«Նիդերլանդական Օրագիր» - գրական էջ, չորեքշաբթի, 09 հուլիսի, 2014 թ.

Գրականագետ-տեսաբան Նաիրա Համբարձումյանն այսօր' չորեքշաբթյան գրական էջում ներկայացնում է ևս մեկ տաղանդավոր գրողի
Խաչիկ Մանուկյան
Ծնվել է 1964 թ Էջմիածին քաղաքում, ավարտել է Երևանի պոլիտեխնիկական ինստիտուտը:

1991-ից ՍՍՀՄ ԳՄ անդամ է, 14 գրքի հեղինակ: 
1987- «Իմ այգին » 
1992- «Վիրավոր խաչ» 
1992- «Զարմանալի ժամանակը» 
1996- «Գոյահանդես» 
1998- «Շերտ» 
2001- «Բիբլիական ըմդմիջումներ» 
2002- «Արա և Շամիրամ» 
2003- «Մինուսը, պլյուսը և մյուսները» 
2004- «Անցումներ» 
2008- «Վավերացումներ» 
2009- «Ոսկեփետուր մուժ» 
2010- «Էն աշխարհը չի» 
2012- «Բանաստեղծություններ» 
2013- «Թռչնապար»

Արժանացել է ՀՀ պետական «Ոսկե եղեգ» , «Մայր Աթոռ Ս. Էջմիածնի» , «Ս. Գրիգոր Նարեկացի» մշակույթի նախարարության, Իրանի Իսլամական հանրապետության դեսպանատան գրական, ՀԳՄ Ավ. Իսահակյան` կրկնակի, Դ. Վարուժանի, Մ. Սարգսյանի և այլ մրցանակների: 

ՆԻԴԵՐԼԱՆԴԱԿԱՆ ՕՐԱԳԻՐԸ

շնորհավորում է բանաստեղծ
ԽԱՉԻԿ ՄԱՆՈՒԿՅԱՆԻՆ
ծննդյան 50-ամյակի կապակցությամբ

________________________________________
Ցնդած տարիներիս տոնն է այսօր, 
Շիկանում եմ շնչով տաք հուշերի, 
Շռայլ ծիծաղում ես գիշեր ու զոր
Բեկված բյուրեղի մեջ բյուր շշերի: 
.
Ճերմակ սավանները փրկում են մեզ` 
Հիմար երազներից, կյանքից, մահից...
Սեր իմ, մի տող միայն ձոնեցի քեզ.
«Խլի'ր, հափշտակի'ր ինձ ինձանից»: 
.
Չքնաղ քո հյուղակի խաս պատերին
Չարը սաստող քանի~ գավ եմ փշրել.
Չարյաց զարմիկները թե փաստեին` 
Կբոռային` հայդե~, գաղու'թ քշել: 
.
Բայց դե հնար չեղավ ընդմիշտ շեղել
Երգ ու երազ մերժող փուչ քաջքերին, 
Էս լեն ու բոլ կյանքում տեղս նեղ էր, 
Մեռնե'մ կարոտ դառած քո աչքերին:

Մ Ե Ղ Ա Վ Ո Ր Ի Խ Ր Ա Խ Ճ Ա Ն Ք
1.
Թռչնի ճերմակ ուրվականը
Գալիս է` ինձ իր հետ տանի -
Սպանել եմ նրան վաղուց
Սպասում եմ դատաստանի: 
Արծաթափայլ փետուրները
Խշխշում են ամպերի տակ, 
Մի քրքիջ է անհագ հնչում` 
Որպես չարքի խելառ կատակ: -
Դա գիշերն է` սոված վհուկ, 
Մարմինը` փակ սև քաթանով, 
Թվում է, թե կուլ է տալու
Կիսալուսին կեռ ատամով: 
ՈՒր-որ է նա կմոտենա, 
Սարսափը ինձ կհոշոտի, 
Եվ իմ կյանքի պարանոցին
Կմակարդվի արյան գոտի: 
Մեկն ասում է., , Զուր ես դողում, 
Չես մոտեցել դեռ վախճանի, 
Դու որ թռչուն սպանեցիր` 
Չարքը քեզ չի դավաճանի -
Կգուրգուրի մութ թևերով, 
Կնվիրի կին ու գինի
ՈՒ քո ամբողջ կյանքի համար
Զվարթ գիշեր կհորինի, , : 
Եվ ասում է., , Իզուր չէր, որ
Սպանեցիր թևավորին -
Կյանքի շռայլ վայելքները
Տրվում են միշտ մեղավորին, , : 
Զվարճալի սկիզբ է սա, 
Հատուցումն է զարմանալի, 
Որ ձեռքերս արյունելով
Պիտի ապրեմ շռայլ ու լի: 

2.
Մեղավորի ծուռ քայլերով
Ես մոտեցա մութ դղյակին
Եվ անտարբեր ողջունեցի
Ագռավների գորշ նվագին: 
Թիկնոցավոր երկու թզուկ
Դեմս ելան քրքջալով
Եվ աչքերս պինդ կապեցին
Վարձակների փայլուն շալով: -
Էլ չես կարող սթափ մնալ, 
Էլ չես կարող լինել ուժեղ, 
Երբ քո թմրած ուղեղի մեջ
Չար խոհերի զորքն է խուժել: 
Անթիվ դռներ ճռճռացին, 
Քայլում էինք` մեկ վար, մեկ վեր, 
Մութ աչքերիս բախվում էին
Ագռավների ճախրող թևեր: 
Եվ արյուն էր անվերջ հոսում
Սև, մոխրացող փետուրներից, 
Չռչռալով թափվում էր ցած
Երկրի բոլոր կտուրներից: -
Օ~, մեղքերի զնգուն ծիծաղ, 
Զարմանալի կարմիր անձրև, 
Ես էլ եմ քո միանվագ
Ծիածանի տակով անցել: 
իմ նվաղուն երազները
Թույն են շարել սկուտեղին
Եվ տանում են, որ համբուրեմ
Աշնան քամու այտը դեղին -
ՈՒր ամեն ինչ կվերջանա, 
Ագռավուհին կողջունի, 
Կատարածուն կասի` պրծա~վ
Պատմությունն այս խեղճ թռչունի:

Ց ՈՒ Լ Ի Ե Ղ Ջ Յ ՈՒ Ր Ո Վ

Եվ ցուլը եկավ` 
Կանգնեց անձրևի շարականի տակ
Եվ մի եղջյուրով
Մառանիս հսկա պատերը քանդեց, 
Հետո մոտեցավ
ՈՒ գինուս խառնեց արցունքները տաք, 
Ամեն կաթիլը` 
Այս փոքրիկ երկրի
Կարոտի չափ մե~ծ: 
ՈՒ խմե~ց, խմե~ց
Կարասների մեջ ծփացող ոսկին -
Երակների մեջ արյան ծիծաղը մեկեն վարարե~ց, 
Ինքն էլ խառնվեց գինու հորինած խնդության հոսքին, 
Եվ խռովության վերջին կանթեղը աչքերում մարեց: 
Հետո դուրս ելավ` 
Գինոտ եղջյուրը ընծա թողնելով
Եվ գիշերային ամայության մեջ ճոճվելով քայլեց -
Խավարի առաջ` գլուխը` խոնարհ, 
Աչքերը` խռով, 
Գնաց ու փռվե~ց
Պայծառ օրերի բագինների մեջ:

Ո Ղ Ո Ր Մ Ի Տ Վ Ե Ք

Երազանքներիդ հանգրվանն եմ, պապ, 
Նայիր` ընթացքը ոնց է ծանրանում, 
Սիրուց փախս տված սրտերը պարապ
Լրացնում էի անուն առ անուն: 
.
Քո նման չենք, պապ` քար դնենք քարին, 
Հիմի ամեն բան շինում ենք խոսքով, 
Ինչ թողել էիր` ծախինք օտարին -
Մեկ դարի կայքը` մեկ օրվա ոսկով: 
.
Անտառդ չկա, բայց մի վշտանա, 
Իր հետ մեր ցուրտն է այրվել, մոխրացել, 
Անզարդ մնացած տատիս թանթանա, 
Խաս կոպեկներդ ես եմ գողացել: 
.
Ողորմի տվեք մեզ, մեր նախորդիք, 
Ասեք` ողորմի` քիչ թեթևանանք, 
Խավար ճամփեքին խարխափող մարդիկ, 
Հանգուցյալների հաշվին է, որ կանք:

«Փողոցային երգեր» շարքից

Դարձյալ անհաշտ եմ իմ գոյության հետ, 
Կեսգիշերային դռներ եմ թակում, 
Բայց տանտերերը քնած են անհոգ, 
Եվ շնահաչն է հաշիվը փակում: 
Ինձ մոտենում է օրորվող մի այր, 
Փնտրում է, որ կյանքն ընծայի մեկին, -
Դե արի և այդ թշվառին ասա, 
Որ դու լա'վ գիտես գավաթի հոգին: 
Որ ինքդ էլ ես կյանքդ նվիրել
Եվ չգիտես թե ինչո'վ ես ապրում, -
Նախ մի ժպիտ են թողնում աչքերիդ, 
Հետո` հոգսերն են ուսերիդ կապում: 
Եվ ծանրանում են քայլերդ անվերջ, 
Նոր ժպիտներ ես խոնարհ շալակում, 
Իսկ երբ թակում ես դռները նրանց` 
Շնահաչո'վ են հաշիվդ փակում:

...

Մի կին ասում էր` էլ չեմ անի, -
Թե ի"նչ չի անի` լավ չիմացա, 
Գնում էր մայթով Բաղրամյանի, 
Ես պատահաբար կողքով անցա: 
Նա թևանցուկ էր արել մեկին` 
Փողկապով այր էր միջահասակ, 
Խորհրդային մեծ հայրենիքի
Կարոտն էր պահում իր կրծքի տակ: 
Հին օրերով էր ներկան պատել, 
Շուրջը` ընթացք էր անմխիթար...
Հարկ չէր լինի այս անցքը պատմել` 
Թե կինն անթաքույց ինձ չժպտար:

...

Շուկան խաբկանքացիր հմայքները պարզել` 
Կաթիլներն է կլլում հոգնած մշակների, 
Շուկան լրիվ ուրիշ շերտերի է հասել, 
Շուկան թքած ունի մեր ցավին ու բեռին, 
Մի պահ թվաց անգամ շատ է կատակասեր` 
Գիրք էր շարել ձեռքի ոսկե սկուտեղին, 
Երբ փորձեցի նրան մի տաքուկ խոսք ասել` 
Նա ծիծաղով բացեց ատամները դեղին.
«Ինչ ջերմ խոսքեր, բաբա~մ, ես անհոգի մեկն եմ, 
Իմ սարսափից ջուր է դառնում մարդու լեղին, 
Շուրջբոլորս պիտի շնագայլեր ցնկնեմ
ՈՒ մինչև վերջ լլկեմ ձեր կռապաշտ ցեղին»: 
Շուկան` երախը` բաց, 
Շուկան` խաբկանքացիր, 
Դախլին` գահ ու պորտֆել, կրտած արու ու քած, 
Եվ այլևս չունես ճամփա վերադարձի, 
Մի փետուր ես` քամու որովայնը ընկած: 
.
Քայլենք դեպի խորքը, գուցե մի լույս բացվի, 
Եվ չանարգված մի դեմք գուցե ժպտա հանկարծ, 
Գուցե գտնենք կորած դուռը լուսաբացի
Կամ` սփոփանք բերող թրթռացող մի կայծ: 
Շուկան` խաբկանքացիր, 
Շուկան` երախը բաց -
Մի թունել է, որ իր մութ խորքերն է տանում, 
Եվ խավարի միջով մենք անցնում ենք կամաց` 
Կորցնելով` երկի'ր, Հայրենիք ու անուն: 
Առուծախի մեջ են, պիտի առնեն ու տան
Անշունչ նյութից միջև հեգ մարմին ու հոգի: 
- Մի բան էլ մենք ծախենք երազներից մեր թանկ, 
Միչև գտնենք կորած դուռը առավոտի:

...

Իննսունականների գրական սերունդը, որի մի ներկայացուցիչն էլ ես եմ, ամենադառը ճակատագրին արժանացավ: Իրար հետևից հեռացան լուսավոր անհատականություններ, որոնք հասցրել էին իրենց գրի զորությունն ու հմայքըփոխանցել... Սիփան Շիրազը, Արտակ Համբարձումյանը, Արտաշես Յայլոյանը, Սամվել Զուլոյանը... Նրացհեռանալով` մեր ապրածի, մեր օրվա լույսը պակասեց, և որքան էլ իրենց շրխկան գրի մոգությամբ հաղորդվում ենքիրենց ապրեցնող շնչին, միևնույնն է, մեր բաժին ժամանակը շրջանցած ընկերոջդ կարոտը չի փարատվում...

Արտակ Համբարձումյանին

Հեռացող երկրին` երկինքն ապավեն -
Այնտեղ ու"մ շունչն է մեզ խառնվելու, 
Ճակատագրի անխարիսխ նավեր, 
Անթի, անփարոս` 
Լողում եք հեռու~: 
.
Կարծում էինք, թե տոն պիտի լիներ` 
Ինչ ընծայվել էր մեզանից թաքուն: 
Ցանկալի կույսը Մագթաղինեն էր -
Նա գիշերները չէր աղաղակում: 

Համընթաց չեղանք, 
Բայց շողշողում են
Մեր երազները երկնի լանջերին: 
Այստեղ թե այնտեղ` 
Ջուր է, 
Լողում ենք -
Եվ փրկօղակներ հարկավոր չէին:

Մեր կյանքը տափկնոցի է մահվան հետ, որ խաղում ենք ծնված օրից:

ՏԱՓԿՆՈՑԻ ՄԱՀՎԱՆ ՀԵՏ

1.
Կյանքից դեպի մահ
Ահա անցնում եմ -
Ինչպես կանցնեի
Փողոցից փողոց, 
Աչքերիս լույսը
Խաղաղ հանձնում եմ
ՈՒ միանում եմ
Բազմությանը հոծ: 
2.

Չեմ տեսել զավակիդ, 
Բայց կարգին լսել եմ -
Տարել է մեղքերը աշխարհի, 
Երբ անխինդ կարոտից կամ ցրտից
Մրսել եմ` 
Տվել եմ անունը իր բարի -
Ասել եմ` լավ եղիր, 
Ամուր կաց` ասել եմ` 
Անմահիդ դժվար է ավելի -
Մենք կանցնենք-կգնանք, 
Հորըդ հետ պարզել ենք -
Դու' պիտի դիմանաս ցավերին:

3.
Ես ո"ր աստղը հանգցնեմ, 
Որ մահն ինձ տանի -
Վայրի մի գայլ չէ արդեն, 
Շուն է ընտանի: 
Էն, ինչ կյանքը չզորեց` 
Հեշտորեն կանի -
Համոզվեցի` թու', նա է
Տերն ամենայնի:

-.-.-

Կարճ շրջազգեստ, 
Ծղոտե գլխարկ, 
Կիսաժպիտով եկավ, որ անցնի: 
Խարկված ավազին, 
Մերկ, 
Արևի տակ` 
Հետևում էի ես անցուդարձին: 
- Վերջը լավ լինի, - նետեցի օդում: 
- Վերջը հեռու է, - հեգնանքով ասաց: 
Սա հերիք էր որ 
Չգնայի տուն` 
Նետվելով սիրո ծովը գրկաբաց: 
Եվ հարկավոր չէր` ո'չ ինձ, ո'չ նրան` 
Կեղծ երդումներով զուգված երեկո.
Գիշերը դարձավ անթափանց վրան` 
Լցված փշրվող ալիքի երգով: 
Մենք գիտեինք, որ այսքանն է տրված, 
Իրար էլ երբեք չենք հանդիպելու, 
Բայց սիրո այնքա~ն առատ բերք մնաց, 
Որ կհերիքեր մի կյանք ապրելու:

- . - . -

Դեռ ամբողջովին տանուլ չեմ տվել, 
Խորքում մարմրող լույս է երևում, 
Տիկին թախիծը շուրջս հայտնվել` 
Իր չնաշխարհիկ մարմինն է գովում: 
Միշտ հայտնվում է անճար պահերիս, 
Նրա հետ ես հին հաշիվներ ունեմ, 
Ասում եմ` հիմա գնա, սիրելիս, 
Քեզ տեղը տեղին դեռ կողջունեմ: 
Առավել համառ մեկին չեմ տեսել, 
Նա հոխորտում է տիրակալի պես, 
Ճոճելով սուրը Նապոլեոն կայսեր` 
Կարծում է, թե իր հպատակն եմ ես: 
Բայց որպես տոհմիկ հայ-ուրարտացի` 
Չսովորեցի կյանքում նահանջել, 
Խոսքը կա` , , Եկա, տեսա, հաղթեցի, , -
Եվ ասողն ինձնից ուժեղ տղա չէր:

.-.-.-.

Օղորմի հորըդ, հրահուր արև -
Դեռ ջերմացնում ես պաղարյուններին, 
Ես ուզում էի` կրքախինդ պարել, 
Չդառնալ անկյանք ընթացքի գերին: 

Ավերված սիրո փլատակի տակ
Երկնքին հարող բան չի մնացել.
Մայթերի աղջիկ, գիշերը երկար
Հեշտ է անհոգի գգվանքով անցնել: 

Խաբվածներ են թունդ, ոտքի չեն կանգնում, 
Գինի չէր` գիշերն անցնի` լրջանան.
Վերջապես նյութը հաղթել է մարդուն.
Հիմի կարող են հեշտ ոչնչանալ: 

Եվ աքաղաղը թե նորից կանչի` 
Լույսը չի բացվի աշխարհի վրա, 
Դրախտի այգին էլ չի կանաչի, 
Եվ մեզ չեն գտնի Ադամն ու Եվան:

«Նիդերլանդական Օրագիր» - գրական էջ, չորեքշաբթի, 09 հուլիսի, 2014 թ.

Այս անգամ գրականագետ-տեսաբան Նաիրա Համբարձումյանը մշտապես թարմացվող չորեքշաբթյան գրական էջը տրամադրել է բանաստեղծ  Ավագ Եփրեմյանի ստեղծագործություններին: 

Ծնվել է 1958թ. փետրվարի 25-ին, Ղափան քաղաքում (այժմ` Կապան): Ավարտել է Երևանի պետական համալսարանի բանասիրական ֆակուլտետը: Նրա բանաստեղծությունները պարբերաբար տպագրվել են հայկական գրական մամուլում: 1991թ-ից Հայաստանի Գրողների միության անդամ է: Լույս են տեսել նրա «Ես իմ լեռան դեմ» (1989թ.), «Աստղաքայլ» (1992թ.), «Մեկնության ժամանակը» (1998թ.), «Գրվածք» (2008թ.) գրքերը: Կատարել է նաև թարգմանություններ: 
 

«ԳՐՎԱԾՔ» ԺՈՂՈՎԱԾՈՒԻՑ

* * *
Ըմբռնել ժամանակի հոսքը.
սեր ու ողբերգություն, ծաղիկ ու երկաթ, 
մահվան մասին մտածված խոսքը, 
որ տեւում է ավելի երկար, 
քան կյանքն ինքը, քան Բոսխը
եւ իր դժոխքը – յուղաներկած։
Ապրել տարածությունը լիով հերկած
ու սպառվող, ու սպառել ունեցածդ՝
ինքդ՝ քեզ, որ այնու շշնջում է – վեր կաց
եւ գնա այստեղերից, ուր հորդած լացդ
համարեցին երազողի արկած, 
ասենք, ինչպես՝ գինին, ինչպես՝ հացը։
Առաջվա նման – երկինքը բաց է, 
թե ամպամած է՝ անկիրք էմալ -
վայրկյանի բոցը հավերժի այց է, 
նույնն են բառերը, նույնն է թեման։
Մարդիկ, մարդիկ են մնացածը.
մնացածի վրա ահով գրված է մահ։
* * *
Հայտնվում է Առաքյալը՝ բերնով
փրփրակալած ու դեմքով ջղաձիգ, 
եւ ասում. «Ամեն ինչ այս մեռնող
ներքեւում նման է վերեւում եղածին» …
Իր կանգնած տեղից – գետեզրի մի քար -
խոսքն աղավաղված է հասնում ամբոխին, 
քամին չէր խանգարում, քանի Նա կար, 
հիմա բառերն հատ-հատ թեկուզ աչքը կոխիր
հանդիպածդ մարդու. հոգսերը՝ շատ, 
իսկ հրաշքները հաշված են. թափես՝
ապրելու տեղ չի մնա նախօրոք նշած
տարածքում – ներքեւում հատկապես: 
Ուր, հիշում եք, ամեն ինչ նման է վերը եղածին, 
բայց ինչո՞ւ է քամին ավելի ազատ, եւ ալիքները
ինչո՞ւ են առավել փրփրակալած ու ջղաձիգ.
եւ ահա ոչ միայն չի խոսում, այլ ինքն էլ է
նկատում, Առաքյալը, որ տակավին
այս մեռնող ներքեւում է, մեռածների առջեւ…
եւ կծկվում է միայն իրեն հայտնի ցավից.
գուցե մի քանի բան… հարկ է ջնջե՞լ…
Մոռանում է դառնացած Առաքյալը, ցավալի
այդ պահին, որ գրածը՝ գրած, իսկ ներքեւում
եղածը եղած է, ինչպես քար կամ ինչպես ալիք, 
որ քարի կողերն է քերում:
* * *
Սկզբում հմայքն էր: Հետո՝ միտքը
փառաբանության: Անբառ շիթքը
սիրո, կալնելով վեց ելքերը
բանականության – արտագաղթի՝
առ Ոչինչ եւ առ երկունք-ախտի
անդուլ փախստական՝ մեծ եռքերը, 
հանգան: Գեթ մի պահ թույլ ցնցվեցին
երկնային գահին գոհ բազմածի
կշեռքը պահող թեւ-ձեռքերը:
* * *
Հոգին իսկապես թռչուն է, 
թռչում-անդադար թռչում է, 
եւ նա է, հենց նրա չուն է
արշավում քաղաքից-քաղաք՝
հասնելով Աշխարհը Բաղաց՝
իր վերջին հարվածը պահած՝
վրա է տալիս – իսկ կտցին
խռովքն է այս կյանքի – ցանցիր
աստղերը երկնի … ու ձանձիր…
* * *
Լեռը՝ հսկա վայրկյան, ասելու բան չունի.
Ժամանակն անցնում է. ահա եւ թռչունի
ճախրող լռությունը՝ սրտակոտոր։
Ժամանակն անցնում է. ոչ դադրանքի ճիչը, 
ոչ ճախրանքի ոգի լիր լռության խիճը
չեն կարճելու կյանքի ճանապարհը խոտոր։
Ժամանակն անցնում է։ Հանգ առ հանգ առ տող…
* * *
Տեսնելու տեսիլներ չկան։
Տեսիլներն այլեւս անտես են։
Երեւացողն անպայման
վարում է երեւում.
նույնիսկ տանիքները։
Վարում երեւացող տանիքների
անզարմանալի մի հանդես է
(օ, այդ Հանդեսը՝
անդենական Ստիքսը մտքում պահած), 
իսկ տանիքների տակին
կյանքերն են երերում, 
Տանիքների իշխանության ներքո
բացվում է երախն հիշողության
եւ հորանջում է երախը։
Հորանջում է, ինչպես Երասխը.
ջրեր ու ջրեր։
Կամ՝ ինչպես Երազը – վարում։
Տեսիլներ չկան։ Կան գրեր։
* * *
Կյանքը պտտվում է քաղաքի շուրջն, 
ինչպես օտար լեզուն՝ առարկայի։
Չի կարող անվանել, 
դոնդողի նման կդողդողա սառը
մակերեսին, սայթաքուն։
Այդպես կուտակվում է
երկրի անկյուններում
«քաղաք ու կյանք» կիրը։
Ճեփ-ճերմակ այդ ողոքը…
առ ստեղծողը լեզուների։
* * *
Ձմեռը մտնում է քաղաք
մարդկային սրտերի միջով, 
մարդկային սրտերի միջից
ձմեռը մտնում է քաղաք, 
եւ որքան սրտերը՝ արջնած, 
այնքան ցրտերը՝ դաժան, 
այնքան բառերն՝ անպարզ, 
այնքան արեգակը՝ թեք, 
եւ հոգիները՝ միայնակ, 
ու առավել քան իրական, 
եւ ավագ հանգրվանն՝ հեռու, 
եւ մեղքը՝ հսկա լեռնապար, 
եւ վշտի դաշտերը՝ բերրի, 
եւ կրքի վաշտերն՝ անհագուրդ, 
եւ ամեն անակնկալ վարդ -
ասես գերեզմանոցում աճի…
եւ երգի ձայներ չկան, 
բայց ինչ-որ շշուկներ են սվսվում՝
հատելով դատարկ փողոցները, 
մարդկային սրտերը, գործերը, 
քաղաքը – ինչպես քամին, 
որից, այդ քամուց, սարսռում են
բառերը, մեղքերը, վարդերը՝
հար անակնկալ հայտնված…
մարգարե-գուշակի նման՝
ակնկալելի հայտնությամբ
կամ որպես հերթական նշան, 
ձմեռը մտնում է քաղաք։
* * *
Միայն այստեղ՝ իմ Երկրում է, 
ուր կյանք են ասում
հույսին ու հուսահատությանը, 
նրանց միջեւ փռված է սպիտակ թուղթը՝
հավերժական կամուրջ։
Միայն այստեղ է, ուր ես հույս ունեմ, 
թե մարդու որդիներին
երբեւէ կհասնի խոսողի խոսքը, 
առավել՝ լռությունը խոսողի։
Միայն այստեղ է, որ ես ունեմ հուսահատություն.
դա մարդու հուսահատություն է՝ դրվագված
անցյալի ու ապագայի դեմքերով -
այլասեր, ծամածուռ – հաշմ։
Անցնելիք ճանապարհս -
մի կամուրջ ընդամենը, 
Անցնեմ, 
որ չփլվեն ձեր սարքած տները։
* * *
Բառը թաքցնում է
բանաստեղծությունն
օտար աչքերից։
Օտար աչքերը
հարազատ սիրտը
դարձնում են ամայք։
Քավդեաները
մար դեգերում են
հսկա ամայքում։
Աստղերը շրջվել, 
նայում են դեպի հակառակ կողմը.
թիկունքներն՝ աղոտ, 
որպես օտարից
բանաստեղծություն
թաքցնող բառեր։
* * *
Առավել է, 
մարդն առավել է, 
քան մարդը, 
սերն՝ առավել, 
քան սերը, 
կյանքը՝ քան կյանքը։
Եւ միայն աստղերն են -
հեռավո՜ր, 
անհասնելի՛ -
որ հավասար են իրենք իրենց։
Մի հեռավոր աստղ է
Հայաստանը…
նա ինքն է իր չափը, 
«որով չափվելու է» ։

***

Լեռները, ըստ հանգի՝ բեռներ, 

ըստ ավանդության՝ խրոխտ, 

ասում է՝ պար են բռնել...

օ~ն, ա’նդր, գրո’հ, գրո~հ...



Ատելությունը միշտ վառ է, 

բայց թշնամին է անհայտ, 

Սերը դեռ գառ է, 

հայ - հայ...



Ավանդական է չափը, 

սակայն ռիթմերը մաշել է ծեսը, 

սա ամբողջովին այլ ափ է.

հարվածվող մյուս երեսը...



Հենց իմ ապրելու պահին՝

խրոխտ - աղբ - վաշի - կոկորդս –

սեղմվում է - շրջանը - պարի, 

մեջտեղում՝ խորթս։
***

Անցնեյիք ճանապարհս –

մի կամուրջ ընդամենը, 



Անցնեմ, 

որ չփլվեն ձեր սարքած տները։
***

Ապագան նշան առ նշան

հավաքվում, դաոնում է ամբոխ, 

իրենով լցնում այսօրվա

փողոցները, տներր, դարերը։



Ապագան ամբոխի նշանով

լցնում է այսօրվա ամայքը՝

դարավոր մեր հոգին՝ դարերի

քարերում գայթած, Աստըծո

ամենախաղաղ հայացքներից

մեկի բռնկման պահին

մահվան դռները բաբախող։

Երանի նրանց, ովքեր ...

***

Խարխափումի, վախի նախիր՝

առ ի խաթար, աո ի մոխիր...

մի խորթանա, սիրտ, բաբախիր՝

մենախորան, խորհրդախինդ՝

խորախորտակ, անդնդախիթ

խավարներում բազմաղաղակ։-



Վերջնախարան Աստղամաղի

աներախճան, խիղ աղախին –

Շամանդաղը - կխրախի

խրախճանոք, խառնամիտ՝

ան «ըզխրատ» գլխին աղխի՝

շենախարխուլ, ախտաքաղաք։-



Համր է շավաղն այս շաղախի, 

առ ի բացվել պիտի բախի՞

խառնատաղը երկրի աղի, 

թե՞ անխոնջ ուղխ ու չախչախի

խոլոր մի խաղ կաղավաղի

հղացում ու խորք ու աղագ։ -



Նախախնամ ու նախախուփ.

խաղաղքներում՝ խանդահախուռն, 

սահանքներում՝ վառմակաղած։
***

Եվ սուրհանդակները սուրացին՝ անձնուրաց, 

(ի՞նչ պիտի ուրանային նրանք Սկզբում), 

հասան ճամփի կեսին արդեն, 

մինչդեռ այնտեդ սկզբում

մարտն ավարտին էր հասել արդեն, 

ավարտված մարտից ի՞նչ լուր, 

սուրհանդակներն ու՞ր սուրան

արդեն ճամփի կեսին հասած.

- Ու՞ր, – նրանցից մեկն ասաց, 

ասացի ես, նրանցից մեկը, 

իսկ հետո արդեն մեգ էր, 

ես հասել էի ճամփի կեսին, 

մարտն ավարտված էր արդեն, 

այնտեղ սկզբում, արտեր...

այնտեղ ծվտւմ էին հսկայական արտեր, 

Արտերը ինչպես մարտից հետո, 

ծածկված էին դիակներով, 

ինչպես ադամանդի ակներով, 

և շողշողում էին հսկա արևի տակ, 

արտերը, որպես կատարյալ նահատակ, 

սկզբում, այնտեղ, արդեն ավարտված էր մարտը...

Ահա թե ինչեր կարող է տեսնել մարդը, ես, 

ում սուրհանդակներն հասել են ճամփի կեսին, 

և չգիտեն, որ մարտն ավարտված է արդեն

այնտեղ սկզբում, ուր աղբյուրի ակը

մաքուր էր, ինչպես նահատակը՝ անաղարտը...

Հիմա այդ մարտն ավարտված է, մեգ է, 

ում ինչին է հիմա ծառի այն կեղևը, 

պապիրուսը, թուղթը, մագաղաթը՝

անձնուրաց, անուրացում, ի՞նչը ուրանային, 

որն է մարդու մեղքը, սուրհանդակի, 

որ հասել է ճամփի կեսին արդեն, 

այն աղբյուրի ակից շող չի հասնում

այստեղ ուր ամբողջը մեգ է, մարտը

ավարտված է այնտեղ սկզբում, մարդը՝

անլուր, տեսիլներն են մնում մարդուն՝

որպես այն աոաջին արտում՝ նահատակը, 

որ հավատում է, որ ունի այդպիսի մի տեսիլ՝

տեղ կհասնեն սուրհանդակները սուրացող

և հավերժորեն մնացած ճանապարհի կեսին, 

ուր մեգն է արդեն ավարտված մարտի, 

կամ առաջին արտի... ասացի ես... ակներ...

հասնել... մագաղաթը... Սկզբում... սուրհանդակնե~ր...
________________________________
Ավագ Եփրեմյանի ֆեյսբուքյան գրառումներից
Քանի որ որոշել եմ վաղվանից կրկին ապաակտիվանալ ֆեյսբուքում, ներկայացնում եմ մի քանի կատակ եւս: Կա նուրբ կատակ, կա գռեհիկ կատակ, այլ կատակներ էլ կան, կարծում եմ. օրինակ՝ ջղաձիգ, օրինակ՝ հեռավոր: Առաջինն, օրինակ, ջղաձիգ է.

1. Մինչեւ չճշտես վերաբերմունքդ ԲԱՆաստեղծությանդ հանդեպ, մնալու ես անԲԱՆ քաղաքականությանդ հույսին: 

Երկրորդը հեռավոր կատակ է: Ահա.

2. Եթե դու ես նախադասություն կազմում - գիտություն է՝ միշտ կասկածելի: 
Եթե նախադասությունն է քեզ կազմում - պոեզիա է՝ միշտ ճշգրիտ: 

Երրորդը կատակի արձագանք է, որով փորձում եմ լրացնել առաջին երկուսը.

3. Ոչինչ այնքան չի խանգարում հասկանալուն, ինչքան բացատրելը: Բայրոնի ասածին է նման. «Իսկ հիմա բացատրեք Ձեր բացատրածը»: 

Եւ վերջինը, որի անունը ինքներդ կդնեք.

4. Ճամարտակ, ճամարտակ, 
Ի՞նչ ես նստել մեր բակում, 
Վեր կաց ու ռադդ քաշիր: 

Մինչ նոր հանդիպում:

«Նիդերլանդական Օրագիր» - գրական էջ, չորեքշաբթի, 02 հուլիսի, 2014 թ.

Հենրիկ Անտոնի Էդոյան (ծնվ. 1940, օգոստոսի 31), հայ բանաստեղծ, գրականագետ, բանասիրական գիտությունների դոկտոր (1990), պրոֆեսոր (1991), ԽՍՀՄ գրողների միության անդամ 1976-ից։ 2005-ին արժանացել է ՀՀ նախագահի մրցանակին («Երեք օր առանց ժամանակի» գրքի համար) ։

Ծնվել է Երևանում։ 1957-ին ավարտել է Երևանի թիվ 39 միջնակարգ դպրոցը։ 1959-62-ը ծառայել է խորհրդային բանակում։ 1967-ին ավարտել է ԵՊՀ բանասիրության ֆակուլտետը, 1970-ին՝ ԽՍՀՄ ԳԱ Մոսկվայի Մ. Գորկու անվան համաշխարհային գրականության ինստիտուտի ասպիրանտուրան (գրականության տեսության գծով) ։ 1971-ից աշխատում է ԵՊՀ-ում որպես գիտաշխատող, 1973-ից՝ դասախոս։

1974-ին «Ռեալիզմի հարցերը 20-րդ դարի հայ քննադատության և գեղագիտության մեջ» թեմայով դիսերտացիա է պաշտպանել և ստացել բանասիրական գիտությունների թեկնածուի աստիճան։, 1990-ին՝ դոցենտի աստիճան, 1991-ին՝ պրոֆեսորի կոչում։ 1986-2008-ին եղել է ԵՊՀ արտասահմանյան գրականության և գրականության տեսության ամբիոնի վարիչ։

Մասնակցել է միջազգային մի շարք գիտաժողովների, դասախոսություններ կարդացել ԱՄՆ-ում, Ֆրանսիայում, Գերմանիայում։ 1995-96-ին դասավանդել է Բեյրութի Հայագիտական հիմնարկությունում և Հայկազյան համալսարանում։

Հենրիկ Էդոյանի ստեղծագործությունները թարգմանվել են բազմաթիվ լեզուներով՝ անգլերեն, ֆրանսերեն, գերմաներեն, իտալերեն, իսպաներեն և այլն։ Ռուսերեն լույս է տեսել նրա «Խոսքի ուղղությամբ» գիրքը (Մոսկվա, 1985) ։

Տարվա լավագույն գրքի համար 2002-ին արժանացել է ՀԳՄ ոսկե մեդալի, արժանացել է Թեքեյան մշակութային միության Հայկաշեն Ուզունյան մրցանակով (2004) ։
_______________________________

Փողոցի բաժանվող մասում
.

Սա մի ժամանակ է, որ չունի ոչ մի անուն, 
(մի հանգույց, որ ոչ ոք չի կարող քանդել): 
Սառնաշունչ մի գիշեր ծածկում է մի քաղաք
և մի վայր: 
Ձեռք մի տուր նրա ծածկոցին` նենգ ու լուռ
աստղերով զարդարված:

Հոգին նվազում է ժամ առ ժամ ամպերում մթնող
լուսնի պես: Իսկ դրսում
մարմինն է շրջում` կորցրած իր տունն ու հասցեն: 
Բայց դու մի գնա մենակ, ձեռքդ
ուսիս դիր, հենվիր ինձ: Մենք պետք է քայլենք իրար հետ
և ոչ թե մեկ – մեկ, առանձին: 

 

Խաչվածի հետ
.

Կեսօրը թեքվեց ինչպես խաչի վրա
գլուխը խաչվածի, արևը կանգ առավ
նրա բաց վերքերին, 
որ նույնիսկ երկնքում
Հայրը սոսկումով հայացքը թեքեց –
(ՙԱստված իմ, Աստված իմ, 
ինչու՞ լքեցիր ինձ՚):

Մենք այնտեղ էինք
և մեր մարդկային գերխիտ էությունից
դիտում էինք մեր առջև
տանջանքը Սուր Մարմնի:

Քո աչքերը լիքն էին զղջման արցունքներով, 
իմ սիրտը տաճարի
պատռվող վարագույրն էր: Հետո միասին
մենք անցանք մեր ուղին դարերի խարխափումով, 
կիսափուլ կամուրջներով, 
հասանք մինչև այստեղ, նստեցինք իրար կողքի, 
նայեցինք իրար սիրով ու համբերությամբ: 
Մեր միջև աներևույթ մի բոց էր վառվում, 
նա մեզ ջերմացնում էր, լույս տալիս մուգ - կարմիր
մեր հոգիներին և մարմիններին:

Այդ լույսն անուն ուներ: Մենք դա գիտեինք:

Քո վերջին աղոթքի մեջ
 

Թեև սա անկում է, սակայն քո առջև
փայլում է մի կեսօր: Փողոցի աղմուկից
ձայներ են ներս մտնում և բերում պատկերներ
քո պարտությունների քաղաքից ամպամած, 
ուր մի գնացք դուրս ելավ կառամատույցից:

Այլևս նա չի գա: Ինչ անցավ` անցավ, 
և ժամանակի քամին աղմուկով
բացում ու փակում է պատուհանների
փեղկերը մեկ առ մեկ, 
ցնցում հիշողության սյուները բեկբեկուն, 
որպեսզի ցույց տա քեզ` թե որտեղ ես դու, 
որպեսզի ասի քեզ` թե սա վերջն է միայն
և չունես դու նոր սկիզբ, 
որ նորից հայտնվի
քո վերջին աղոթքի մեջ
առանց բառերի: 
 

Մենք եղանք լույսի մեջ
 

Մենք եղանք լույսի մեջ, 
անցանք ներսի դռնով
Յոթ Աստվածների, 
(յոթ ճառագայթներ թեքված դեպի
ներքև, մեր սրտերի վրա, 
յոթ Էլոիմներ մեր գլխավերևում), 
բայց աշխարհը դարձավ
անմիտ լռություն, 
երբ ուզեցինք ապրել
նրա կամքից դուրս, 
սիրո մեջ մշտական, 
ի պատասխան նրա
մաղձի և ատելության: 
 

Ես քո տաճարն եմ կառուցում
 

Ես քո տաճարն եմ կառուցում այստեղ, 
մտորում մի մարմին` աշխարհի օտարացած
աչքերի առաջ, որտեղ չեմ գտնում
ոչ մի արտացոլում: Ինչը ծնվում է քո անվան
հնչյուններից փայլում է իմ դեմքին,

ինչը դրսից է` հարված է և արգելք: Բառերի
անարձագանք ճշմարտության մեջ
ես մի տաճար եմ կառուցում քո անվան
ծերջին բեկորներից: Մի ձայն
ինձ է փնտրում: Ականջիս մեջ չի լռում մի ճակատագիր: 
Ես մի տաճար եմ կառուցում, մի մարմին
բառերի անարձագանք ճշմարտության մեջ: 
Մենք դա գտել էինք, բայց նորից կորցրել: 
Ամենասուր ցավը գալիս է ամենանուրբ
ձեռքի հպումից: Հրապարակում

հանգչում են լապտերներն իրար հետևից: 
Բայց ես քո անունից տաճար եմ կառուցում, 
անանուն ինչպես մի կորած ճշմարտություն
կամ ժամանակի պղտոր գետի մեջ
խորտակված մի նավակ` բեռնված սիրո
վերջին պատկերներով: 
 

Օր` առանց սահմանի
 

Ու?ր փախչել կրակից…
(Ռ.Մ. Ռիլկե) 
Օր` առանց սահմանի, 
պտտվող և նորից
պտտվող ճակատագիր` թրատող
ձեռքերով, սուրսայր աչքերով, 
թեքված ներքև` քաղաքի
լայնության վրա, բարձրահարկ
շենքերից մինչև տներն արվարձանի, 
որ սկսվում է, բայց չի ավարտվում, 
ավարտվում է, բայց
չի սկսվում ոչինչ:

Դու մի նայիր նրան, որ նա քեզ չտեսնի, 
Թող քո աչքերը նայեն իմ
աչքերին, այնտեղ, մեր կյանքի
բացարձակ անապատում –
մարմին ու ստվեր, քաղաքի
փոշու մեջ, մահվան պատահական
դանակի առջև:

Ի՞նչ պիտի անել հույսերի գահավիժման
և անպտուղ ճիգերի իշխանության մեջ, 
ու՞ր պիտի փախչել
ապոկալիպսիսի կրակե
շեմի առաջ, (ինչպես մի պոետի աչքերն են տեսել
և խոսել այդ մասին), 
հոգիների աղերսագին հառաչանքներից, 
որոնք բարձրացնում են
ձեռքերը սարսափի մեջ
և այդպես քարանում տեսած պատկերներից
այստեղ, քաղաքի
բացարձակ անապատում: 

 

Իմ վայրը չի փոխվում
.

Երեկոն ուսիս վրա թողնում է ստվերներ: 
Ուսըս թաց է նրա հպումից: Հեռավոր
հորիզոններ, որ դողում են իմ ապրած
օրերի վրա, գծում են շուրջս
ծանոթ պատկերներ, որոնց մեջ դեռ իմաստ կա, 
շարժում կա և մի այլ
հնարավորություն: Նրա հետքերը
պսպղում են վրաս ինչպես աստղերը
կիսամութ արվարձանի
հողե տանիքներին, ուր խոտն է աճում:

Նա գնում է ինչպես հիվանդի այցելուն, 
երբ դուրս է ելնում հիվանդանոցից: 
Երկու իրականության ափերի միջով
հոսում է մի գետ: Ես այստեղ եմ, իմ նույն
տարածության մեջ: Իմ վայրը չի փոխվում, 
սոսկ օրերն են փոխվում, որոնց արանքում
ես փորձում եմ ապրել
և գտնել խոսքեր աշխարհի համարժեք
չափերի համար: 
 

Մի սիրտ հարատև
 

Փոքրիկ երկիր` սեղմված
լեռների կոնքերում, ի՞նչ երգ ես
ուզում լսել, ի՞նչ խոսքեր ես հիմա
տեսնում քո երազում: Չորացած
կոկորդի մեջ, ամռան
կիզիչ օդում, ընկնում են բառերը
անձայն ու անարձագանք, 
ինչպես ծառեր` կտրված
օտար մի ձեռքով, ինչպես շիրմաքարեր, 
որոնց տակ աշխարհը
չունի ոչ մի չափում: 
Կարճ ինչպես կյանքի խոստում, 
երկար ինչպես քունը մղձավանջային
բառերը չեն հասնում քեզ: 
Ի՞նչ երգ ես ուզում լսել
քո հին երազում: Այն, ինչ ունես դու, 
մի սիրտ է հարատև, 
որ բաց է և արթուն
դեռևս անավարտ քո աղոթքի մեջ: 
 

Դուք չունեք կիրակի օր
 

Սևեռուն մի գիշեր հետևում է ինձ, 
երբ ես անցնում եմ
անմարդ փողոցով: Կիսաղոտ լապտերներից
լույս է սփռվում և գոլորշանում
օդի մեջ ինչպես աննկատ մի անձրև: 
Մի աչք, որ չի փակվում: 
Մի նրբանցք, որ ինձ
չի տանում ոչ մի տեղ: Փակ դռներ` առանց
գաղտնիքի: Անցորդներ, ինչպես
արխիպելագում շփոթված կղզիներ, 
որոնց կողքով անծանոթ
նավեր են անցնում: Կյանքը շատ է մոտ, 
բայց չի երևում: Ինձ հետ խոսեք, համբերության
արթուն ոգիներ, XXI դարի
էկրանը ձեզ համար փոքր է չափազանց: 
Դուք չունեք կիրակի օր: Դուք չունեք արձակուրդ: 
Դուք ապրում եք հավերժական մի գիշերվա մեջ
և գծում սիրտը մարդու
իբրև մի երկնային երկրաչափություն: 
 

Առանց պատասխանի սպասման
.

Ժամանակ, դու չես կարող կանգ առնել այստեղ, 
այս երկրում, ուր կրկնվում է ամեն ինչ սկզբից
և վերադառնում` որտեղից սկսվել էր: 
Ահա մի հոգի բարձրանում է վերև` շփոթելով
մի պահ սահմանաձողերը երկնքի և երկրի: 
Նրան պահում են մի քանի հրեշտակներ –
օտար աչքերի համար անտեսանելի: 
Նայիր, քո վրայով անցնում են նրանք
և մի ստվեր երկնքից ընկել է երկրին: 
Առանց մարմին էությունը դեռ գոյություն չէ, 
ուրեմն` քո ձեռքի տակ պահիր նրան այնպես, 
կարծես թե դու այլևս չես հպվում նրան: 
 

Մի գնացք սուլում է դեռ
.

Ընդհատել կարողացիր, երբ ընդհատվում է, 
կամ շարունակիր` թե չունես մի ուրիշ
հնարավորություն: 
Հեռվում միայնակ մի գնացք է սուլում, 
անիվներն համաչափ արձագանքում են
գիշերվա լռության մեջ: 
Ամեն ինչ փոխվում է, ինձանից բացի: 
Ես նույնն եմ մնում: Աշխարհի ոլորտները
օղակ – օղակ գալարվում են
իմ չորս բոլորը: 
Գնացքը անցնում է
քաղաքի գծից դուրս: 
Ինչ –որ բան ընդհատվում է: Հնարավոր աշխարհում
մի գնացք սուլում է դեռ: 
 

Այսպես ոտաբոբիկ
.

Մտիր օրերի մեջ,

վարագույրից այն կողմ, 
դրսում փոթորիկը ջարդում է կայմերը, 
նավերը քշում դեպի հորձանուտ, 
գրոհում ցամաքները: 
Շենքերը տենդի մեջ նայում են իրար
ահով ու կասկածով: 
Բաբելոնյան աշտարակը փլվում է նորից: 
Մտիր օրերի մեջ, 
քնած մի դեմոն իր ռադիոակտիվ
աչքերն է բացում: Շնաձուկ` երկնքում, 
ինքնաթիռ` ջրի մեջ: Ոչ` քաղաքների
սոսկահար դեմքերին, որոնց վրայով
վազում են ստվերները և իրենց թևերով
ծածկում առհավետ
տներն ու փողոցները: 
Նայիր ժամանակի կիսաբաց պատուհանից, 
քանի դեռ չի փակվել: Մտիր
օրերի մեջ
այսպես, ոտաբոբիկ: 
 

Նա ուզում էր չէր ուզում
.

Նա ուզում էր լինել մակընթացություն կամ տեղատվություն և կամ մակընթացություն տեղատվության մեջ և տեղատվություն մակընթացության մեջ միաժամանակ մակընթացության և տեղատվության նույն պահին ավազի մեջ չքացող ջուրը և նորից ետ փախչող ալիքը կամ ավազը որը սպասում է ջրին կամ ջուր որ վազում է դեպի ավազը ուզում էր ծովը լինել և միաժամանակ լինել ցամաքը ծովն իր մեջ պահող երկինքը ծովի և ցամաքի վրա մի նավագնաց երկուսի միջև նկարը տան պատին և նկարիչը սիգարետ ծխող հյուրը որ պիտի գար և նա ով գնում է մի քաղաք քրտինքի մեջ և մի երազ քաղաքի մարմինը տանջող ուզում էր հիշել մի դեմք որ ուզում էր հիշել բայց չէր կարողանում ուզում էր ուզել և չուզել և չէր ուզում ուզել և ինչ լինում էր թող լիներ: 
 

Ոսկեզօծ մեղուներ
.

Ոսկեզօծ մեղուներ
որ մեղր հունցելով
հավերժությունը
դարձնում եք ժամանակ
(որպեսզի մենք ապրենք)

Եվ հետո ժամանակը
հղկելով մեղրի մեջ
դարձնում եք հավերժություն
(որպեսզի մենք ապրենք)

Գոյություն անմատչելի
երկու աշխարհների
միջև ծավալվող
ներդաշնակություն

մենք քեզ ենք մոտենում ձեռք տալիս
քո մեղրին
և հեռանում ենք ոտքից - գլուխ այսպես
քեզնով ողողված
(որպեսզի ապրենք)

Այսքանից հետո մենություն
.

Թեև բոլորն էլ մայրամուտի ցած իջնող
վարագույրի տակ
մենակ են, միայնակ, 
փողոցում, տան մեջ, հրապարակում, 
բազմություն, որի մեջ մի սիրտ է գլորվում
և կասկածամիտ մի կին է չքանում –
տվեք ինձ մենություն:

Հայրը և մայրը շրջում են զբոսայգում
երեխաների հետ, 
նստում կարուսել, նկարվում միասին, 
հետո թեյ են խմում լճակի ափին: 
Առանց հրաժեշտի ծառերը ոտք են դնում
գիշերվա շեմից ներս: 
Երաժշտությունը փնտրում է Աստծուն
և նրան չգտնելով
կարկամում օդի մեջ: Տվեք ինձ մենություն

փողոցում, տան մեջ, հրապարակում, 
ուր շեղված մի գիշեր իր հետքն է թողնում
մարդկանց դեմքերին: Լուսինն անցորդներին
նետում է արծաթե իր դրամները: 
Կիսաբաց պատուհան, որ խոստանում է
մթին գաղտնիքներ: Երկնային անկողին
և մի հիպնոսի խոստովանություն: 
Այսքանից հետո` մենություն: 
 

Սոսկ մի ճիչ
.

Մի մարդ` երկինք նետված մետաղադրամ, 
որ դեռ չի ընկել, 
մի հոգի սրբության
և մեղքի միջև, 
հայացքը շեղբի պես, 
մի ներքին կատարում, երբ ոչինչ չի կատարվում: 
Այնտեղ, քնի մեջ, քաղաքի կիսախավար
կամարների տակ
մի ճակատագիր հողն էր շոշափում և փնտրում
անցյալի
կորած ոսկիները: Ձեռք մի տվեք նրա
քրտնած ուսերին: Սոսկ մի ճիչ, 
մի աղաղակ
մարդու բերանում, 
այնտեղ, քնի մեջ, քաղաքի կիսախավար
կամարների տակ: 
 

Ժամանակը մի վայր է
.

Նա ինձ միշտ հարց էր տալիս –
ՙորտե՞ղ ես, ու՞ր ես գնում, ե՞րբ պիտի
վերադառնաս…՚:

Ցերեկը փնտրում էր ինձ: 
Գիշերը ինձ չէր գտնում:

Ժամանակը մի վայր է, 
ուր ես միշտ
բացակա եմ: 
 

Ես հարցնում եմ, նա` պատասխանում
.

ՙԲայց ունի՞ Ատված հիշողություն՚ -
ՙՈչ, որովհետև
նա չունի մոռացություն՚:

ՙԻսկ ունի՞ նա անցյալ՚ -
ՙՈչ, որովհետև
Նա չունի ապագա՚:

ՙԲայց նա բարի՞ է՚ -
ՙՈչ, որովհետև
նա չունի չարություն՚:

ՙՆա ինձ ընդունու՞մ է՚ -
ՙՈչ, որովհետև
Նա քեզ չի լքել՚:

ՙԲայց մահը ինձ է փնտրում՚
ՙՈչ, որովհետև
քո ամեն հարցի մեջ դու մահանում ես: 
Մեռածին նա չի փնտրում՚:

ՙԲայց նայիր ես դողում եմ…՚ -
ՙՈչ, որովհետև
այդ ես եմ դողում՚: 
 

Ուրանի փայլ

Բարձրանում է արևն իր հին տեսողությամբ, 
գլորվում է մի մոլորակ երկնքի մեջ, 
տիեզերքը բացվում է ու
փակվում նորից
ինչպես մի աչք
արթնության ու քնի վրա:

Օդը ինչպես սպառնալիք, 
ամպերի մեջ` ուրանի փայլ:

Ամեն մի մարդ` երազի մեջ ձուլված անցյալ, 
փակված իր նեղ, քառակուսի
սենյակի մեջ, 
և կյանքն` ինչպես մոռացություն
և հույսերի տերևաթափ, 
որ գալիս է, հպվում նրան, 
և երկուսով անհետանում
տեսիլքի մեջ
վայրկենական: 
 

Մեկ օրը բավական է
 

Մեկ օրը բավական է, որպեսզի ապրես
քո կյանքը ծայրեծայր, առաջին օրվանից
մինչև վերջին րոպեն: Մի կորած
զգացմունք, մի քայլ, որ քեզ պիտի
նոր ճանապարհ տանի, և մի որոշում, 
որ դեռ չես կատարել: Պտտվելով երկնքի
և երկրի միջև
քո օրը լույս է տալիս իրերի կիսախավար
մակերեսներին: Դու նրան կորցնում ես
հայացքդ դեպի երկրորդ օրն ուղղած, 
որն, ավաղ, քոնը չէ: Ահա, ձեռքդ տուր նրան, 
նա մեծ է ավելի
քան մի հավերժություն: 
Քո կյանքը բաժանված է օրերի փշրված
բեկորների մեջ: 
Հեռացում անվերադարձ: Վիրահատություն: 
Անբաժանելի օրվա կախարդանք, 
դու նորից լքում ես ինձ: 
 

Կեսգիշերային մղձավանջ
 

Քամին լռում է գիշերվա միջանցքներում: 
Դժոխքի ձայներից
հեռագրասյուները դողում են սարսափահար
իրենց քնի մեջ: Անդեմ մի կերպարանք
ելնում է անկյունից, անցնում ցանկապատով
և նորից չքանում: Մի հրեշավոր լուսնի երակից
դառը գետ է հոսում
գիշերվա երկնքով:

Պատկերներ, մի կողմ անցեք
աշխարհի անքուն բիբերից: Գիտակցության մեջ
մեղքի ցողունը ճյուղեր է արձակում
և ծածկում մի դաշտ
ներքևում: Փողոցում հոսում է մարմինների մի գետ
ուղիղ դեպի անդունդ: Կանգնեցրու հոսքը նրանց, 
Հավերժի Ականատես: Դժոխքի ձայներից
հեռագրասյուները դողում են սարսափահար
իրենց քնի մեջ: 
 

Ես կյանքին ձեռք տվեցի
1.
Ինչ ունեմ` ոչինչ է այն ամենի առաջ, 
ինչը դու ունես: Իմ օրը ես վառում եմ, 
որպեսզի տեսնեմ
քո ունեցվածքը: Ես իմ բառերը կորցնում եմ մեկ – մեկ
այն մի բառի համար, որ դու պիտի
ասես: Սուրճի բաժակով
ես իմ կյանքն եմ խմում և այրում
շուրթերս: Փակ աչքերով կարդում եմ
իմ անունը` գրված
քո ջրերի վրա: Ես իմ կասկածների
շրջանն եմ անցնում, 
որ մոտենամ քեզ: 
Ես ժամանակից
դուրս եմ ընկնում ինչպես
մո ձեռքից մարդու հոգին (ինչպես Դանթեի
պոմից մի տող), ինչպես մի ճառագայթ, 
արևից փախչող, որ վազում օդի միջով
և ընկնում, չքանում է թիթեղյա տանիքներին: 
 

Երկու Կյանք
 

Մենք չմոտեցանք իրար հետ այն կետին, որից այն կողմ
Սերն էր թագավորելու: Մեզ վախը հետ պահեց: 
Կասկածը սողոսկեց մեր քայլերի մեջ: Կրակը մեզ պահեց
տարածության վրա, թեեւ նրա լույսը բոցավառվում էր
մեր մարմիններում:

Մեր դեմքերի միջեւ այրվում էր գիշերը, թեեւ մեր շուրջը
կեսօրն էր ամռան: Մեր ձեռքերն ահով մենք հետ քաշեցինք` 
ապրելու մեկ այլ մտադրությամբ, որի մեջ, ավաղ, 
մեր գոյությունը վերածվեց աղոտ նախապատկերի:

Մեր կյանքը - երկու կենսագրություն, 
գրված նույն թղթի տարբեր էջերում:

Ինչքան հեռու է այն կետը, (որին մենք չմոտեցանք), 
որ նրա ուժգին ճառագայթումը հասնում է այժմ
տասնյակ տարիների հեռավորությունից, իսկ նա
հանգել է եւ դարձել մեռած մի աստղափոշի:

Ես կյանքիս մի մասը տվել եմ քեզ եւ այժմ փնտրում եմ
մի տարածություն, որ կարող եմ նստել եւ նայել
մոտեցող մայրամուտներին, որ սառն են թվում, բայց
մոտենում են սարսուռով, հույսով: Ուսերիս իջնում են
նոր աղավնիներ: Անցած օրերի ղողանջն եմ լսում: 

Օգոստոս

ԱՐԵՎԸ սրբում է ուսերս հոգնությունից-
ես այստեղ մնալ չեմ կարող, որովհետեւ

ամառն ասում է.- «Հավաքիր իրերդ, 
գնանք այստեղից, արդեն ուշանում ենք»:

Սա իմ ժամանակն է, 
իսկական ժամանակը -
կատարելու այն, ինչ պետք է կատարվեր, 
եւ ասելու այն ինչ պետք է ասվեր:

Խոսքի ժամանակը, 
փրկության ժամանակը, 
բարձրացումը սիրո հզոր թեւերի -
ապրելու ժամանակը,

եւ վերջապես կատարյալ
իմ կյանքի ժամանակը, 
պսակի մեջ Կույսի համաստեղության:

«Նիդերլանդական Օրագիր» - գրական էջ, Չորեքշաբթի, 25 հունիսի 2014

Թադևոս Տոնոյանը ծնվել է Երևանում՝ 1961թ.-ի մայիսի 1-ին։ 1968-78թթ.-ին սովորել է Երևանի թ.102 միջնակարգ դպրոցում։ 1978-83թթ.-ին սովորել է Երևանի պետական համալսարանի բանասիրական ֆակուլտետում, որն ավարտելուց հետո աշխատանքի անցել համալսարանի նախապատրաստական ֆակուլտետում՝ որպես դեկանի տեղակալ։
Այնուհետև աշխատել է «Պիոներ-կանչ» թերթում, ապա «Պիոներ» ամսագրում՝ որպես պատասխանատու քարտուղար։ 1991թ.-ից առ այսօր նույն ամսագրի գլխավոր խմբագիրն է։ 1994-95 թթ.-ին աշխատել է Հայաստանի հեռուստառադիոպետվարչությունում՝ որպես «Մայրաքաղաք» ստեղծագործական միավորման փոխտնօրեն, այնուհետև պետական ռադիոյի «Իրավունք» ծրագրի ղեկավար։
Թադևոս Տոնոյանը 1989 թ.-ին պաշտպանել է գիտական թեզ և ստացել բանասիրական գիտությունների թեկնածուի գիտական աստիճան։ Թադևոս Տոնոյանը դոցենտ է, դասախոսում է Երևանի Պետական համալսարանում և Խ. Աբովյանի անվան հայկական պետական մանկավարժական համալսարանում։
1999թ.-ին արժանացել է Մշակույթի հայկական ֆոնդի «Տարվա լավագույն բանաստեղծություն» մրցանակին: 
2008թ.-ին ին արժանացել է ՀՀ մշակույթի նախարարության Ոսկե մեդալի: 
Թադևոս Տոնոյանը զբաղվել է նաև գիտական գործունեությամբ, որի արդյունքը նրա բազմաթիվ գրականագիտական, լեզվագիտական ու մշակութաբանական հոդվածներն են. դրանք պարբերաբար լույս են տեսել մամուլում։ 2002 թ.-ին, որպես առանձին գիրք, Թ. Տոնոյանը հրատարակել է «Եղիշեի ակամա ընդդիմախոս Եղիշեն» գիտական ուսումնասիրությունը, 2005 թ. լույս է տեսել «Կորյունի տեքստը և հայ գրի առեղծվածը» գիրքը՝ նվիրված հայ գրի առեղծվածին։
Թ. Տոնոյանի ստեղծագործությունները թարգմանվել են անգլերեն, պարսկերեն, ֆրանսերեն, սերբերեն, ռուսերեն, բելառուսերեն: 


Ներկայացնում ենք ժամանակակից գրողի ստեղծագործություններից.

 

ՈՒ ԴԵՌ ՉԵՄ ԿԱՐՈՂ ԱՆՑՆԵԼ ՔՈ ՃԱՄՓԱՆ

(Հորս)

Ես քեզ սիրում եմ իմ երկրի վրա ու քո
երկնքում, 
Կնքում 
եմ արդեն ծրարը կյանքիս, խոսքս 
զմռսում, 
Մրսում է արդեն մարմինն իմ՝ որպես հոգի 
մեղսական, 
Սակայն 
հույս ունեմ, որ չի դառնալու էլ երբեք 
ավար։

Ավարտի 
համար երևի չարժե արդեն
աղոթել, 
Աղոտ է 
բախտը ուշացած Ցանի, ով էլ որ 
Հերկի, 
Երկիրը 
քանի՜, քանի՜ խնդիր է մեզ վրա 
բարդել, 
Արդեն 
ծռվել է ողնացողունս, որ տրվեց 
Մարդուն։
Արթուն 
չեմ ու դեռ չե՜մ կարող անցնել Քո Ճամփան, 
ուստի` 
Ստի 
կաթսայում եփվելու է դեռ իմ անձը
անաղ, 
Դանդա՜ղ 
կավերվի որդառատ հողում իմ նյութը 
նորից, 
Որից 
իմ հոգին փրկել փորձեցի այս էլ քանի՜ կյանք։

.
 

ՀՈԳԵԴԱՐՁՈՒԹՅՈՒՆ

Եվ գիշերները մեր հոգին դարձյալ լույս է
առկայծում, 
Հածում է՝
իբրև մեզ անհայտ հեռվում կարոտած
ծաղիկ, 
Աղի
գանգը մեր դեռ մրափում է իր
կացարանում, 
Կարծրանում
դանդաղ, որ մոռացության մեր հոգին ծախի:

Իսկ ծաղիկները, լուսաստղով խաբված, մնում են
անքուն, 
Անկումից
անկում կայծոռիկներ են շաղում
խելագար, 
Կարծես
թեթև է դառնում ամեն մի
երազապատում, 
Տուն
է ունենում և կամ էլ տան հույս մեր հոգին տխրած:

Չէ՞ որ մենք էլ ենք, թեկուզ քնի մեջ, բարձրանում երկինք, 
Եվ աղոթքներով անընդհատ մաքրում մարմինները մեր, 
Որ կարողանա հոգին ետ դառնալ կացարանն իր դեռ
Ու առավոտյան մեզ կարողանա արթնացնել կրկին: 
.

ՀՈՂԵՐԿՐՊԱԳՈՒ ԱՆՁՍ

Ավելանու՜մ են… ավելացնու՜մ եմ պարտքերս Աստծուն, 
Ու փոքրանում է տեղն իմ երկնքում, նվազում գանձս, 
Մնացինք այսպես հայտնի ու անհայտ հանրային ցածում
Քրիստոնյա երգն ու հողերկրպագու անխոնարհ անձս:

Բայց էլ Որդու պես չեմ ընդունելու զոհամատուցում՝
Անտիկ քսության այդ շրջացոլքը՝ սրտում դիցերի, 
Քանի որ հին գիրն իմ դատապարտյալ ու փոքր ածուն
Մաշվում են՝ որպես քարտեզ անճանաչ ու սոսկ… իղձերի:

Ինձ մնում է լոկ՝ Ձիրքով Ստեղծումի հարազատ մնամ
Իմ Հորենական Նմանողությանն ու Չարչարանքին, 
Որ մի օր կանգնեմ խաչին, մահվան ու կյանքին հանդիման
Ու հանապազօր հացի պաշարով բարձրանամ երկինք: 
.

ՏԻՐՈՋ ՄԱՐՄԻՆԸ

Երանի նրան, ով երկրում ունի ճանապարհողն իր, 
Առավել՝ նրան, ով դիմավորող ունի երկնքում, 
Մենք ուզում ենք մեր մարմինը փառքով տալ ի պահ հողին
Ու դրա համար նախ նայում ենք վեր ու խաչակնքում:

Բայց մի՞թե ձյունն այս փերթ-փերթ տեղացող Իր մարմինը չէ, 
Որ պաղել է վեր նայող աչքերից գլխատ Մկրտչի.
Գուցե վերստին Նա ներել է մեզ ու երկիր իջել
Ու պիտի արդեն նաև դատի՛ մեզ ըստ սուր ու գրչի:

Պաղել է հողը, պաղել են երկինք, մարմին ու անուն, 
Երկինք են նայում ծերատ աչքերը դեռ ապրողների, 
Որ Նա, ով ձյունող իր հոգեմարմնով մեզ է պատանում, 
Թեև նեղացած՝ սակայն մի վերջին անգամ մեզ ների:

Չէ՞ որ թիրախ են հոգիները դեռ Տիրոջ երամի, 
Ու տխրել է մեր բաժին երկիրն ու անհույս պառավել, -
Ով երկրում ունի ճանապահողն իր՝ նրան երանի, 
Ով դիմավորող ունի երկնքում՝ նրան՝ առավել: 
.

ՓՇՐԱՆՔՆԵՐ

Տեր իմ, ես չեմ մասնակցել սրանց գինի ու հացին, 
Թեև իրենց սեղանից ինձ փշրանքներ են նետել, 
Իմ մեղքն այն է, որ ոչինչ չավելացրի եղածին, 
Ու չթողի քո որդուն՝ ողնացողունն իմ էտեր:

Հարմարվեցի այդպես էլ կատարողի իմ դերին
Ու երազելն էլ, ավաղ, չմոռացա ոչ մի օր, 
Դու ամենայն ինչ գիտես, բայց և գիտե՞ս, որ, Տե՜ր իմ, 
Ոչինչ չկա այս երկրում երազելուց ահավոր:

Ամեն բան է այս երկրում մոտեցել իր ավարտին՝
Ե՛վ մարմնամերձ մեր կյանքը, և՛ ուծացումը հոգու, 
Ահա՝ դրված քո գավթում իմ աննշխար միակ դին
Եվ փշրանքներն այն՝ շուրջս, որ ես կերա իմ կյանքում: 
.

ՀԱՅԱՍՏԱՆ, ԱՇՈՒՆ, ՎԵՐՋԻՆ ՉՈՒՆ ԴՐԱԽՏ

Հա՜յր իմ, աշխարհի մեջ քո արարած
Քեզ սիրել, սակայն, 
կարող եմ միայն, 
ինձ ների՜ր, ների՜ր, 
ի՛մ երկրի վրա, 
Ուրիշ ո՛չ մի տեղ չեմ կարող ապրել քո Երկնքի տակ, 
Ուրիշ ո՛չ մի տեղ չեմ կարողանա հանգի՜ստ հող դառնալ:

Մենք մի տարի էլ պատրաստ ենք ձյան տակ ձմեռել անքուն, 
Թեև… այստեղ էլ ցրտում է արդեն, 
ու Վերջն է գալու, 
Վերջին չուն դրախտ ճանապարհ ընկավ երեկ իրիկուն.
Իմ Երկրի վրա, Հա՛յր իմ, կբերե՞ս մի ուրիշ Գարուն: 
.

ԴԱՄԲԱՆԱՃԱՌ

Նորից նույն ուղտն է դռանըս չոքել՝
Մեռածներիս մեջ փնտրել ողջերին, 
Ձեր պառկած տեղը, պարոնա՛յք, չո՛ր էր, 
Ձմեռըս էլի տուրք էր որջերին:

Ձմեռն անցավ, բայց… չի՜ դիմանում էլ
Ողնացողունըս էս հին որդերին, 
Անիմաստության փոշի է դրել
Լինելությանըս ծաղկաթերթերին:

Ի՜նչ խոսք, պարոնա՛յք, ես մեռած չեմ սոսկ, 
Այլ դեռ մեռնու՜մ եմ՝ սուս ու հազալով.
Ապրում եմ, էլի՜… լի՛քը ցավ ու հոգս, 
Ականջըս ձենի՝ «Վե՛ր կաց, Ղազարո՛ս»:

Էս սուտը, ցուրտն ու մի կում բարկօղին
Կյանքու՜մ չեն դառնա ապրելու պատճառ, 
Գարունըս գա, ու հանձնվեմ հողին՝
Առանց ծաղիկներ ու դամբանաճառ: 
.

ՊԱՏԺԱԲԱԺԻՆ

Եվ ապրողները կդավաճանեն մահացածներին՝
Անհիշողության տափաստաններում դառնալով ջայլամ՝
Ինքնապիղատոս թռչնազգին այդ, որ թռչել չգիտի
Ու Քրիստոսին խաչվելու պիտի ուղարկի դարձյալ:

Նորից մոռացած կլինենք, հարկավ, թեկուզ մարդեղեն, 
Բայց և եռակի ուրացությունը վախկոտ Պետրոսի, 
Կարծում եք՝ Հուդան նրանից վա՞տն է ավելի եղել, 
Լռեմ էլ՝ մեկ է, այն աքաղաղը նորից կխոսի,

Նա, որ մեզ ետ է կանչում ամեն օր՝ վաղ լուսաբացին, 
Քնի՝ այսինքն՝ ժամանակավոր մահվան աշխարհից, 
Որ մեր զարթնելն իսկ միայն ու միայն այն ապացուցի, 
Թե ապրողները կդավաճանեն մահացածներին:

Էլ ի՞նչը պիտի մեզ մխիթարի, եթե ոչ կիսել
Պատժաբաժինը Իսկարիովտացու, Սիմոն-Պետրոսի
Եվ գլուխներս ավազի տակից հանելով՝ հիշել
Նրան, որ մի օր մեզ պիտի փրկի: 
.

ԹԻԹԵՂԱԾԱՂԻԿ ԳԵՐԵԶՄԱՆԻՍ

Պատուհանից այն կողմ էլ՝ աշխարհ ու կսկիծ, 
Կորաքամակ բլուրներ՝ ուղեղիս վրա, 
Մահվան սարսափն է քայլում դեպի աչքերիս
Դաշտավայրն, ուր ծաղիկն է իմ ժամադրված:

Նրան ձեզ եմ նվիրում, որպեսզի փրկեմ: 
Ես՝ դագաղիս մեջ արդեն՝ մահվան սկուտեղի, 
Ինձ տանում են այնտեղ, ուր որդեղեն ժանգն է
Ծաղիկներին ողջունում Հավերժատեղից:

Սակայն, ավա՜ղ, իմ ծաղիկ, չի փրկելու քեզ
Ադամորդու ոչ մի ձեռք՝ ժանգից մետաղի, 
Քեզ դրել են իմ շիրմին, ու դու չգիտես, 
Որ սարսափից դառնում ես թիթեղածաղիկ: 
.

ՀՈՂԵ ՀՈԳՈՎ

Արդար չեղար, եղբա՛յր Հոբ, մեր մարմնի հանդեպ՝
Ադամորդու մեր հոգին անօթևան ես թողել, 
Թող որ տերերն այսօրվա դարձըրել են մեզ անտեր, 
Ու մենք գուցե և ծախենք մեր հոգին հողե,

Բայց մարզում ենք մեր մարմնի անդամները դեռ
Սիրած կավին տիրելու ձևերին բարո
Եվ մերժելով ամենայն տաք տեղ ու խիստ հարմար դեր՝
Այդուհանդերձ քեզ ենք դեռ փառաբանում, եղբա՛յր Հոբ: 
.

ԻՄ ԵՐԿԻՐՆ` ԱՍՏԾՈ ՄԻ ԳԱՎԱՌ

Վաղուց երկիրն իմ լույս է անթեղում
Ու ապրում՝ որպես Աստծո մի գավառ, 
Ու՜ր էր, թե նրա ավիշը բեղուն
Հավատ հասցըներ աստղին միգավառ:

Նա քավարան է ընդհանուր հոգու, 
Ու աստղաճամփի հուժկու թիավար, 
Այստեղ աղոթքը ճամփա է հոգում
Դեպի Շրջածիր ու դեպի Հավատ:

Այստեղ փթթում է անեզրական վարդ՝
Բույրով եդեմի, գույնով կենսադեղ, 
Այստեղ մեռնում են և՛ մահ, և՛ ավարտ, 
Անմահանում են՝ ապրելով այստեղ: 
.

ԱՆՈՒՆ ՈՒ ԱՆՎԱՆԱԿԻՐ

Այս հողագնդում մարմինս ապրեց, 
Հոգիս՝ երկնքի անեզրականում, 
Ազատությունը՝ թակարդն անարվեստ, 
Շուրջս զարդարեց հազար մականուն:

Իմ նյութն անընդհատ ինձ է վանդակում, 
Բայց ես հլու եմ իմ ծիսակարգին, 
Չիմացա՝ ով է գամերով դակում
Իմ ձեռուոտը, որ հեշտ սակարկի,

Թե ինչ արժե իմ անունը, եթե
Ինձ փառապսակ մի մականուն տա
Ու գոյացընի սակարկման հերթեր՝
Փաթաթված շուրջը իմ Ծննդատան:

Բայց ես միայն մի պսակ իմացա, 
Որով իմ Հորը ծաղրեց այն նույնը, 
Որ խառնում է միշտ մտքով սանձարձակ
Թագավոր անունն ու մականունը: 
.

ԳԱՌՆԵՐԻ ԱՆՎԱՆՈՒՄԸ

Մեզ անվանում են տոհմ առ տոհմ, ճյուղ-ճյուղ, 
Ու մենք ծառի պես ի երկինք, ի հող
Մղվում ենք՝ որպես հավերժի ողջույն
Ըմբոստ ու խոնարհ գառներին մեր Հոր:

Երբ ծանրանում են հոգեբեռներն ու
Հոգեսափորը մեր ազնվացեղ, 
Նրանք պարտապան ծնվում են, մեռնում, 
Հատուցում են, որ անուն փոխանցեն…

Էսսեներ
ԿՈւԶԵԿՈւԶ* 

Այլատյացությունը գրոհային եսասիրության պատրվակ է: Քիլլերը դեմագոգիան թոթափած մասնագիտություն է: Սուտըհանցագործի թիկնապահն է: Աղեստամոքսային համակարգը հոգին հասցրեց բերանը: Արտաշնչեց, հավատ չներշնչեց: Հոգինփչեց վերջնականապես.- մարմինը փուչիկ էր, կծկվեց: Ի ծնե փուչ էր թե հետո փչացավ, պատասխանատվության պատն էր, որփլվեց գլխին նախածննդյան անցյալում թե ապրելու ընթացքում` ի՞նչ տարբերություն: Երբ չարիքը չես կարողանում կանխել, ծանրացնում ես չարագործի հատուցումը: Դա քո կրավորական վրեժխնդրությունն է: Մանուկները նաեւ մեր անցյալ են, երբեմնէլ մեր ներկան: Տեսնում ես անարդարություն: Հիվանդությունները նրա համար են, որ մարդ հագուրդ տա իր անձով զբաղվելունախասիրությանը: Ինքնուրույն սրամտելու անկարողությունից դիմում են անեկդոտների օգնությանը: Ով մահանա, զույգականջները խլանա: Մեռնելը մահանա են դարձնում, որ տեղից վեր չկենան: Քաղաքական անեկդոտները ճարահատյալստրուկների համար են: Մարդն առանց փշալարի ինձ Չհանդիպեց դեռ: Չմոտեցած աչքերս ծակեց: Լարիսային կորցրի, մենակությունս փշալարվեց: Մի առարկիր, երբ խնդրո առարկան խնդալու բան է: Դարերի հիացմունքը վսեմ տաղանդիտհամար է, - ասին բազար տարան հազարանոցը: Աշխահագրական ժամանակը կնճռապատում է, պատմական ժամանակըդիմահարդարում է: Իրենց կորցրած խելքը գտնում են, երբ իրենց սիրահարվածությունն սպառվում է. բա ինչո՞ւ չենուրախանում: Մի դավաճանիր քո ապագային, քո անցյալը քեզ հավատարմորեն հետապնդում է: Ներկան նույնպես վախենում էքեզանից: Չփնտրելու դեպքում էլ դու գտնում ես: Սարդն ինքը զույգ է, ինչպես նրա աչքերը, ականջները, ռունգերը, չհաշվածդրանց վրայի հոնքերը, ներքեւի ձեռքերն ու ոտքերը, մի քիչ թոքերն ու երիկամները, ուղեղի երկու կիսագնդերը: Մենավոր սիրտնայդ երկվությունների ինչպե՞ս է դիմանում, ինքն էլ է կիսվում նրանց չօտարանալու համար: Մեկ անֆաս, երկու պրոֆի, մեկկարտոֆիլ: Խաչեցին, վերադաստիաարակեցին, դարձրին պյուրե, պերաշկի եւ ուղարկեցին փարիզ, Պեր Լաշեզ գերեզմանոցը: Պատմությունը շատ բան է կուլ տալիս, նաեւ ենթապատմական դեմքեր: Տխրեցի, իմաստությունս ցեցոտվեց, Պռոշյանն էրմեղավոր: Մինչեւ ցնցոտի դառնալդ, դառնում ես հին շոր, հին կոշիկ տոմսավաճառի մի աղքատիկ բուջախում, գետնի տականցնելու առաջ: Միայն անցողիկն է գեղեցիկ, նույնիսկ եթե ներկա պահին տգեղ է թվում: Ծերացող կինը կարոտում է նրան, ովայն լրՙբերին բռնաբարել է, նրա ազգանունը մեկ ուրիշի նույն անվան հետ զուգակցելիս: Չափանիշները մեղմանում, կամխստանում են' ըստ շահեկանության: Մի դատիր, որ հետո չդատվես քո դատողությունը: Հիվանդությունները դանդաղորեն քեզսպանում են, բժիշկները դատապարտում են նրանց դանդաղկոտությունը: Սոկրատեսը այդ սխալ կարծիքին էր: Այդպեսհայտարարեցին Առողջապահության նախարարությունը, կարմրած խաչը եւ քաղաքականացված բժիշկությունը: Այսաշխարհում ինչ էլ ասես, անօգուտ է: Ննջեցալները, եթե իմաստուն չլինեին, չէին լռի: 

Հեռախոսի համարներն ունեն անուն ազգանուն, բայց անօգուտ կոդավորումներ են: Ամենամտերիմ մարդն անգամ մնում էանկանխատեսելի: Միայն տեսիլքը կարող է քեզ փրկել: Քանի մահ կորցրիր քո կյանքի ընթացքում, Քանի կյանք կգտնես քոմեռնելուց հետո: Կորցրո՛ւ քո ատելությունը: Գլուխը քարը` ով այն կգտնի: Այդ քարը կշպրտի ուրիշի վրա, կմնա անգլուխ, եւ նասիրով է այդ հալածախտը ընդունում, ինչպես հիվանդը ընտելանում է իր հիվանդությանը: Մահամերձը մխիթարվում է, որվերջնականապես բուժվելու է: Վերամարմնավորվելուց նրա մանկական հիվանդությունները «զգացին» , որ ուղարկվելու ենառեղծվածայնորեն: Տիեզերական հաշվապահությունը վերապատրաստման դասընթացների կարիքը չունի, ոչ էլ նրան պետք էֆինանասական մաթեմատիկան: Յուրաքանչյուր ազգ ջանում է բազմացնել իր երկրի բնակչությունը, բայց դժգոհում է, որԵրկրագունդը գերբնակեցված է: Միայն Չինաստանն է, որ խաբս տվեց այդ պարադոքսից: Կարոտում ես լռությանը, կարոտումես ձայներին, կարոտում ես կիսաձայներին, վոտնաձայներին եւ երբեմն նույնիսկ հաչոցներին: Ծերունիները կուզեկուզ են մանգալիս իրենց կորցրած երիտասարդությունը: 


ԿՂԶԻՆ * 

Ձկնորսը ծերացել էր. տեսողությունը թուլացել էր, լսողությունը ծանրացել էր, խելքը գլխին էր, բայց բնավորությունը մի տեսակթթվել էր: Ու երբ նա ուռկանը գցեց, ջրից դուրս քաշեց ընդամենը մի ձուկ եւ մի շիշ: Եվ ափ հասնելուց հետո, քթի տակիցքմծիծաղ էր տալիս. Ահա քեզ, ծերո՛ւկ, մի շիշ գինի՝ հետն էլ խորտիկը: 

- Ինձ մի՛ խաշիր, ինձ մի՛ տապակիր, ես Ոսկե Ձկնիկն եմ. 

Ծերունին տեսողությունը լարեց ճիշտ որ արծաթավուն չէ: Նա շիշը բացեց: Միջից դուրս ցայտեց ծխի մեծ քուլա, հայտնվեց միաժդահա, որը խոնարհվեց նրա առաջ եւ ասաց: 

- Ես Ջինն եմ: Պատրա՛ստ եմ ծառայելու: Արտահայտի՛ր երեք խնդրանք: 

- Ինձ ձե՞ռ եք առնում, - պոռթկաց ձկնորսը, - հայտնվում եք, երբ արդեն ծերացած եմ, այն էլ երկուսով, երբ ծերացած եմ, եւ ինձհամարյա ոչինչ է պետք: 

- Բա չե՞ս ուզում նորից երիտասարդանալ, - ժպտաց Ջինը: 

- Ա՛հ, կեղտո՛տ սատանա: Ուզում ես` քեզ իմ հոգին ծախե՞մ երիտասարդությունս նորից ձեռք բերելու դիմաց: Այն ո՞վ էր, է՛հ, անունը լավ չեմ հիշում: Հա՛, Ֆաուստն էր, պարոն Ֆաուստը: Ճիշտ է, երիտասարդացավ, բայց հետո էլի ծերացավ: 

- Ես կեղտոտ սատանա չե՛մ, - ասաց Ջինը, - ուզում էի Մոլորյալ Որդու նման դարձ կատարել դեպի Աստված, իմ ընկերսատանաներն ինձ այնքան ծեծեցին, որ փոքրացա եւ բանտարկեցին այս շշի մեջ: 

- Ես կկատարեմ քո բոլոր ցանկությունները, - ասաց Ոսկե Ձկնիկը ծերունուն: 

- Ու ոչ թե երեք, այլ՝ ինչքան կամենաս: 

- Ա՛հ, Ոսկե Ցուլի զարմուհի, ուզում ես ինձ գայթակղությա՞ն ենթարկել` գրգռելով իմ ընչաքաղցությունը: 

- Մենք քեզ բարիք ենք ցանկանում, դու չարն ես մտածում մեր մասին: 

Ինչո՞ւ այդպես … - ձայնը մեղմացրած հարցրեց Ոսկե Ձկնիկը: 

Ծերունին մի պահ մտորեց, հետո ասաց. 

- Ճիշտ ես ասում, ես չարացած եմ: Երեք տիպի մարդ կա, որոնք չար են առանց պատճառի: Դրանցից մեկը ձկնորսն է: 

- Քանի որ գիտես` ինչն ինչոց է, թա՛փ տուր քո չարությունը եւ դարձի՛ր բարի: 

- Փորձել եմ, չի ստացվում, - տխրեց ձկնորսը: 

- Եկ նրան կախարդենք ու դարձնենք բարի, - առաջարկեց Ջինը: 

- Չի կարելի, - ասաց Ոսկե Ձկնիկը, - սա միակ բանն է, որ անձամբ պետք է իրականացնի` բարի՞ դառնալ թե՞ չար մնալ: 

- Փորձի՛ր, նորի՛ց փորձիր, ծերունի ձկնորս: Կրկին ու կրկին, դարձյալ ու դարձյալ: Չէ՞ որ տեսնում ես` ինքս սատանա տեղովսկարողացել եմ: 

Եվ ծերունին բարի ժպտաց. 

- Ինքս պատրաստ եմ ձեզ ծառայելու: Դու ի՞նչ կցանկանաս, Ոսկե Ձկնիկ: 

- Ե՞ս … ե՞ս … - շփոթվեց շիկնեց Ոսկե Ձկնիկը – չգիտեմ: 

- Ես ուզում եմ սիրել եւ սեր եմ ցանկանում, - ասաց Ջինը: 

- Ես` նույնպես, - էլ ավելի շիկնելով ասաց Ոսկե Ձկնիկը: 

Սիրո այսպիսի առատ ջերմությունից շիշը մարդաբոյ մեծացավ, Ջինը մարդաբոյ նորմալացավ, Ոսկե Ձկնիկը ջրահարսի չափխոշորացավ: Ծերունին երկուսին տեղավորեց շշի մեջ եւ բարի ժպտաց: 

- Ես ձեզ` երկուսիդ իրար հետ պսակում եմ: Միմյանց վայելեցեք, - 

ասաց, շիշը գրկեց ու նետեց ծովի ալիքների մեջ … 

Առանց նավակ, առանց թի, լող էր տալիս դեպի կղզին դիմացի … 

Կա՞ արդյոք մեկը, որ չիմանա, թե ինչ է այդ կղզու անունը: 


ԳԱՆԳՈՒՐՆԵՐ* 

Եթե սրտնեղում ես, երբ քո կինը (կամ ամուսինը), որից ձանձրացել էիր քեզ դավաճանում կամ լքում է, - եզրակացրու, որ դուսիրում էիր քո ձանձրույթը: Եթե քո վզից կախ փոքրիկ խաչը կորցնում ես, գուցե այն գտնողին բարեպաշտ ես դարձնում: Երբմթնում է, խավարամիտ մարդու խելքը պայծառանում է: Ընչաքաղցն արտասանեց. «Դարերի հիացմունքը վսեմ հազարդրամանոցների համար է ասին»: Այսքան առատ ձյունը մեր հյուսիսի քամին է տվել: Գիտությունը ծառայում է, նույնիսկ երբգիտնականը աղա է: Գրականությունն իշխում է, նույնիսկ, երբ գրողը իշխանազուրկ է: Նախապես գանձում են քեզանից թույնիարժեքը, որով քեզ հյուրասիրում են: Գալիք ընտրությունների ներքին քաղաքական կոնֆլիկտը կարելի է լուծել` ընտրելով նաեւՀանրապետության համանախագահ, նույնիսկ մեկ հատից ավելի: Երբ ծնողը հավասարապես սիրում է իր երեխաներին, նրանցբոլորին էլ ասում է` սրտիս հատորը: Գրողը նույն կերպ է վարվում, երբ հրատարակում է իր երկրի լիակատար ժողովածուն: Նկարիչը նախընտրում է, որ իր ալբոմը հատընտիր լինի: Առեւտրականը իր ապրանքներն առաջարկում է ՙթոմարի՚կոմպոզիտորը զուրկ է իր բոլոր ստեղծագործությունները` մեկ համերգով ունկնդիրների ականջները ներխծկելուհնարավորություններից, լիակատար համերգաշարն էլ շատ թանկ հաճույք է եւ նույնքան թանկ տհաճություն: Ոչ մի հաճախորդչի դիմանա երաժշտական գների այդպիսի թանկացմանը: Արվեստն ընդամենը սահմանափակ զոհեր է պահանջում, ինչպեսպատերազմը, թվացյալ զինադադարն ու նենգամիտ խաղաղությունը: Ոչխարների շրջապատում խուճապ է տարածվելմատաղների բազմանալու կապակցությամբ, կարոտով հիշում են վայրի ոչխարների հինավուրց դարաշրջանը: Հասարակությանհիվանդությունների պատմությունը նաեւ աշխարհագրական է, համատարած ու տարածքային, էկոլոգիական ու սոցիալ-բարոյահոգեբանական, ճգնաժամային ու պատմագրական: Այս աշխարհում մուտքը հրավիրատոմսերով է: Եթե հրավիրատոմսչունեցար, արհեստականորեն վիժեցնում են, նաեւ քո ծնվելուց հետո: Հրավիրատոմսը կոնֆորմիզն է, մի ժամանակ նույնիսկկոնկրետ էր կուստոմսն ու կոմերիտտոմսը, պրոֆմիության տոմսը եւ ռազմաքաղաքական պաշտպանության տոմսը: Եթեքեզնից տոմսը ետ էին վերցնում, նշանակում էր` մահավճիռ: Մեր օրերում նշանակությունները պղտորվել են: Պղտոր ջրի մեջանհայտ, թե ով ում է որսում, նաեւ առանց Որսորդական միության անդամատոմսի: Եթե մտքերդ գանգուր են, դա չինշանակում, որ գանգրենայով ես տառապում: Ծիծաղը չի փրկի աշխարհը, կամ թերեւս փրկի, ինչպես գանգրահեր կեղծամըճաղատին կամ Կիրակին ու Տոնը` մնացյալ օրերից: 

ԿԵՆՑԱՂԱՅԻՆ* 

Մարդը մոտեցող կատվին ասաց. 

- Քեզ մորթե՞մ: - Սա նրա կատակն էր: 

Նա ոչ թուրք էր, ոչ էլ հանցագործ: Միրգ ու բանջարեղեն էր վաճառում: Սակավ բացառությամբ` ընտանի կենդանիներըռասիզմով չեն տառապում: Կարդացի մի հոդված, որի հեղինակին վաղուց ի վեր ճանաչում էի, եւ այնքան արտառոց էրտպագրվածքի եւ հեղինակի սարուձորյան հակասությունը, որ պիտի հայհոյեի, եթե պատանի լինեի, բայց քանի որ ես ընդամենըԱնիի մի ավերակ պատ եմ, վճռեցի վերընթերցել այնպես, կարծես հեղինակին բոլորովին չեմ ճանաչում եւ… պատրանք ուխանդաղատանք զգացի նրա հանդեպ: Ու նաեւ մի քիչ հասկացա, թե ուրիշները, հեղինակներին ճանաչելով ու չճանաչելովհանդերձ, ինչու են կարդում անտարբերությամբ կամ բոլորովին չեն կարդում: «Ի խորոց սրտե» -ն, դարերի միջից գլորվելով, մեկը դարձավ ակնհայտորեն սուտ մի «սրտանց»: Սակայն դա ամենեւին էլ սուտ չէ. պարզապես նրա սիրտն է, որն այլասերվելէ: Շուտով` «գնա դիահրկիզվիր, արի սիրեմ» -ը փոխարինելու է հնամաշ դարձվածքին, որը նույնիսկ Մաշային ձանձրացրել է: Երբ քո ներքին ձայնը արտաքին ձայների արձագանքը 
չէ, նշանակում է, որ դու քաղաքակրթված ես: Անտեր շունը դժբախտ է, որովհետեւ չի կարողանում իրագործելհավատարմության իր սկզբունքը: Շվեդիայում ալկոհոլիզմը գարեջրով են բուժում, ինչպես որ մի ժամանակ երկարատեւ ուամբասիր աշխատանքը Պատվո Գրով թեթեւացնում էին աշխատավորի հոգին, հետն էլ անշուշտ, մի քանի շիշ գարեջրիփոխարժեքը: Հայտարարված է մրցույթ` «Ո՞ւմ կամ ինչի՞ տնօրինության տակ է գտնվում մեր Գոյուղին» թեմայով: Չափածոներկայացնեն իրեն մուսաներին բոլոր սկսնակ պոետները: Պարտադիր է, որ տողերը հորիզոնական դիրք ընդունած լինեն: «ՙԿիլիկիա» գարեջրի ֆիրման անշահախնդրաբար վերջնաշիշ է ներկայացրել մի շարք մանկապարտեզների, որոնքերեխաներին «Երթամ տեսնեմ զիմ Գլենդել աշխարհ, որ ինձ ետուր բարեւ» երգն են սովորեցնում: Դու ավելի շատ ես կորցնումքո զգոնությունը, եթե հիրավի են գնահատում քո արժանիքները, քան երբ քծնանք է լինում ակնհայտորեն ստարատիր: Դա այնպարագաներից է, երբ ճշմարտությունը ծառայում է չարիքին: Տրամադրված է հավատալու տղամարդու ստերին այն կինը, ովսիրվելու պահանջ ունի, առավել եւս, որ դրանով իսկ կարդարանա, որ նրան խաբել են: Չես համարի ժլատ այն զայրացած կնոջը, որը կասի` թաղեմ քեզ, փոխանակ անխոս սպասելու քո մահախոսականին: Թաղապետարանի պատուհանի գոգին կար միթաղար, մեջը` կակտուս ուսանելի, մեծամասամբ անօգուտ փորձառություն է, երբ կիրառում ես «Տուր իշխանություն, փորձիրհավատ» խորհուրդը: Կենցաղային էս քիզի-բիզիներից ո՞ր մեկը կկարողանա քեզ զորավիգ լինել, երբ ժպտանգայթակղությունները: 

ՎԵՐԱԲԵՐՄՈՒՆՔ * 

Քանի՞ հայրենիք պետք է ընդգրկի Պատերազմը, որպեսզի լինի Հայրենական եւ քանի՞ միլիոն կյանք պետք է կուլ տա, որ կոչվիՄեծ: Վիթխարի Պատերազմ սկսվեց Բիբլիական Մեկ մարդու սպանվելուց: Նույնն էր, թե մինի պատերազմներից որեւէ մեկը, որի ավարտման առթիվ աշակերտներին դասից են ազատում, կարծես կալանավորներին ազատելիս լինեն համակենտրոնացմանճամբարներից: Եվ այդ Մեկ մարդը կարծես տպագրվելիք նյութ լիներ` գլուխն առանձին, պոչն` առանձին, իրարից հեռու, միջնամարմինն էլ տվին Մոռացության մթնատեսության: Այդ մարդու անունը Համազարդ էր: Մարդու կյանքը կամուրջ է` ծնունդից մինչ ի մահ: Ցույց տուր ինձ այն կամուրջը, որ Չի փլվելու, եւ ես վրան տունս կառուցեմ: Մարդու արտադրած բոլորաղմուկներից ամենաավելորդը խոսքն է: Մի՞թե կարիք կա բառերով արտահայտելու այն, ինչ ակնհայտ է: Չափածոն այնքան էշատացել, որ հնարավոր Չէ ժխտել, որ Չափն անցկացրել է: Շատախոս են, որպեսզի ուրիշները լռեն: Սեփական աղմուկն ենսիրում հանուն ուրիշների լռությանը, եւ դժգոհում են, որ բնությունը Չի սսկվում` համբերությունը կորցնելուց: Ծուլությունըաղայություն է, որ քեզ թույլ ես տալիս առանց դրան արժանի լինելու: Մարդուկին` մի մարմին, եւ խմբակային սեքսինտրամադրված անձը ձգտում է լինել բազմամարմին, ինչպես ճիվաղը հեքիաթի մեջ: Երբ շունը տիրոջը Չի ճանաչում, խեղճտերն իրեն անտեր է զգում: Ամբոխի հետ խոսիր ծեծված առակներով, որ նա մարսի քո ասածը եւ քեզ սիրի որպես շեֆ-խոհարարի: Շնչառությունը սրտի արեւածագն ու մայրատունն է: Մի սակարկիր քո անձնազոհությունը, դու այն կարժեզրկես: Առաջնորդը ժողովրդից ակնկալիք երեք բան ունի … հնազանդություն, եթե վախենում են քեզանից … ըմբոստություն կամոխակալություն, եթե անարդարացի է նրանց նկատմամբ … սեր, եթե նրանց դուր ես գալիս: Յուրաքանչյուր ժողովուրդ ուզում էիր արքայով հպարտանալ մյուսների մոտ: Արքաների մոտ իրենց ժողովրդով հպարտանալու նախասիրությունն արտահայտվումէ կեցցե - ներով: Ժողովուրդն այլազգիների առաջ իրեն նույնացնում է իր թագավորի հետ: Քրքրում եմ իմ կենսագրությանգրադարանը. սխալներ եւ տառապանք: Կանխաճաշակել եմ անդրշիրիմյան դժոխքի անհայտ ժամկետները: Պոչն ու գլուխըպիտի որ կարոտեին մոռացության մատնված միջնամարմինը: 

Տնակներին բաժին է հասնում ուրիշի առանձնատան շինարարական աղմուկը, մոտավորապես ինչպես խորտկարանիմոտակայքում, խորովածի հոտը` հացը ցամաք ուտող չքավորին: Աղմուկները արտադրողականության չափանիշ են. դավերաբերում է նաեւ բանավոր խոսքի արտադրողականությանը քաղաքական եթերում: Օգուտը մեր ականջներինն է եւուղեղներին: Ուղեղը տրված էր որպես ուղի դեպի բանականությունը, դարձրին ջրմուղկոյուղի: Կինը մի քիչ թիթիզ պետք է լինի, խոսափողի միջոցով փող աշխատողը` նմանապես: Ռադիոակտիվ զենքը ալիբի Ալի Բաբայի ռեկորդն է սահմանել: Ակտիվությունը կա, նրա թիվը անհայտ է, զոհերը միամիտ, դահիճներն ինքնագոհ, քաղաքակրթությունը` ծաղկուն, պատմությունը` փառահեղ, պատմաբանները` կուշտուկուռ, ուսանողները` երկարականջ, ապագան` պայծառ, պայծառությունը` շլացուցիչ, շիլն ու Ջուղաշվիլին` արքա եւ արքայազն, հանդիսատեսը` ծավահարաստրուկ, բազում շնչառություններ` հոգեվարքային, ելքը` փակուղի, փրկությունը` հարցական, զայրույթը` բացականչական, լռությունը` բթացած մառախուղ, մայրերը` սգավոր, կախման կետը` կրակահերթ կամ կախաղան … պատկերը Դանթեական է, տան տերը մի կարեւոր բան էկորցրել: Որ իմանաս, գտնես, վերադարձնես, - ետ Չի վերցնի: Ուրիշներին բաշխես, կվերցնե՞ն: Ամեն մարդ իր համար է պահումմիայն այն, ինչ ինքն է համարում ամենակարեւորը: Ով ում ինչպես է բնորոշում` ընդամենը խաղ է պատշաճության կամանպատշաճության: Խաղն անցողիկ է, կնկնի փոշեծածկույթի տակ, կմոռացվի, կգնա: Դա կարձանագրվի միայն Տիեզերքի ՄեծԳրքի մեջ, որպես հատուցումների նախաբան: Դատավճիռն անբեկանելի է` բոլոր գալիք ճակատագիրների գործընթացի համար: Աթեիստը սակայն, կառչել էիր անհավատությանը իբրեւ փրկօղակ, թեեւ փրկօղակը պիտանի չէ, ծակոտկեն է: կյանքը նրահամար չէ տրված, որ այն սպանեն: Մարդաբանությունը շփոթել են միջատաբանության հետ, եւ քիմիական զենքը կիրառում ենեւ այս եւ այն, եւ այն ոլորտում: Շախմատը փայտ է, լավագույն դեպքում փղոսկր եւ նվազ կենսական, քան մարդու ոսկրածուծը: Ուլտրամանուշակագույնը թույն է, լույսի երանգավորումներից տարանջատված դավադիր, քաղցկեղածին մահացու` ծնունդովաղավաղված բնություն կամ արհեստածին բջություն: Սարսափը մառախլապատել է ճաքճքող շրջապատը, հրավառություննընդամենը ժանտախտային խրախճանք է միջնադարյան ոճավորումով: Պաշտպանվելն անհնարին է, հուսահատվելն` աղետալի, դիմադարձելը կործանարար, անձնատուր լինելով չարիքին` կամակատար դառնալն` առավել եւս, ինքնասպանությունը` պարտության վատթարագույնը` կարմայի առավել ծանրացած նույնի կրկնությամբ պատժելի, անգործունյա համբերությունը` մարդկայնորեն արգահատելի: Սատանան անողորմ է, Տերը անձնազոհություն է պահանջում: Գտիր քո դիրքորոշումը: 


ՏԻԵԶԵՐԱԶԳԱՑՈՂՈՒԹՅՈՒՆ * 

Եթե երկրագունդը գազանանոց չլիներ, իրենց զարմանքին բավարարություն տալու համար չէին այցելի բարի այլմոլորակայինները: Եկեք անցնենք ռուբիկոնը ազատագրվելու համար ստրկամտությունից: Հոգին այնպես է թեթեւանում, երբ իրոք կարողանումես ներել. կյանքի ընթացքը իմաստավորված է: Սնում է, որ հասկանաս: Չհասկանալու դեպքում կյանքն անիմաստ ես համարում: Ինչու-ն դու որոնում ես` ինչ-ը բացահայտելուց հետո եւ ինչպես-ը բացահայտելուց առաջ: Երբ ամռան գիշերը տաք է լինում, նշանակում է` խավարը լիովին չի տիրապետում: Մայր մտնող արեւի ջերմությամբ եմ ընդունում հաջորդ օրվա լուսաբացը: Ուզում եմ բացակայել` ընդհուպ ինքս ինձանից: Ջրհեղեղից հետո գոյանում է մի վիթխարի ակվարիում` ի նմանություն Ատլանտիդայի: 
Աստված կանխատեսել էր Լյուցիֆերի ապստամբությունը եւ մարդկանց գայթակղությունները, սակայն մի նվիրական երազանքուներ` այն, որ հրեշտակն ու մարդը տարբերվեն կենդանիներից, որոնք բնազդաբար են գործում, եւ կամազուրկ հնազանդությանփոխարեն նախընտրեն արարչագործական բարությունը: Քո կրած ցավն ու զրկանքը իմաստազրկում ես ու ծանրացնում, երբդրանք չես ծառայեցնում քո ապաշխարանքի շոգեքարշին, որին տերը կամենում է կանաչ ճանապարհ: Կատարվածպատմական մեղքի համար մեղապարտը պիտի հատուցի եւ ապառիկ, նրա համար, որ գայթակղեցնելու է գալիք սերունդներինիր անձնական օրինակով, համամիտ սեւ քարոզիչների հուշարարության: 
Երբ չար մադուն լավություն ես անում, նա պրպտում է քո շահախնդրությունը եւ իրեն ստորացած զգալուց քո դեմ քինոտվում է: Երբ բարի մարդուն ես լավություն անում, նրա աչքերը լցվում են երախտագիտությունից, եւ տոն է նրա սրտում: Մեծ Քաղաքըշպարվում է` գայթակղելու համար: Քո կրած տանջանքները համեմատիր քո հավանական տանջանքների հետ, որոնցից զերծմնացիր, թեպետ ողորմածության արժանի չէիր դու: Հույսն ասաց` մոտ ապագայում… միմյանց մշտապես հավատարիմ երկուբառ: Բոլոր դժբախտություններից ամենաշատ տառապողը չար անհավատն է: Անքուն գիշերը կորցնում է նաեւ արշալույսիբերկրանքը: Հիշվելու անթել հեռագիրն ստանալուց հետո, ննջեցյալի հոգին այցի է գալիս: Ուրիշին տանջելն առնվազնանխոհեմություն է, առավել եւս եթե մասնագիտություն է: Քանի անգամներ բացականչել ես` անտանելի է, բայցեւայնպեսշարունակել ես տանել… Հոգին սխալվում է, մարմինն է տառապում: Հոգին թեթեւ պիտի կարողանա խաբս տալ սխալներից: Մարդը արժեթուղթ է, նրա մանրացրածը կենդանիներ են: Արժեթղթի վրա գրոտու՞մ են, պատռվում է, ճմրթվում է, կեղտոտվումէ, գողանում են… քանի որ փայտից էր, որն էլ իր հերթին հողից էր: 
Քո կորուստով են ուրախանում, երբ նույնիսկ դրանից շահ չունեն. դրանից հետո զայրանում են, որ արժանանում են Աստծոանողորմությանը: Մարդը հպանցիկ է անդրադառնում իր գլխին եկած փորձանքի պատճառներին. ահա թե ինչու դանդաղ էինքնակատարելագործվում այն կանխելու ուղղվածությամբ: 
Աստ հանգչի մարմին: Անդ ոչ հանգչի՞ հոգին: Մարմնին` ծաղիկ, հոգուն` մոմի բոց: Բուրմունք, լույս, ջերմություն` գեղեցկություն: Երկրի դժոխակերպ լինելը թերի է, քանի որ սատանայի մաղի միջով կարող են անցնել ուրախություններ: Կենցաղի նույնիսկտատղալի մանրամասներով միտքը ծանրաբեռնում են մահվան մասին Չմտածելու համար: Պրիմիտիվիզմի նստվածք կա ամենմի վերասլաց հոգու հատակին: Այս հանգամանքը մտնում է խավարի ռազմավարության մեջ: Ճշմարտությունները, երբեմն, դանդաղ աճող փշատերեւ բույսեր են: Պիտի չատես քեզ հալածողներին, որովհետեւ նրանք ընդամենը ծանրացնում են իրենցհատուցումները` թեթևացնելով քո նախկին մեղքերի քավությունը: Քեզ սիրելուց 
չէ, որ ուզում են ջարդել քո հոգու փրկության հավատքի վահանը: Միմիայն արտաերկրային զորություններին ապավինելով է, որկարող ես հակադարձել դիվածին ուժերի գրոհներին: Եվ միայն քեզ հավատազուրկ դարձնելով է, որ կարող են քեզ զինաթափել: Չարի հետ նվազագույն կոմպրոմիսն անգամ արդեն իսկ քո կործանման նախաշեմքը կդառնա: Քո հողային տրամաբանությունըլուծարիր երկնային անձրեւների գերտրամաբանության մեջ եւ կստանաս ի սկզբանե քեզ խոստացված երանությունը: 
Երբ արյունը եռում է, քթից-բերնից է գալիս: Գլուխը տաքացել էր: Մազերը չորանալուց բիզ-բիզ կանգնել էին: Սակայն քոտիեզերազգացողությունը քեզ խաղաղություն կներշնչի:

ՓԱՅԼԱՏԱԿՈՒՄՆԵՐԻ ԸՆԹԱՑՔԸ* 

Միտքը լություն եւ խոսք է: Միտքը լռություն է իբրեւ ոսկի: Միտքը խոսք է իբրեւ պղինձ: Միտքը ոսկու եւ պղնձի միաձուլվածք է: Միտքը դառնում է բառի հոգին այդ միտքն արտահայտվելիս լինի թե չլինի: Միտքը միտք է ուտում եւ աճում է: Այն միտքը, որ կեր է դառնում շարունակում է ապրել, ինչպես Կարմիր Գլխարկը գայլի փորում եւ հարմար պահին այդտեղից դուրս է գալիս, ընկերակցում է այն մտքին, որը նրան կերել էր: Այդպես մտքերը բազմանում են, ցրվում են, համախմբվում են, դառնում են խոհականություն կամ ելույթ, շատախոսություն, խելոք թե անկապակից, դյուր ըմբռնելի թե անհասկանալի: Միտքը ձվի դեղնուցն է, բառը ձվի սպիտակուցն է: Հում ձուն ջարդվելիս կակազեցնում է: Կեղեւները լինում են գունավոր, գույներն ունենում են երանգներ որպես համանիշ: Մեզանից յուրաքանչյուրն ունի գույնի նախասիրություն, եւ լսված կամ արտասանված բառը նրա հոգում առաջացնում է զգացմունքների այլազան ալիքներ, - եւ այդպես է պատահում, որ փոխըմբռնումը խեղաթյուրվում է տարբեր անձանց միջեւ: Քո չիմացած օտար լեզվի բառը կեղեւ է, որը երբեմն ծիծաղելիորեն համընկնում է քո իմացած լեզվի բոլորովին ուրիշ իմաստ ունեցող մտքի հետ: 

Դու եւ օտարախոսը դիմում եք ձեռքերի եւ դիմախաղի օգնությանը, երբեմն համբերատար ու բարեհամբույր եւ հանգում եք այն մտքին, որ ձեզ հուզում է, քանի որ միտքն է առաջնային, որպեսզի ձեր հոգիները միմյանց համարաշխ դարձնի, եթե խանգարող հանգամանքներ չլինեն: Միտքը, որն առաջանում է ուղեղում, այնքան թանկ մի բան է, որ նրա պահպանման համար բնությունը նախատեսել է գանգատուփ, որը գնալով ամրապնդվում է այդ գանձն անվնաս պահպանելու նպատակով: Ինչ էլ, որ քո մարմնի անդամներից կորցնես, թեկուզ ժամանակավորապես փոխարինելի է, բայց որ գլուխդ կտրեն, դու չկաս որպես միացյալ մարմին ու հոգի: Միլիարդավոր տարիների ընթացքում մարդիկ ունեցել են բազմամիլիարդ մտքեր, որ կապակցվել ու փոխանցվել են սերնդեսերունդ եւ մեր օրերին հասել են այն աստիճանի, որ մարդը կարողանում է ռոբոտ սարքել, որ շատ հարցերում կարողանում է նրան փոխարինել, նույնիսկ գործարանում արտադրանք է տալիս, ունի մարդկային շատ հատկանիշներ, երբեմն ավելի գերազանց, բայց հոգի չունի: Եթե մի ռոբոտ դառնում է անսարք, փչանում է, ափսոսում են, բայց չեն ողբում: Գոյություն ունեն մարդիկ, սակայն, որ փչացել են եւ ավելի անպետք են դարձել, քան ամենահասարակ ռոբոտը: Գույություն ունի ռոբոտաշինություն, որի ընթացքում մասնակցում են նաեւ ուրիշ ռոբոտներ: Եզրակացությունն այն է, որ միտք ունենալը քիչ է, պետք է ունենաս հոգի, որ մարդ ի զորու է ստեղծելու իր մյուս կեսին սիրելով եւ Աստծո կամոք, որ հոգի է դնում բեղմնավորվող մանկան մեջ: 

*Վերոհիշյալ էսսեները համացանցում հրապարակվում են առաջին անգամ, այն իր անձնական արխիվից տրամադրել է այս գրական Էջի խորհրդատու, բանասիրական գիտությունների թեկնածու, գրականագետ-տեսաբան Նաիրա Համբարձումյանը: 
_______________________________________
«ԾԻԾԱՂԱԽԻՏ ՏՈԼՄԱ ԱՌՈՂՋԱՐԱՆՈՒՄ» - ՎԱՐՈՒԺԱՆ ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆ

 Բյուզանդ Թոփալյան*. կյանքը և գործը

(1902-1970, Այնթապ-Փարիզ) բանաստեղծ, նկարիչ:

Տպագրվել է Սիրիա, ապա` Ֆրանսիա: 1930 - ական թթ. հաճախել է Ժուլիան և Գրան Շոմիեր ակադեմիաները: Փարիզում հրատարակել է «Անդաստան» հանդեսը, Շահան Շահնուրի հետ մասնակցել է «Մենք» գրական խմբի համանուն պարբերականի լույսընծայմանը:

Տպագրվել է «Այգահանդես» (1930), «Արևագալ» (1936), «Համայնական սեր» (1950), «Հրաախղություն» (1952), «Արձանագիր» (1959, նույնը լույս է տեսել նաև ֆրանսերեն "jinserit", 1962), «Լուսածնունդ» (1964), ժողովածուները, որոնց մեծ մասը նկարազարդել է ինքը:

Հեղինակն է նաև ֆրանսերեն լույս տեսած «Աշխարհի օրը» (1959 "Le joure do Monde"), գրքի:

Գեղանկարչական լավագույն աշխատանքներից են ծովափնյա բնակարանների ու հեծյալների նկարաշարերը (ՙՁիավորներ՚, 1956, «Հեծյալն աշտարակի մոտ» . 1960, «Կանաչ տեսիլ», 1969):

Անհատական ցուցահանդեսներ է ունեցել Փարիզում (1961), Բեյրութում (1967), Երևանում (1969):

Բյուզանդ Թոփալյանի հրատարակությունները

1. «Արձանագիր» , Փարիզ, 1951 – 1959: 
2. «Համայնական սեր» , Փարիզ, 1950: 
3. «Արևագալ» , Երևան, 1968: 
4. «Հրախաղություն» , Փարիզ, 1937 – 1952: 
5. «Արևագալ՚» Փարիզ, 1936: 
6. «Լուսածնունդ» , - 1964: 
7. «Այգահանդես» - 1930:

Բանաստեղծություններ «Արևագալ» ժողովածուից

Պայքար

Ներկայի մեծ, հևացող գնացքն ահա կհնչե
կյանքի թափին վրա հզոր-
Սարսռանքեն գալիքի դափնիներուն հրեղեն
կբարձրանա երգ մը խոր:

Ու տենդերու մեջ այրող թավալումներն օրերուն
կգալարեն սիրտս իրենց բոցին վրա գալարվող.
Կտրոփե ան հիմակ, պողպատի ու՛ժ մը անհուն:

Երկաթե ձեռք մը կամքի` ճակատագրին վրա մութ
պետք է շարժել անվարան
մրճահարե՛լ, մտրակել
ընկրկումի ամեն փորձ…

Վստահությամբ հառաջել ճամփաներեն հոսանուտ…

-Պիտի իյնաս… օ՜, ի՛նչ փույթ, 
թերևըս այս ճամփուն վրա` 
աչքերուդ մեջ շանթ մը խոր…

-Բայց պետք է տալ հևք մը դեռ, 
պետք է հանձնել բարձունքին
հաղթության երգն ահավոր…

Ես եմ ահա, դուռդ բա՛ց…

Նվագներեն, ձայներեն խորածըծե՛լ տենդն հիմա…
Ու բազմությանց մարդկային զգալ սարսուռն արնաքամ-
Մտերմանալ սա վայրագ աչքերու սեղմ ցասումին, 
Միջոցին մեջ արձակե՛լ հոգիիդ թափն անոպա…

… Հսկայական թաթն արդեն ճակատագրին վճռական
Կըրանիթյա ամբարտակն իր կցըցե դեմ առ դեմ
Հոգիներուն մեր ամբողջ, օրերուն մեր հևքին վրա…

***

Երակներու արնախայտ պրկումի ճի՛չն է հիմա…
Բազմահազար զարկերու դղրդումներ միակամ, 
Բազմահազար քլունքներ ապառաժին կողն անհաս
Կտոր - կտոր կնետեն անջրպետի մթության…

Հարվածներու համահունչ արշավն հոգիս կողողե
Դյուցազնական բրտությամբ.
Միլիոներու ճիգն հիմա զարկերակիս մեջն է գոռ:

Ճակատաբաց ծառանա՛լ զանգվածիդ դեմ փշրված, 
Վստահությամբ ձայնարկե՜լ, ձայներու հետ բյուրավոր, 
-Ճակատագի՛ր ե՛ս եմ, արդ` հաղթահարյալ դուռդ բա՛ց…

Ապագա մարդուն

Արշալույսներեն ապըրված ու խոր
ու աննախընթաց տառապանքներու երկունքեն ծնած
ու՛ժ ստեղծագործ: 
Դու՛ն, որ ամբողջ երկաներուդ արյունով, 
մաքառումով հերոսական, 
իմաստությամբ չափահաս
պիտի կրնաս հաղթանակե հաղթանակ տանիլ քեզ, 
անջրպետի այս անհուն տարածության մեջեն նոր
պիտի ահա ընդունիս հառաջացող օրերն այս, 
Ու տիրական նայվածքիդ, 
աչքերուդ շեշտ լուսարձակին հարվածեն
մշուշն արդեն կպատռի…
Մոլեգնությունն ամբոխներուն արդեն զուսպ
ոտքերուդ տակ գեղեցկորեն կցանե
կերտումներու հևք մը նոր:

Ու այսօր կան խորունկ վիշտեր, 
աղաղակներ ու երկունքի մեծավերջ ճիչ-
-մեծածնունդ արևագալ…

(Օ՜, փոքրիկ հույզեր և զգայնիկ տխրություններ
քնաշրջիկ քերթողներու, 
որ ձանձրախտե ու կանացի տողերե
կտառապիք մեծ ցավով…
Ու թութակներ` արևադարձ ու լայնաբիբ
ծաղիկներու գաղջ շուքին տակ
որոճացող ողորմելի պատմություններ…) 
Օ՜, ճպուռներ փոքրամարմին, 
ձեր թիթեղե երգի սուլոցն հավերժորեն
կխարտոցե ուղեղներու հառաջացող ժամերն ամեն…
Պետք է, պե՛տք է այլևս լռել
ու չափել այս անչափելի ձեր փոքրության սահմաններն…

Որովհետև ես կտեսնեմ անայլայլ
գեղեցկությունն արժեքներու արժեքին, 
անժխտելի, ճակատագրական ավետումն
ապագայի գերմարդուն…

Արևագալ…

Միայնության մեջ կանգնած, 
հսկայական շռայլն ահա կնետվի
այս բարձունքեն կատարյալ
մաղաքներուն ու բազմությանց վրա գորշ:

Համատարած միջոցին մեջ դեմքն անոր
կբարձրանա…
ու մարդկային արյունաքամ ամբոխին
որպես աստված երիտասարդ
կնետե իր պատգամն ահա, 
իմաստությունն իր բոլոր…

Ստեղծագործ, անժտելի պայքարի
տարերքն հիմա գուպարատենչ կկանգնի
քու առջիդ, 
Արևագա՛լ…

ու մաքրագործ հեղեղիդ դեմ ո՛չ մեկ ուժ
և ո՛չ մեկ թև, որ ճնշե իր ծանրությամբ
քու հաղթությունդ անայլայլ…

Հաղորդություն

Վառող խորհուրդ ու արթնություն
սրտերուն մեջ մեր խոնարհ, 
պահը խորունկ հևք մըն է դեռ
մեր էության մեջ կաթող
ու երկարող նվագն անեղծ լռության` 
համրաշարժ պար, ցայգահանդես տարածվող
ծովու՜ն վրա ներնաշխարհին մեր…

Կախարդ ժամը երեկոյան տարածեց
ոսկեթիթեռ կայծեր հազար` 
լուսապըսակ փառքին համար մեր սիրույն
Ու բուրումներ վարդաշրշյուն…

Երկու հոգի… բացվող երազ
ցայգահանդեսի շատրվանին շուրջ, 
և հաղորդական այս խորհուրդին մեջ` մինակ: 
(Անծանոթ ձեռք մը կարծես
Ստեղնաշարն աստղերուն
վերածեց խոր համանվագի ալիքներուն): 
Խազ մը ճերմակ, արծաթազօծ, 
ձայներ հազար, համատարած:

_ Արձանացած` լուռ ու խոնարհ ունկնդրենք
մեր սրտերու համանվագն
ու մեր ներքին խորախորհուրդ ալիքներուն
ռիթմը կազմենք…

Տիեզերքը մե՛նք ենք հիմա, 
այնքա՛ն փոքրիկ կծկըտած
ու այնքան մե՜ծ ու ծավալուն…

Ցավը կրծող ու դառնության շաշտը միայն
եղերերգի հնչյուններով մեր մեջ կանչող…

Կյա՜նքը, կյա՜նքը - տենչալի հուր, 
այրող քնար ու կոտտացող տավղահնչյուն…
Կյա՜նքը հրաշք…

Եվ իրարու հոգիներուն խորքերեն ներս
երկու հոգի` հաղորդական
կնշմարենք ընդելուզումն ալիքներուն
տանջանքի ու երանության:

Երկու հոգի - բացվող երազ
տիեզերքի աչքերուն…

«Հրախաղություն» ժողովածուից

Մանկություն

Որպես մինակ ճամփորդն այս
Երանության ճամփուն վրա` 
Երերացող, ժպտացող` 
Կքալեմ այդ հին օրերեն մեկուն մեջ…

Հետահայաց ակնարկիս տակ
Ծուխի փոքրիկ ծվեններ, 
Առավոտյան քանի մը ցող, 
Ուրախության պարզ բառեր…
Քանի մը գիծ դաշտանկար..
Ծառուղիներ արևողո՜ղ…

Օ՜, սպիտակ աղավնիներ
Հոգիիս մեջ
Կնային դեռ…
Կմտածեմ - օ՜, այլևս … օրերն հեռու են այդքան
Մինչ անվախճան տիեզերք մը և ցանկության անջրպետ
Ու ներքին ձայներ հուժկու
Քունքերուս մեջ կհնչեն մեքենական դոփյունով
Հուզումն ու տենդն այսօրվան…
Եվ սարսռող ժխորներն` իրենց թույնովն արդեն
Զիս կողողեն, կողողե՜ն…

… Արցունքով չէր, 
որ պիտի գար հիշատակդ
Խռովել զիս տարիներու կատարեն…
Ներքին պատկերն ահա դեմքիդ
Առերևույթ միջցին` հրաժեշտին մեջ մեր հին` 
Ու հակառակ ներկայի թավալումին տենդահար, 
Տակավին լուրթ է, վճի՜տ…
Մենք` իրարու հարազատ:

Այսօր և դեռ, այսօ՜ր և դեռ
Պիտի պահեմ ժպիտդ քու, 
Ո՜վ հեռավոր մանկություն…

Հովվերգություն

Իրիկնամուտ մը հանդարտ, խաղաղության հանգունակ.
Անտառն այս լուռ կփակվի իր թևերուն վրա մթին…
Պատուհաններ հեռակա, օ՜ քաղցրություն սերերու.
Ոսկեզանակ փոշիներ ու թիթեռներ ցայգային…

Երկու աղջնակ դեռատի - աղավնինե՜ր աղվական-
Փոքրիկ երգ մը խազերն ահա կարծես կձայնեն…
Հոգիիս մեջ մենավոր որքա՛ն խռովք, այս որքա՜ն
Դառնություններ… Կբացվին հեծկլտումներխավարեն…

Իրիկնամուտ մը լռին, խաղաղության հանգունակ…
Տարերքին մեջ հոգիիս կզգամ մերժում մ’ահավոր: 
Տարօրինակ հանդիպում. - ճակատագիրն աշխարհի
Այս անկյունին կթվի ինձի ա՛լ հեգնանք մը խոր…

Բևեռներեն իրենց սարսող հորիզոններ հեռակա
Կմխրճեն գանգիս մեջ ծաղրապատկեր մը շփոթ, 
Շառաչաձայն օվկիաներ` զրահապատ բերդերու
Կմախքներով կխաղան: Վերջին հևքեր մահամոտ…

Մինչ գանգերեն ծանրաբեռն կպայթին այդքան արյուն, 
Աստղերն ահա կգծեն շրջանն իրենց հանապազ, 
Կթավալին երկնային լույսերն հազար մղոններ…
Հու՜յս մը, հու՜յս մը, գթությու՜ն, արյունախանձ ո՜վ Երազ…

Իրիկնամուտ. լուռ գիշեր: - Խաղաղության ի՜նչ հեգնանք…

Առավոտ

«Մարդ ի պատվի էր և ոչ իմացավ»:

Գարնանային ցայգերու
Սպասումին պես հիմա

անհագ ծարավ մը լույսի
և անձկության բազում թևեր կգալարին ուսերուդ…

Ինչու՞
բառերն այդքան ծածուկ, 
չարտասանված իրողությունն
արգիլող շրթներդ
այսօր կդողան…

-Այդ կտեսնես` 
հսկայական երկիրներուն
խըժըլտացող քարափներուն
Թևերն անծայր կբացվին,

Ջուրերը գորշ
կհագնին արծաթի գույն
ու համեցող քայլերը մեր կձայնեն:

Եվ գիշերներն
կդառնան լու՛յս բազմագունյան
և քառուղին քայլերը մեր կառաջնորդե
սահմաններու բոցավառ…
Գարնանային ծառերու թևերուն պես
հույսերդ հիմա
կթպրտան, 
կթնդա՛ն.

Լսե՛, լսե՛ …

Այնտեղ, ուր կան
ծիծաղախիտ հրե աչքեր, 
մեզի նորեն պիտի տան սեր, քիչ մը ավիշ
և ապրելու հաճույքը մեծ…

Հսկայական գալիքի սահմաններեն հևացող
Ան, որ ահա պիտի գա, 
պիտի ըլլա հոգեկից
դաշունահար հոգիներուն մեր անպարտ:

Ան, որ ահա պիտի գա
այս երկաթի ու ծանրանիստ շեղջերու
փոշեթաթավ կույտերեն վեր, 
պիտի ըլլա իսկությունը դարերու, իսկությու՛նը
հոգեկան մեծ կոչումին:

Ան, որ ահա պիտի գա
Հերոսական դափնիով, 
պիտի ըլլա
կենսանորոգ
ցնծություն:

Հոգեկան այդ հաղթանակին ընդմիջեն
շրթները մեր պիտի դառնան ցնծությամբ
բաժակներուն կարմրաշիթ, 
ծաղիկներուն, գեղեցկությա՜նց, որ կանցնին
աննշմար, 
արժեքներուն ու տրորված դեմքերուն…

Ան, որ ահա պիտի գա, 
պիտի ըլլա
Մարդը
լոկ:

Վայրանկար

Երեկոյի մեջ խորունկ ծով մը վարդե երկնքի
մեղմ նրբերանգ կցանե բարդիներու մեջ հեռուն.
կխենթենան, կլոգնան մտածումիս արծաթե
աղավնիներն այս ժամուն համբույրին մեջ գույներու:

Արձակված նետ մը ինչպես շոգեկառքին ձայնն հանկարծ
կճեղքե սի՛րտն արևին-
Տերևաթափ ու սարսռուն
ծառե՜ր, ծառեր կթռին շագեկառքին զայրութեն, 
կանաչ շուքեր կդառնան պա՜ր մը սրտին մեջ ծովուն…

Օ՜հ, օհ սարսռուն այս ժամուն տարօրինակ խենթությամբ
պիտի խեղդե ահա զիս բազուկներուն մեջ լույսի…
Կեցի՛ր, կեցի՛ր, պիտի ես նետվիմ թևին խելագար
վայրաշարժին, որ ահա փոթորկավար կհոսի:

«Արձանագիր» ժողովածուից
Ուժ և ոգի

Երբոր լսեք երգն ավազին` անապատի սահմաններեն
տարածվող` 
Երբոր իյնա արևն անդարձ կույտին վրա
ոսկորներուն սպիտակ, 
Ու պայքարով, 
Աղետներով մեծազանգված
շաղախվի ողբն աշխարհի, 
Ու մարդկային միլիոնավոր զոհերեն, 
Ոճրաթաթախ արյուններեն
Խավարակուռ այդ գիշերեն երկնված, 
Երկրամասերն հեռավոր սարսռան
Բոցակալած երկինքով-

Արդարության ցասումն հանկարծ պիտի գա, 
Կայծակներով շառաչուն
Ու բռնության ուժերն անգութ ու բարբարոս
Պիտի իյնան ու խոնարհին պարտված:

***
Ու պատմության փաստն անհեղլի. -
Տարերային բնազդներեն հալածյալ
Գազաններու մոլուցքով ձիարշավող բանակներ, 
Երբ բարձրացան դարերու հորիզոնին կողերեն, 
Ավերն իրենց տարածելով մեր երկրին
արգասավոր ծագերուն` 
Սրածության, արյունի մեջ խեղդելով ամեն ինչ.-
Սրարշավող այդ դաժան հեղեղներուն դեմ առ դեմ` 
Ցեղի մ’ ըմբոստ, 
Ցեղի մը շեշտ ճառագայթներն հոգեկան խոր ուժերուն
Հերոսական իրենց թափով, 
կամքովն իրենց գերահզոր հավատքին
Ապառաժին վրա կառչած
ու դարերուն հանդիման` 
Պարտադրեցին ապրելու կամքն իրենց մեծազոր:

Ու այսպես -
Ոճիրներու գրոհին դեմ հաղթական, 
Թափված արյան հեղեղներեն վերծնած` 
Հողին վրա պապենական
Ավերակներուն իսկ մեջեն, 
Հավատավոր ու տքնաջան սերունդներ
Իրենց հոգվույն իբր նյութեղեն մարմնացում` 
Բարձրացուցին, ապառաժեն կորզելով
Շեն ոստաններ, կոթողային կառույցներ:

***
Ու այսօր -
Ժամանակի գրոհին դեմ ծավալուն` 
Նոր սերունդերն են կրկին
Մեր երկրին մեջ, ի սփյուռս, 
Հերոսական գուպարով կուրծքերն իրենց կպարզեն
Հազարամյա գոյության: 
Խտեղծագործ այդ ուժն ահա հևացող
Կի՛րք է հզոր ու հոգեկան մեծության
անկապտելի աղաղակ, 
Որ պիտի դեռ բարձրացնե անվհատ` 
Քանդումներեն, ավերակի կույտերեն
Տաճարներ դեռ խնդության, - ինքնադրոշմ արվեստի, 
Վերածնվող ու չմեռնող հանճարի
Հավերժական հայտարար:

Շամիրամ

Ու՛ժդ է անգութ, կժայթքի մետաղային բիբերեդ.
Շանթերն անոնց անհագուրդ կուզեն վառել, հրդեհել
Թարմությունն այդ աննկուն, քաջակորով իշխանին` 
Մերթ նենգամիտ համբույրով, մերթ շոյանքով դավադիր.
Ու զորությունն այդ դժխեմ, 
հավերժացող նայվածքիդ` 
Հուրե դաշույն` կարձակե ցոլքն իր պատգա՛մ մը իբրև: 
Հոլանի կուրծքդ է հրաբուխ գերեվարող ցանկությանց:

Գեղեցկությունն Արայի` առնական իր հմայքով` 
Արդ զրահված է սակայն, օ՜ թագուհի նենգության, 
Իմաստությամբն իր խոհուն…
Պերճանքիդ մեջ եթե իսկ խեղդես անթիվ աշխարհներ, 
Ադամանդե մահիճդ այդ եթե գծե սահմանն իր
Երկիրներու վրա դեռ, -

Կա՛ն անառիկ բորբ սրտեր, 
որ կարող են խորտակել
Շվայտության գահերն հին` 
հանուն սիրո
Մարդկային համայնական արևին:

«Լուսածնունդ» ժողովածուից

Առավոտ մը

Պատուհանեն ծովահայաց կբացվին
Վայրանկարի թևերն այսօր անպարագիծ
Թարմությամբ:

Նավերն հեռուն` իրենց ծուխեն հալածված` 
Հորիզոնի լայն գիծով, 
Կհեռանան դղրդումով մը ներքին
Դեպի բացերն երազին
Արծաթյա:

***
Երկիրն անկուշտ կհրահրե
գեղեցկության բաղձանքն այս, 
Նրա գյուտերու, հրաշքներու բնազդն իմ
Կխլրտի անհանգիստ: 
Ծնունդն օրվան, գաղափարի մը հառնող
Թևերուն մեջ լայնալիճ, 
Մտածումս արդ կտանի երկրի հազար ծագերուն:

Բազմություններ ծովեզրյա կայքերու
Հեռատեսիլ դեպքերու գրգիռն իրենց արյան մեջ
Ու նորահաս սերունդներու ավյունով
Շարժումի մեջ կդառնան
Պարն արգավանդ անձկության…
Երկիրն ամբողջ կլոգնա շնորհին մեջ առտըվան.
Աշխատավոր բազմությանց տողանցքն ահա կենսալիր.
Խաղաղության կառույցներն` ամեն օր նոր բարձրացող:

Ողջագուրումն հոգիիս` թշնամի և բարեկամ
Մարդոց հետ, որ այս պահուս, ամենուրեք, ամեն տեղ` 
Իրենց ամբեղջ հոգիով
Կբազմանան ստեղծագործ աշխատանքով, 
Կուտան կշռույթն առտըվան:

«Համայնական սեր» ժողովածուից

Ծարավներ

Իմացական ծարավներու անհաս ուղի` 
Որքան անցնիք անապատներն այս մութ կյանքին
Պիտի վառի՜ն առավե՛լ ևս բոցալեզու
Մեր հոգեկան պապակներն ա՛լ տառապագին:

Երաշտ ու տապ սահմաններեն անդին դարձյալ
Ուրվականնե՜ր կան բոցածարծ անտառներով
Ու աչքերուն մեջ մարդկային բյուր երազներ, 
Կալանավոր ցանկություններ, ավա՜զ ու ծով…

Պիտի տրվի՞ մեզի բախտն այդ ու վերջապես
Հասնի՜լ եզերքն այն աղբյուրին աստվածահայտ, 
Վճիտ ակն այն գիտակցական լինելության, 
Խմելու ջուրն անապական ու լիառատ:

Օ՜ մեծագույն երջանկության հույսն ունենալ…, 
Արևակեզ տափաստանեն անցնիլ անդի՜ն, 
Ու ցայգային աստղերու հունն իբր ուղեցույց` 
Հասնի՜լ այլևս երանության հագեցումի՜ն:

Արվեստ - գեղեցկություն

Միջոցին մեջ կվառի անսկիզբ ու անվախճան
Երազ մը բորբ ու անհագ…

Գիտակցության մարդկային օ՜ կուտակված երազն այդ, 
Որ տխրության ու անխոնջ տառապանքի ռիթմերով
Կճակատի կյանքին դեմ, 
Որ պաստառին վրա մութ կփորձե միշտ
Հըղացքին
Ձևերը բյուր ու անգայտ, 
Երբ բնության կանչերուն, գիծերուն մեջ կորնթարդ
Շատրվաններն հավիտյան կբաշխեն լույս ու բյւորեղ, 
Ստինքներեն կպոռթկան ա՛լ անհագուրդ տենչանքներ, 
Գիտակցության մարդկային ալքերուն մեջ կմեծնա
Ծարավն այդ մե՛ծ, մոգակա՛ն:

Օ՜ բաղձացված ամեն ինչ, 
Ամեն ձև, որ գերագույն ըլլալու է սահմանված…
Ողջակիզումն է միայն` բոցին վրա հոգեկան` 
Որոնումն այդ ծանրաքայլ…

Խորհու՜րդը կատարյալին…
Անհաս բարձունք, տառապա՜նք, 
Որ բանաստեղծ ու հանճար
Իրենց հոգվույն մեջ ընդունած
Հզոր շունչն աստվածային
Պիտի հասնին վայելել –
Հրաշքներու բազմակերպ ադամանդեն արձակվող
Ցոլքերով, 
Որ ակնթարթ մը միայն հրդեհված` 
Կդառնա արդ պերճափառ
Անմահություն բացարձակ` 
Խորհուրդը կատարյալին…

Բեղմանվորում

Իյնա՜լ գետին, համբուրել հողն` աղբյուր բարության, 
Ակոսներեն բեղմնավոր ըմպել ավիշն ու հեղուլ
Հույզն աչքերուդ լուսահեղձ…
Սիրտերը մեր գարնանային
Կվառին
Ծառերուն պես արքենի…

Ու բարձրերեն` ճախրագնաց
Արծիվնե՛րն են
Թևաբախ…
հաղորդության և սիրո խորհրդակուռ այս ժամուն
Տիեզերքի համանվագն է անհուն, 
Ու ավելորդ` ամեն բառ…

Երջանկության լիություն` 
Հույզն աչքերուդ ողկույզներեն լուսաշող…

***
ժամանակին մեջ տարերքեն
Մղված ուժով գերիրական
Մարդն անսըվաղ կտվայտի, 
Կձգտի իր ՙձերբազատման՚:

Տիեզերքի անհունության
Ու լույսերուն առջև անմար` 
Մեծ խնդիրներն իր հարցական
Կհանգուցվին, մինչ քար առ քար

Կբարձրացնե ան իր ձեռքով
ժատերն իր սև, անել բանտին
Ճիգով մ’ անհույս ու անքընին:

Ու Մարդը մինչ հաղթահարել
Կհանդգնի իր իսկ հոգին` 
… Տարերքն անհուն կծիծաղին…

«Այգահանդես» ժողովածուից
Սիրո ժպիտ

Եկավ անցավ
Ստվերն անոր լուռ, անձայն…
Սրտիս մեջ ցավ
Ու թախիծներ արթընցան: 
Ու անմեկին
Հույզերով մեղմ, սիրահար
Դեռ իմ հոգին
Կզգա կարոտն անոր վառ…

Փոքրիկ հուշերգ

Պարզ աղջկա մը պայծառ
Աչքերուն մեջ ժպտող մեղմ
Քաղցրախորհուրդ ու աղվոր
Սիրո կայծը կհիշեմ...

Ու նվագուն ու մեղմիկ
Լուսե սարսուռ մը գգվող
Կհիշեմ հեզ աղջըկա
Մազերուն մեջ ոսկեշող:

Կհիշեմ լու՜ռ, չերգըված
Մտերմիկ երգ մը սիրո…

Աստղերուն տակ

Աստղերուն տակ գիշերվան մեջ անխըռով
Եվ ծառերու սոսափյունին մեջ հանդարտ
Մեղեդիներ ու մեներգներ անավարտ…

Խռովահույզ մորմոքն երկար, խոլ օրվան
Անէացման անդորրին մեջ կհալի: 
… Եվ նվազկոտ, մեղմ հնչյուններ հույզով լի…

Աստղերուն տակ գիշերվան մեջ անխըռով
Կփողփողին թովիչ սերեր լուռ, անմար: 
Գանգյուններով հեզամրմունջ, սիրալիր:

Գիշերվան մեջ, աստղերուն տակ անխըռով:

***
Կդյութեն ինձ տակավին
Մեղմ հնչյուններն արծաթե, 
Սիրտս սիրով մը անգին
Խազերուդ մեջ կարտասվե:

Մորմոք, հույզեր օրորուն
Օտար` կյանքիս - աստղ ցրտին -
Երազի պես կզեղուն
Հուր- հուր վարդեր իմ սրտին…

…Արդեն զվարթ ենք որպես
Արբած, անվիշտ, անվրդով, 
Օ՜ բարի քույր հրակեզ, 
Վառե՛ սիրտս քու խանդով…

***
Բարի ժպիտ մը դեմքիդ
Եվ նայվածք մը գորովոտ` 
Արշալույսի շողերով
Հուշիկ եկար դուն ինձ մոտ:

Հավերժությունն աչքերուդ
Սիրո արև մ’էր անհուն, 
Ու ժպիտեդ քաղեցի
Արշալույսեր վարդագույն:

Սիրո բառեր ու տրտում
Քաղցրություններ մեղմագին
Կյանքի հոգնած կայծերով
Բոցավառված կարծրածին:

հոգիիս մեջ առհավետ
Խռովք մը լուռ հիասման
Կհորդի պերճ, ու գարուն
Հույսերս ընդմիշտ կարթննան:

***
Մենավոր ժամ. - տրտում քու՛յր, 
Մտածումիս մեջ կանցնիս
Հրեշտակի սպիտակ
Լույս թևերով ձյունաթույր:

Ու այս գիշեր - վշտակեզ
Ո՜վ հեռավոր տշրություն -
Սրբազան քուրմ մ’է հոգիս
Աղոթքի պես պաշտող քեզ:

Աստվածային խորքերեն
Սիրո անհուն մեհյանին
Լույսի շո՛ղ մը, տրտում քու՜յր…

Զի ցավատանջ սրտիս մեջ
Կնշմարեմ անսահման
Փլուզումներ մահաբույր…
__________________
* Վերոհիշյալ էսսեները համացանցում հրապարակվում են առաջին անգամ, այն իր անձնական արխիվից տրամադրել է այս գրական Էջի խորհրդատու, բանասիրական գիտությունների թեկնածու, գրականագետ-տեսաբան Նաիրա Համբարձումյանը: 

Ընթերցողի դատին է հանձնվել մեր նոր կայքերից մեկը

Ընդհանուր առմամբ «Նիդերլանդական Օրագիրի»Հիմնական նպատակն է նպաստել հայ սփյուռքի համախմբմանն ու ամրապնդմանը, աճող սերնդի հայեցի դաստիարակմանը, գրական, հայրենասիրական հայացքների ձևավորմանը: Տեղադրում է հիմնականում Հոլանդահայ կյանքին, մշակութային անցուդարձին վերաբերվող նյութեր:Օրագիրը հնարավորինս տեղյակ է պահում ինչպես Հոլանդիայում ու հոլանդահայ համայնքներում տեղի ունեցող անցուդարձերին, այնպես էլ մայր հայրենիքում ու նրա սահմաններից դուրս տեղի ունեցող հիշարժան դեպքերին: 2008թ. ստեղծված Dear Angel հոլանդահայ կազմակերպության մամուլի բաժնից 2012թ. մարտ ամսին վերանվանվել է որպես առանձին, անկախ լրատվական աղբյուր՝ «Նիդերլանդական Օրագիր» անվանմամբ: