալիքներ, - եւ այդպես է պատահում, որ փոխըմբռնումը խեղաթյուրվում է տարբեր անձանց միջեւ: Քո չիմացած օտար լեզվի բառը կեղեւ է, որը երբեմն ծիծաղելիորեն համընկնում է քո իմացած լեզվի բոլորովին ուրիշ իմաստ ունեցող մտքի հետ: 

Դու եւ օտարախոսը դիմում եք ձեռքերի եւ դիմախաղի օգնությանը, երբեմն համբերատար ու բարեհամբույր եւ հանգում եք այն մտքին, որ ձեզ հուզում է, քանի որ միտքն է առաջնային, որպեսզի ձեր հոգիները միմյանց համարաշխ դարձնի, եթե խանգարող հանգամանքներ չլինեն: Միտքը, որն առաջանում է ուղեղում, այնքան թանկ մի բան է, որ նրա պահպանման համար բնությունը նախատեսել է գանգատուփ, որը գնալով ամրապնդվում է այդ գանձն անվնաս պահպանելու նպատակով: Ինչ էլ, որ քո մարմնի անդամներից կորցնես, թեկուզ ժամանակավորապես փոխարինելի է, բայց որ գլուխդ կտրեն, դու չկաս որպես միացյալ մարմին ու հոգի: Միլիարդավոր տարիների ընթացքում մարդիկ ունեցել են բազմամիլիարդ մտքեր, որ կապակցվել ու փոխանցվել են սերնդեսերունդ եւ մեր օրերին հասել են այն աստիճանի, որ մարդը կարողանում է ռոբոտ սարքել, որ շատ հարցերում կարողանում է նրան փոխարինել, նույնիսկ գործարանում արտադրանք է տալիս, ունի մարդկային շատ հատկանիշներ, երբեմն ավելի գերազանց, բայց հոգի չունի: Եթե մի ռոբոտ դառնում է անսարք, փչանում է, ափսոսում են, բայց չեն ողբում: Գոյություն ունեն մարդիկ, սակայն, որ փչացել են եւ ավելի անպետք են դարձել, քան ամենահասարակ ռոբոտը: Գույություն ունի ռոբոտաշինություն, որի ընթացքում մասնակցում են նաեւ ուրիշ ռոբոտներ: Եզրակացությունն այն է, որ միտք ունենալը քիչ է, պետք է ունենաս հոգի, որ մարդ ի զորու է ստեղծելու իր մյուս կեսին սիրելով եւ Աստծո կամոք, որ հոգի է դնում բեղմնավորվող մանկան մեջ: 

*Վերոհիշյալ էսսեները համացանցում հրապարակվում են առաջին անգամ, այն իր անձնական արխիվից տրամադրել է այս գրական Էջի խորհրդատու, բանասիրական գիտությունների թեկնածու, գրականագետ-տեսաբան Նաիրա Համբարձումյանը: 
_______________________________________
«ԾԻԾԱՂԱԽԻՏ ՏՈԼՄԱ ԱՌՈՂՋԱՐԱՆՈՒՄ» - ՎԱՐՈՒԺԱՆ ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆ