Էսսեներ
ԿՈւԶԵԿՈւԶ* 

Այլատյացությունը գրոհային եսասիրության պատրվակ է: Քիլլերը դեմագոգիան թոթափած մասնագիտություն է: Սուտըհանցագործի թիկնապահն է: Աղեստամոքսային համակարգը հոգին հասցրեց բերանը: Արտաշնչեց, հավատ չներշնչեց: Հոգինփչեց վերջնականապես.- մարմինը փուչիկ էր, կծկվեց: Ի ծնե փուչ էր թե հետո փչացավ, պատասխանատվության պատն էր, որփլվեց գլխին նախածննդյան անցյալում թե ապրելու ընթացքում` ի՞նչ տարբերություն: Երբ չարիքը չես կարողանում կանխել, ծանրացնում ես չարագործի հատուցումը: Դա քո կրավորական վրեժխնդրությունն է: Մանուկները նաեւ մեր անցյալ են, երբեմնէլ մեր ներկան: Տեսնում ես անարդարություն: Հիվանդությունները նրա համար են, որ մարդ հագուրդ տա իր անձով զբաղվելունախասիրությանը: Ինքնուրույն սրամտելու անկարողությունից դիմում են անեկդոտների օգնությանը: Ով մահանա, զույգականջները խլանա: Մեռնելը մահանա են դարձնում, որ տեղից վեր չկենան: Քաղաքական անեկդոտները ճարահատյալստրուկների համար են: Մարդն առանց փշալարի ինձ Չհանդիպեց դեռ: Չմոտեցած աչքերս ծակեց: Լարիսային կորցրի, մենակությունս փշալարվեց: Մի առարկիր, երբ խնդրո առարկան խնդալու բան է: Դարերի հիացմունքը վսեմ տաղանդիտհամար է, - ասին բազար տարան հազարանոցը: Աշխահագրական ժամանակը կնճռապատում է, պատմական ժամանակըդիմահարդարում է: Իրենց կորցրած խելքը գտնում են, երբ իրենց սիրահարվածությունն սպառվում է. բա ինչո՞ւ չենուրախանում: Մի դավաճանիր քո ապագային, քո անցյալը քեզ հավատարմորեն հետապնդում է: Ներկան նույնպես վախենում էքեզանից: Չփնտրելու դեպքում էլ դու գտնում ես: Սարդն ինքը զույգ է, ինչպես նրա աչքերը, ականջները, ռունգերը, չհաշվածդրանց վրայի հոնքերը, ներքեւի ձեռքերն ու ոտքերը, մի քիչ թոքերն ու երիկամները, ուղեղի երկու կիսագնդերը: Մենավոր սիրտնայդ երկվությունների ինչպե՞ս է դիմանում, ինքն էլ է կիսվում նրանց չօտարանալու համար: Մեկ անֆաս, երկու պրոֆի, մեկկարտոֆիլ: Խաչեցին, վերադաստիաարակեցին, դարձրին պյուրե, պերաշկի եւ ուղարկեցին փարիզ, Պեր Լաշեզ գերեզմանոցը: Պատմությունը շատ բան է կուլ տալիս, նաեւ ենթապատմական դեմքեր: Տխրեցի, իմաստությունս ցեցոտվեց, Պռոշյանն էրմեղավոր: Մինչեւ ցնցոտի դառնալդ, դառնում ես հին շոր, հին կոշիկ տոմսավաճառի մի աղքատիկ բուջախում, գետնի տականցնելու առաջ: Միայն անցողիկն է գեղեցիկ, նույնիսկ եթե ներկա պահին տգեղ է թվում: Ծերացող կինը կարոտում է նրան, ովայն լրՙբերին բռնաբարել է, նրա ազգանունը մեկ ուրիշի նույն անվան հետ զուգակցելիս: Չափանիշները մեղմանում, կամխստանում են' ըստ շահեկանության: Մի դատիր, որ հետո չդատվես քո դատողությունը: Հիվանդությունները դանդաղորեն քեզսպանում են, բժիշկները դատապարտում են նրանց դանդաղկոտությունը: Սոկրատեսը այդ սխալ կարծիքին էր: Այդպեսհայտարարեցին Առողջապահության նախարարությունը, կարմրած խաչը եւ քաղաքականացված բժիշկությունը: Այսաշխարհում ինչ էլ ասես, անօգուտ է: Ննջեցալները, եթե իմաստուն չլինեին, չէին լռի: 

Հեռախոսի համարներն ունեն անուն ազգանուն, բայց անօգուտ կոդավորումներ են: Ամենամտերիմ մարդն անգամ մնում էանկանխատեսելի: Միայն տեսիլքը կարող է քեզ փրկել: Քանի մահ կորցրիր քո կյանքի ընթացքում, Քանի կյանք կգտնես քոմեռնելուց հետո: Կորցրո՛ւ քո ատելությունը: Գլուխը քարը` ով այն կգտնի: Այդ քարը կշպրտի ուրիշի վրա, կմնա անգլուխ, եւ նասիրով է այդ հալածախտը ընդունում, ինչպես հիվանդը ընտելանում է իր հիվանդությանը: Մահամերձը մխիթարվում է, որվերջնականապես բուժվելու է: Վերամարմնավորվելուց նրա մանկական հիվանդությունները «զգացին» , որ ուղարկվելու ենառեղծվածայնորեն: Տիեզերական հաշվապահությունը վերապատրաստման դասընթացների կարիքը չունի, ոչ էլ նրան պետք էֆինանասական մաթեմատիկան: Յուրաքանչյուր ազգ ջանում է բազմացնել իր երկրի բնակչությունը, բայց դժգոհում է, որԵրկրագունդը գերբնակեցված է: Միայն Չինաստանն է, որ խաբս տվեց այդ պարադոքսից: Կարոտում ես լռությանը, կարոտումես ձայներին, կարոտում ես կիսաձայներին, վոտնաձայներին եւ երբեմն նույնիսկ հաչոցներին: Ծերունիները կուզեկուզ են մանգալիս իրենց կորցրած երիտասարդությունը: 


ԿՂԶԻՆ * 

Ձկնորսը ծերացել էր. տեսողությունը թուլացել էր, լսողությունը ծանրացել էր, խելքը գլխին էր, բայց բնավորությունը մի տեսակթթվել էր: Ու երբ նա ուռկանը գցեց, ջրից դուրս քաշեց ընդամենը մի ձուկ եւ մի շիշ: Եվ ափ հասնելուց հետո, քթի տակիցքմծիծաղ էր տալիս. Ահա քեզ, ծերո՛ւկ, մի շիշ գինի՝ հետն էլ խորտիկը: 

- Ինձ մի՛ խաշիր, ինձ մի՛ տապակիր, ես Ոսկե Ձկնիկն եմ. 

Ծերունին տեսողությունը լարեց ճիշտ որ արծաթավուն չէ: Նա շիշը բացեց: Միջից դուրս ցայտեց ծխի մեծ քուլա, հայտնվեց միաժդահա, որը խոնարհվեց նրա առաջ եւ ասաց: 

- Ես Ջինն եմ: Պատրա՛ստ եմ ծառայելու: Արտահայտի՛ր երեք խնդրանք: 

- Ինձ ձե՞ռ եք առնում, - պոռթկաց ձկնորսը, - հայտնվում եք, երբ արդեն ծերացած եմ, այն էլ երկուսով, երբ ծերացած եմ, եւ ինձհամարյա ոչինչ է պետք: 

- Բա չե՞ս ուզում նորից երիտասարդանալ, - ժպտաց Ջինը: 

- Ա՛հ, կեղտո՛տ սատանա: Ուզում ես` քեզ իմ հոգին ծախե՞մ երիտասարդությունս նորից ձեռք բերելու դիմաց: Այն ո՞վ էր, է՛հ, անունը լավ չեմ հիշում: Հա՛, Ֆաուստն էր, պարոն Ֆաուստը: Ճիշտ է, երիտասարդացավ, բայց հետո էլի ծերացավ: 

- Ես կեղտոտ սատանա չե՛մ, - ասաց Ջինը, - ուզում էի Մոլորյալ Որդու նման դարձ կատարել դեպի Աստված, իմ ընկերսատանաներն ինձ այնքան ծեծեցին, որ փոքրացա եւ բանտարկեցին այս շշի մեջ: 

- Ես կկատարեմ քո բոլոր ցանկությունները, - ասաց Ոսկե Ձկնիկը ծերունուն: 

- Ու ոչ թե երեք, այլ՝ ինչքան կամենաս: 

- Ա՛հ, Ոսկե Ցուլի զարմուհի, ուզում ես ինձ գայթակղությա՞ն ենթարկել` գրգռելով իմ ընչաքաղցությունը: 

- Մենք քեզ բարիք ենք ցանկանում, դու չարն ես մտածում մեր մասին: 

Ինչո՞ւ այդպես … - ձայնը մեղմացրած հարցրեց Ոսկե Ձկնիկը: 

Ծերունին մի պահ մտորեց, հետո ասաց. 

- Ճիշտ ես ասում, ես չարացած եմ: Երեք տիպի մարդ կա, որոնք չար են առանց պատճառի: Դրանցից մեկը ձկնորսն է: 

- Քանի որ գիտես` ինչն ինչոց է, թա՛փ տուր քո չարությունը եւ դարձի՛ր բարի: 

- Փորձել եմ, չի ստացվում, - տխրեց ձկնորսը: 

- Եկ նրան կախարդենք ու դարձնենք բարի, - առաջարկեց Ջինը: 

- Չի կարելի, - ասաց Ոսկե Ձկնիկը, - սա միակ բանն է, որ անձամբ պետք է իրականացնի` բարի՞ դառնալ թե՞ չար մնալ: 

- Փորձի՛ր, նորի՛ց փորձիր, ծերունի ձկնորս: Կրկին ու կրկին, դարձյալ ու դարձյալ: Չէ՞ որ տեսնում ես` ինքս սատանա տեղովսկարողացել եմ: 

Եվ ծերունին բարի ժպտաց. 

- Ինքս պատրաստ եմ ձեզ ծառայելու: Դու ի՞նչ կցանկանաս, Ոսկե Ձկնիկ: 

- Ե՞ս … ե՞ս … - շփոթվեց շիկնեց Ոսկե Ձկնիկը – չգիտեմ: 

- Ես ուզում եմ սիրել եւ սեր եմ ցանկանում, - ասաց Ջինը: 

- Ես` նույնպես, - էլ ավելի շիկնելով ասաց Ոսկե Ձկնիկը: 

Սիրո այսպիսի առատ ջերմությունից շիշը մարդաբոյ մեծացավ, Ջինը մարդաբոյ նորմալացավ, Ոսկե Ձկնիկը ջրահարսի չափխոշորացավ: Ծերունին երկուսին տեղավորեց շշի մեջ եւ բարի ժպտաց: 

- Ես ձեզ` երկուսիդ իրար հետ պսակում եմ: Միմյանց վայելեցեք, - 

ասաց, շիշը գրկեց ու նետեց ծովի ալիքների մեջ … 

Առանց նավակ, առանց թի, լող էր տալիս դեպի կղզին դիմացի … 

Կա՞ արդյոք մեկը, որ չիմանա, թե ինչ է այդ կղզու անունը: 


ԳԱՆԳՈՒՐՆԵՐ* 

Եթե սրտնեղում ես, երբ քո կինը (կամ ամուսինը), որից ձանձրացել էիր քեզ դավաճանում կամ լքում է, - եզրակացրու, որ դուսիրում էիր քո ձանձրույթը: Եթե քո վզից կախ փոքրիկ խաչը կորցնում ես, գուցե այն գտնողին բարեպաշտ ես դարձնում: Երբմթնում է, խավարամիտ մարդու խելքը պայծառանում է: Ընչաքաղցն արտասանեց. «Դարերի հիացմունքը վսեմ հազարդրամանոցների համար է ասին»: Այսքան առատ ձյունը մեր հյուսիսի քամին է տվել: Գիտությունը ծառայում է, նույնիսկ երբգիտնականը աղա է: Գրականությունն իշխում է, նույնիսկ, երբ գրողը իշխանազուրկ է: Նախապես գանձում են քեզանից թույնիարժեքը, որով քեզ հյուրասիրում են: Գալիք ընտրությունների ներքին քաղաքական կոնֆլիկտը կարելի է լուծել` ընտրելով նաեւՀանրապետության համանախագահ, նույնիսկ մեկ հատից ավելի: Երբ ծնողը հավասարապես սիրում է իր երեխաներին, նրանցբոլորին էլ ասում է` սրտիս հատորը: Գրողը նույն կերպ է վարվում, երբ հրատարակում է իր երկրի լիակատար ժողովածուն: Նկարիչը նախընտրում է, որ իր ալբոմը հատընտիր լինի: Առեւտրականը իր ապրանքներն առաջարկում է ՙթոմարի՚կոմպոզիտորը զուրկ է իր բոլոր ստեղծագործությունները` մեկ համերգով ունկնդիրների ականջները ներխծկելուհնարավորություններից, լիակատար համերգաշարն էլ շատ թանկ հաճույք է եւ նույնքան թանկ տհաճություն: Ոչ մի հաճախորդչի դիմանա երաժշտական գների այդպիսի թանկացմանը: Արվեստն ընդամենը սահմանափակ զոհեր է պահանջում, ինչպեսպատերազմը, թվացյալ զինադադարն ու նենգամիտ խաղաղությունը: Ոչխարների շրջապատում խուճապ է տարածվելմատաղների բազմանալու կապակցությամբ, կարոտով հիշում են վայրի ոչխարների հինավուրց դարաշրջանը: Հասարակությանհիվանդությունների պատմությունը նաեւ աշխարհագրական է, համատարած ու տարածքային, էկոլոգիական ու սոցիալ-բարոյահոգեբանական, ճգնաժամային ու պատմագրական: Այս աշխարհում մուտքը հրավիրատոմսերով է: Եթե հրավիրատոմսչունեցար, արհեստականորեն վիժեցնում են, նաեւ քո ծնվելուց հետո: Հրավիրատոմսը կոնֆորմիզն է, մի ժամանակ նույնիսկկոնկրետ էր կուստոմսն ու կոմերիտտոմսը, պրոֆմիության տոմսը եւ ռազմաքաղաքական պաշտպանության տոմսը: Եթեքեզնից տոմսը ետ էին վերցնում, նշանակում էր` մահավճիռ: Մեր օրերում նշանակությունները պղտորվել են: Պղտոր ջրի մեջանհայտ, թե ով ում է որսում, նաեւ առանց Որսորդական միության անդամատոմսի: Եթե մտքերդ գանգուր են, դա չինշանակում, որ գանգրենայով ես տառապում: Ծիծաղը չի փրկի աշխարհը, կամ թերեւս փրկի, ինչպես գանգրահեր կեղծամըճաղատին կամ Կիրակին ու Տոնը` մնացյալ օրերից: 

ԿԵՆՑԱՂԱՅԻՆ* 

Մարդը մոտեցող կատվին ասաց. 

- Քեզ մորթե՞մ: - Սա նրա կատակն էր: 

Նա ոչ թուրք էր, ոչ էլ հանցագործ: Միրգ ու բանջարեղեն էր վաճառում: Սակավ բացառությամբ` ընտանի կենդանիներըռասիզմով չեն տառապում: Կարդացի մի հոդված, որի հեղինակին վաղուց ի վեր ճանաչում էի, եւ այնքան արտառոց էրտպագրվածքի եւ հեղինակի սարուձորյան հակասությունը, որ պիտի հայհոյեի, եթե պատանի լինեի, բայց քանի որ ես ընդամենըԱնիի մի ավերակ պատ եմ, վճռեցի վերընթերցել այնպես, կարծես հեղինակին բոլորովին չեմ ճանաչում եւ… պատրանք ուխանդաղատանք զգացի նրա հանդեպ: Ու նաեւ մի քիչ հասկացա, թե ուրիշները, հեղինակներին ճանաչելով ու չճանաչելովհանդերձ, ինչու են կարդում անտարբերությամբ կամ բոլորովին չեն կարդում: «Ի խորոց սրտե» -ն, դարերի միջից գլորվելով, մեկը դարձավ ակնհայտորեն սուտ մի «սրտանց»: Սակայն դա ամենեւին էլ սուտ չէ. պարզապես նրա սիրտն է, որն այլասերվելէ: Շուտով` «գնա դիահրկիզվիր, արի սիրեմ» -ը փոխարինելու է հնամաշ դարձվածքին, որը նույնիսկ Մաշային ձանձրացրել է: Երբ քո ներքին ձայնը արտաքին ձայների արձագանքը 
չէ, նշանակում է, որ դու քաղաքակրթված ես: Անտեր շունը դժբախտ է, որովհետեւ չի կարողանում իրագործելհավատարմության իր սկզբունքը: Շվեդիայում ալկոհոլիզմը գարեջրով են բուժում, ինչպես որ մի ժամանակ երկարատեւ ուամբասիր աշխատանքը Պատվո Գրով թեթեւացնում էին աշխատավորի հոգին, հետն էլ անշուշտ, մի քանի շիշ գարեջրիփոխարժեքը: Հայտարարված է մրցույթ` «Ո՞ւմ կամ ինչի՞ տնօրինության տակ է գտնվում մեր Գոյուղին» թեմայով: Չափածոներկայացնեն իրեն մուսաներին բոլոր սկսնակ պոետները: Պարտադիր է, որ տողերը հորիզոնական դիրք ընդունած լինեն: «ՙԿիլիկիա» գարեջրի ֆիրման անշահախնդրաբար վերջնաշիշ է ներկայացրել մի շարք մանկապարտեզների, որոնքերեխաներին «Երթամ տեսնեմ զիմ Գլենդել աշխարհ, որ ինձ ետուր բարեւ» երգն են սովորեցնում: Դու ավելի շատ ես կորցնումքո զգոնությունը, եթե հիրավի են գնահատում քո արժանիքները, քան երբ քծնանք է լինում ակնհայտորեն ստարատիր: Դա այնպարագաներից է, երբ ճշմարտությունը ծառայում է չարիքին: Տրամադրված է հավատալու տղամարդու ստերին այն կինը, ովսիրվելու պահանջ ունի, առավել եւս, որ դրանով իսկ կարդարանա, որ նրան խաբել են: Չես համարի ժլատ այն զայրացած կնոջը, որը կասի` թաղեմ քեզ, փոխանակ անխոս սպասելու քո մահախոսականին: Թաղապետարանի պատուհանի գոգին կար միթաղար, մեջը` կակտուս ուսանելի, մեծամասամբ անօգուտ փորձառություն է, երբ կիրառում ես «Տուր իշխանություն, փորձիրհավատ» խորհուրդը: Կենցաղային էս քիզի-բիզիներից ո՞ր մեկը կկարողանա քեզ զորավիգ լինել, երբ ժպտանգայթակղությունները: 

ՎԵՐԱԲԵՐՄՈՒՆՔ * 

Քանի՞ հայրենիք պետք է ընդգրկի Պատերազմը, որպեսզի լինի Հայրենական եւ քանի՞ միլիոն կյանք պետք է կուլ տա, որ կոչվիՄեծ: Վիթխարի Պատերազմ սկսվեց Բիբլիական Մեկ մարդու սպանվելուց: Նույնն էր, թե մինի պատերազմներից որեւէ մեկը, որի ավարտման առթիվ աշակերտներին դասից են ազատում, կարծես կալանավորներին ազատելիս լինեն համակենտրոնացմանճամբարներից: Եվ այդ Մեկ մարդը կարծես տպագրվելիք նյութ լիներ` գլուխն առանձին, պոչն` առանձին, իրարից հեռու, միջնամարմինն էլ տվին Մոռացության մթնատեսության: Այդ մարդու անունը Համազարդ էր: Մարդու կյանքը կամուրջ է` ծնունդից մինչ ի մահ: Ցույց տուր ինձ այն կամուրջը, որ Չի փլվելու, եւ ես վրան տունս կառուցեմ: Մարդու արտադրած բոլորաղմուկներից ամենաավելորդը խոսքն է: Մի՞թե կարիք կա բառերով արտահայտելու այն, ինչ ակնհայտ է: Չափածոն այնքան էշատացել, որ հնարավոր Չէ ժխտել, որ Չափն անցկացրել է: Շատախոս են, որպեսզի ուրիշները լռեն: Սեփական աղմուկն ենսիրում հանուն ուրիշների լռությանը, եւ դժգոհում են, որ բնությունը Չի սսկվում` համբերությունը կորցնելուց: Ծուլությունըաղայություն է, որ քեզ թույլ ես տալիս առանց դրան արժանի լինելու: Մարդուկին` մի մարմին, եւ խմբակային սեքսինտրամադրված անձը ձգտում է լինել բազմամարմին, ինչպես ճիվաղը հեքիաթի մեջ: Երբ շունը տիրոջը Չի ճանաչում, խեղճտերն իրեն անտեր է զգում: Ամբոխի հետ խոսիր ծեծված առակներով, որ նա մարսի քո ասածը եւ քեզ սիրի որպես շեֆ-խոհարարի: Շնչառությունը սրտի արեւածագն ու մայրատունն է: Մի սակարկիր քո անձնազոհությունը, դու այն կարժեզրկես: Առաջնորդը ժողովրդից ակնկալիք երեք բան ունի … հնազանդություն, եթե վախենում են քեզանից … ըմբոստություն կամոխակալություն, եթե անարդարացի է նրանց նկատմամբ … սեր, եթե նրանց դուր ես գալիս: Յուրաքանչյուր ժողովուրդ ուզում էիր արքայով հպարտանալ մյուսների մոտ: Արքաների մոտ իրենց ժողովրդով հպարտանալու նախասիրությունն արտահայտվումէ կեցցե - ներով: Ժողովուրդն այլազգիների առաջ իրեն նույնացնում է իր թագավորի հետ: Քրքրում եմ իմ կենսագրությանգրադարանը. սխալներ եւ տառապանք: Կանխաճաշակել եմ անդրշիրիմյան դժոխքի անհայտ ժամկետները: Պոչն ու գլուխըպիտի որ կարոտեին մոռացության մատնված միջնամարմինը: 

Տնակներին բաժին է հասնում ուրիշի առանձնատան շինարարական աղմուկը, մոտավորապես ինչպես խորտկարանիմոտակայքում, խորովածի հոտը` հացը ցամաք ուտող չքավորին: Աղմուկները արտադրողականության չափանիշ են. դավերաբերում է նաեւ բանավոր խոսքի արտադրողականությանը քաղաքական եթերում: Օգուտը մեր ականջներինն է եւուղեղներին: Ուղեղը տրված էր որպես ուղի դեպի բանականությունը, դարձրին ջրմուղկոյուղի: Կինը մի քիչ թիթիզ պետք է լինի, խոսափողի միջոցով փող աշխատողը` նմանապես: Ռադիոակտիվ զենքը ալիբի Ալի Բաբայի ռեկորդն է սահմանել: Ակտիվությունը կա, նրա թիվը անհայտ է, զոհերը միամիտ, դահիճներն ինքնագոհ, քաղաքակրթությունը` ծաղկուն, պատմությունը` փառահեղ, պատմաբանները` կուշտուկուռ, ուսանողները` երկարականջ, ապագան` պայծառ, պայծառությունը` շլացուցիչ, շիլն ու Ջուղաշվիլին` արքա եւ արքայազն, հանդիսատեսը` ծավահարաստրուկ, բազում շնչառություններ` հոգեվարքային, ելքը` փակուղի, փրկությունը` հարցական, զայրույթը` բացականչական, լռությունը` բթացած մառախուղ, մայրերը` սգավոր, կախման կետը` կրակահերթ կամ կախաղան … պատկերը Դանթեական է, տան տերը մի կարեւոր բան էկորցրել: Որ իմանաս, գտնես, վերադարձնես, - ետ Չի վերցնի: Ուրիշներին բաշխես, կվերցնե՞ն: Ամեն մարդ իր համար է պահումմիայն այն, ինչ ինքն է համարում ամենակարեւորը: Ով ում ինչպես է բնորոշում` ընդամենը խաղ է պատշաճության կամանպատշաճության: Խաղն անցողիկ է, կնկնի փոշեծածկույթի տակ, կմոռացվի, կգնա: Դա կարձանագրվի միայն Տիեզերքի ՄեծԳրքի մեջ, որպես հատուցումների նախաբան: Դատավճիռն անբեկանելի է` բոլոր գալիք ճակատագիրների գործընթացի համար: Աթեիստը սակայն, կառչել էիր անհավատությանը իբրեւ փրկօղակ, թեեւ փրկօղակը պիտանի չէ, ծակոտկեն է: կյանքը նրահամար չէ տրված, որ այն սպանեն: Մարդաբանությունը շփոթել են միջատաբանության հետ, եւ քիմիական զենքը կիրառում ենեւ այս եւ այն, եւ այն ոլորտում: Շախմատը փայտ է, լավագույն դեպքում փղոսկր եւ նվազ կենսական, քան մարդու ոսկրածուծը: Ուլտրամանուշակագույնը թույն է, լույսի երանգավորումներից տարանջատված դավադիր, քաղցկեղածին մահացու` ծնունդովաղավաղված բնություն կամ արհեստածին բջություն: Սարսափը մառախլապատել է ճաքճքող շրջապատը, հրավառություննընդամենը ժանտախտային խրախճանք է միջնադարյան ոճավորումով: Պաշտպանվելն անհնարին է, հուսահատվելն` աղետալի, դիմադարձելը կործանարար, անձնատուր լինելով չարիքին` կամակատար դառնալն` առավել եւս, ինքնասպանությունը` պարտության վատթարագույնը` կարմայի առավել ծանրացած նույնի կրկնությամբ պատժելի, անգործունյա համբերությունը` մարդկայնորեն արգահատելի: Սատանան անողորմ է, Տերը անձնազոհություն է պահանջում: Գտիր քո դիրքորոշումը: 


ՏԻԵԶԵՐԱԶԳԱՑՈՂՈՒԹՅՈՒՆ * 

Եթե երկրագունդը գազանանոց չլիներ, իրենց զարմանքին բավարարություն տալու համար չէին այցելի բարի այլմոլորակայինները: Եկեք անցնենք ռուբիկոնը ազատագրվելու համար ստրկամտությունից: Հոգին այնպես է թեթեւանում, երբ իրոք կարողանումես ներել. կյանքի ընթացքը իմաստավորված է: Սնում է, որ հասկանաս: Չհասկանալու դեպքում կյանքն անիմաստ ես համարում: Ինչու-ն դու որոնում ես` ինչ-ը բացահայտելուց հետո եւ ինչպես-ը բացահայտելուց առաջ: Երբ ամռան գիշերը տաք է լինում, նշանակում է` խավարը լիովին չի տիրապետում: Մայր մտնող արեւի ջերմությամբ եմ ընդունում հաջորդ օրվա լուսաբացը: Ուզում եմ բացակայել` ընդհուպ ինքս ինձանից: Ջրհեղեղից հետո գոյանում է մի վիթխարի ակվարիում` ի նմանություն Ատլանտիդայի: 
Աստված կանխատեսել էր Լյուցիֆերի ապստամբությունը եւ մարդկանց գայթակղությունները, սակայն մի նվիրական երազանքուներ` այն, որ հրեշտակն ու մարդը տարբերվեն կենդանիներից, որոնք բնազդաբար են գործում, եւ կամազուրկ հնազանդությանփոխարեն նախընտրեն արարչագործական բարությունը: Քո կրած ցավն ու զրկանքը իմաստազրկում ես ու ծանրացնում, երբդրանք չես ծառայեցնում քո ապաշխարանքի շոգեքարշին, որին տերը կամենում է կանաչ ճանապարհ: Կատարվածպատմական մեղքի համար մեղապարտը պիտի հատուցի եւ ապառիկ, նրա համար, որ գայթակղեցնելու է գալիք սերունդներինիր անձնական օրինակով, համամիտ սեւ քարոզիչների հուշարարության: 
Երբ չար մադուն լավություն ես անում, նա պրպտում է քո շահախնդրությունը եւ իրեն ստորացած զգալուց քո դեմ քինոտվում է: Երբ բարի մարդուն ես լավություն անում, նրա աչքերը լցվում են երախտագիտությունից, եւ տոն է նրա սրտում: Մեծ Քաղաքըշպարվում է` գայթակղելու համար: Քո կրած տանջանքները համեմատիր քո հավանական տանջանքների հետ, որոնցից զերծմնացիր, թեպետ ողորմածության արժանի չէիր դու: Հույսն ասաց` մոտ ապագայում… միմյանց մշտապես հավատարիմ երկուբառ: Բոլոր դժբախտություններից ամենաշատ տառապողը չար անհավատն է: Անքուն գիշերը կորցնում է նաեւ արշալույսիբերկրանքը: Հիշվելու անթել հեռագիրն ստանալուց հետո, ննջեցյալի հոգին այցի է գալիս: Ուրիշին տանջելն առնվազնանխոհեմություն է, առավել եւս եթե մասնագիտություն է: Քանի անգամներ բացականչել ես` անտանելի է, բայցեւայնպեսշարունակել ես տանել… Հոգին սխալվում է, մարմինն է տառապում: Հոգին թեթեւ պիտի կարողանա խաբս տալ սխալներից: Մարդը արժեթուղթ է, նրա մանրացրածը կենդանիներ են: Արժեթղթի վրա գրոտու՞մ են, պատռվում է, ճմրթվում է, կեղտոտվումէ, գողանում են… քանի որ փայտից էր, որն էլ իր հերթին հողից էր: 
Քո կորուստով են ուրախանում, երբ նույնիսկ դրանից շահ չունեն. դրանից հետո զայրանում են, որ արժանանում են Աստծոանողորմությանը: Մարդը հպանցիկ է անդրադառնում իր գլխին եկած փորձանքի պատճառներին. ահա թե ինչու դանդաղ էինքնակատարելագործվում այն կանխելու ուղղվածությամբ: 
Աստ հանգչի մարմին: Անդ ոչ հանգչի՞ հոգին: Մարմնին` ծաղիկ, հոգուն` մոմի բոց: Բուրմունք, լույս, ջերմություն` գեղեցկություն: Երկրի դժոխակերպ լինելը թերի է, քանի որ սատանայի մաղի միջով կարող են անցնել ուրախություններ: Կենցաղի նույնիսկտատղալի մանրամասներով միտքը ծանրաբեռնում են մահվան մասին Չմտածելու համար: Պրիմիտիվիզմի նստվածք կա ամենմի վերասլաց հոգու հատակին: Այս հանգամանքը մտնում է խավարի ռազմավարության մեջ: Ճշմարտությունները, երբեմն, դանդաղ աճող փշատերեւ բույսեր են: Պիտի չատես քեզ հալածողներին, որովհետեւ նրանք ընդամենը ծանրացնում են իրենցհատուցումները` թեթևացնելով քո նախկին մեղքերի քավությունը: Քեզ սիրելուց 
չէ, որ ուզում են ջարդել քո հոգու փրկության հավատքի վահանը: Միմիայն արտաերկրային զորություններին ապավինելով է, որկարող ես հակադարձել դիվածին ուժերի գրոհներին: Եվ միայն քեզ հավատազուրկ դարձնելով է, որ կարող են քեզ զինաթափել: Չարի հետ նվազագույն կոմպրոմիսն անգամ արդեն իսկ քո կործանման նախաշեմքը կդառնա: Քո հողային տրամաբանությունըլուծարիր երկնային անձրեւների գերտրամաբանության մեջ եւ կստանաս ի սկզբանե քեզ խոստացված երանությունը: 
Երբ արյունը եռում է, քթից-բերնից է գալիս: Գլուխը տաքացել էր: Մազերը չորանալուց բիզ-բիզ կանգնել էին: Սակայն քոտիեզերազգացողությունը քեզ խաղաղություն կներշնչի:

ՓԱՅԼԱՏԱԿՈՒՄՆԵՐԻ ԸՆԹԱՑՔԸ* 

Միտքը լություն եւ խոսք է: Միտքը լռություն է իբրեւ ոսկի: Միտքը խոսք է իբրեւ պղինձ: Միտքը ոսկու եւ պղնձի միաձուլվածք է: Միտքը դառնում է բառի հոգին այդ միտքն արտահայտվելիս լինի թե չլինի: Միտքը միտք է ուտում եւ աճում է: Այն միտքը, որ կեր է դառնում շարունակում է ապրել, ինչպես Կարմիր Գլխարկը գայլի փորում եւ հարմար պահին այդտեղից դուրս է գալիս, ընկերակցում է այն մտքին, որը նրան կերել էր: Այդպես մտքերը բազմանում են, ցրվում են, համախմբվում են, դառնում են խոհականություն կամ ելույթ, շատախոսություն, խելոք թե անկապակից, դյուր ըմբռնելի թե անհասկանալի: Միտքը ձվի դեղնուցն է, բառը ձվի սպիտակուցն է: Հում ձուն ջարդվելիս կակազեցնում է: Կեղեւները լինում են գունավոր, գույներն ունենում են երանգներ որպես համանիշ: Մեզանից յուրաքանչյուրն ունի գույնի նախասիրություն, եւ լսված կամ արտասանված բառը նրա հոգում առաջացնում է զգացմունքների այլազան ալիքներ, - եւ այդպես է պատահում, որ փոխըմբռնումը խեղաթյուրվում է տարբեր անձանց միջեւ: Քո չիմացած օտար լեզվի բառը կեղեւ է, որը երբեմն ծիծաղելիորեն համընկնում է քո իմացած լեզվի բոլորովին ուրիշ իմաստ ունեցող մտքի հետ: 

Դու եւ օտարախոսը դիմում եք ձեռքերի եւ դիմախաղի օգնությանը, երբեմն համբերատար ու բարեհամբույր եւ հանգում եք այն մտքին, որ ձեզ հուզում է, քանի որ միտքն է առաջնային, որպեսզի ձեր հոգիները միմյանց համարաշխ դարձնի, եթե խանգարող հանգամանքներ չլինեն: Միտքը, որն առաջանում է ուղեղում, այնքան թանկ մի բան է, որ նրա պահպանման համար բնությունը նախատեսել է գանգատուփ, որը գնալով ամրապնդվում է այդ գանձն անվնաս պահպանելու նպատակով: Ինչ էլ, որ քո մարմնի անդամներից կորցնես, թեկուզ ժամանակավորապես փոխարինելի է, բայց որ գլուխդ կտրեն, դու չկաս որպես միացյալ մարմին ու հոգի: Միլիարդավոր տարիների ընթացքում մարդիկ ունեցել են բազմամիլիարդ մտքեր, որ կապակցվել ու փոխանցվել են սերնդեսերունդ եւ մեր օրերին հասել են այն աստիճանի, որ մարդը կարողանում է ռոբոտ սարքել, որ շատ հարցերում կարողանում է նրան փոխարինել, նույնիսկ գործարանում արտադրանք է տալիս, ունի մարդկային շատ հատկանիշներ, երբեմն ավելի գերազանց, բայց հոգի չունի: Եթե մի ռոբոտ դառնում է անսարք, փչանում է, ափսոսում են, բայց չեն ողբում: Գոյություն ունեն մարդիկ, սակայն, որ փչացել են եւ ավելի անպետք են դարձել, քան ամենահասարակ ռոբոտը: Գույություն ունի ռոբոտաշինություն, որի ընթացքում մասնակցում են նաեւ ուրիշ ռոբոտներ: Եզրակացությունն այն է, որ միտք ունենալը քիչ է, պետք է ունենաս հոգի, որ մարդ ի զորու է ստեղծելու իր մյուս կեսին սիրելով եւ Աստծո կամոք, որ հոգի է դնում բեղմնավորվող մանկան մեջ: 

*Վերոհիշյալ էսսեները համացանցում հրապարակվում են առաջին անգամ, այն իր անձնական արխիվից տրամադրել է այս գրական Էջի խորհրդատու, բանասիրական գիտությունների թեկնածու, գրականագետ-տեսաբան Նաիրա Համբարձումյանը: 
_______________________________________
«ԾԻԾԱՂԱԽԻՏ ՏՈԼՄԱ ԱՌՈՂՋԱՐԱՆՈՒՄ» - ՎԱՐՈՒԺԱՆ ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆ

 Բյուզանդ Թոփալյան*. կյանքը և գործը

(1902-1970, Այնթապ-Փարիզ) բանաստեղծ, նկարիչ:

Տպագրվել է Սիրիա, ապա` Ֆրանսիա: 1930 - ական թթ. հաճախել է Ժուլիան և Գրան Շոմիեր ակադեմիաները: Փարիզում հրատարակել է «Անդաստան» հանդեսը, Շահան Շահնուրի հետ մասնակցել է «Մենք» գրական խմբի համանուն պարբերականի լույսընծայմանը:

Տպագրվել է «Այգահանդես» (1930), «Արևագալ» (1936), «Համայնական սեր» (1950), «Հրաախղություն» (1952), «Արձանագիր» (1959, նույնը լույս է տեսել նաև ֆրանսերեն "jinserit", 1962), «Լուսածնունդ» (1964), ժողովածուները, որոնց մեծ մասը նկարազարդել է ինքը:

Հեղինակն է նաև ֆրանսերեն լույս տեսած «Աշխարհի օրը» (1959 "Le joure do Monde"), գրքի:

Գեղանկարչական լավագույն աշխատանքներից են ծովափնյա բնակարանների ու հեծյալների նկարաշարերը (ՙՁիավորներ՚, 1956, «Հեծյալն աշտարակի մոտ» . 1960, «Կանաչ տեսիլ», 1969):

Անհատական ցուցահանդեսներ է ունեցել Փարիզում (1961), Բեյրութում (1967), Երևանում (1969):

Բյուզանդ Թոփալյանի հրատարակությունները

1. «Արձանագիր» , Փարիզ, 1951 – 1959: 
2. «Համայնական սեր» , Փարիզ, 1950: 
3. «Արևագալ» , Երևան, 1968: 
4. «Հրախաղություն» , Փարիզ, 1937 – 1952: 
5. «Արևագալ՚» Փարիզ, 1936: 
6. «Լուսածնունդ» , - 1964: 
7. «Այգահանդես» - 1930:

Բանաստեղծություններ «Արևագալ» ժողովածուից

Պայքար

Ներկայի մեծ, հևացող գնացքն ահա կհնչե
կյանքի թափին վրա հզոր-
Սարսռանքեն գալիքի դափնիներուն հրեղեն
կբարձրանա երգ մը խոր:

Ու տենդերու մեջ այրող թավալումներն օրերուն
կգալարեն սիրտս իրենց բոցին վրա գալարվող.
Կտրոփե ան հիմակ, պողպատի ու՛ժ մը անհուն:

Երկաթե ձեռք մը կամքի` ճակատագրին վրա մութ
պետք է շարժել անվարան
մրճահարե՛լ, մտրակել
ընկրկումի ամեն փորձ…

Վստահությամբ հառաջել ճամփաներեն հոսանուտ…

-Պիտի իյնաս… օ՜, ի՛նչ փույթ, 
թերևըս այս ճամփուն վրա` 
աչքերուդ մեջ շանթ մը խոր…

-Բայց պետք է տալ հևք մը դեռ, 
պետք է հանձնել բարձունքին
հաղթության երգն ահավոր…

Ես եմ ահա, դուռդ բա՛ց…

Նվագներեն, ձայներեն խորածըծե՛լ տենդն հիմա…
Ու բազմությանց մարդկային զգալ սարսուռն արնաքամ-
Մտերմանալ սա վայրագ աչքերու սեղմ ցասումին, 
Միջոցին մեջ արձակե՛լ հոգիիդ թափն անոպա…

… Հսկայական թաթն արդեն ճակատագրին վճռական
Կըրանիթյա ամբարտակն իր կցըցե դեմ առ դեմ
Հոգիներուն մեր ամբողջ, օրերուն մեր հևքին վրա…

***

Երակներու արնախայտ պրկումի ճի՛չն է հիմա…
Բազմահազար զարկերու դղրդումներ միակամ, 
Բազմահազար քլունքներ ապառաժին կողն անհաս
Կտոր - կտոր կնետեն անջրպետի մթության…

Հարվածներու համահունչ արշավն հոգիս կողողե
Դյուցազնական բրտությամբ.
Միլիոներու ճիգն հիմա զարկերակիս մեջն է գոռ:

Ճակատաբաց ծառանա՛լ զանգվածիդ դեմ փշրված, 
Վստահությամբ ձայնարկե՜լ, ձայներու հետ բյուրավոր, 
-Ճակատագի՛ր ե՛ս եմ, արդ` հաղթահարյալ դուռդ բա՛ց…

Ապագա մարդուն

Արշալույսներեն ապըրված ու խոր
ու աննախընթաց տառապանքներու երկունքեն ծնած
ու՛ժ ստեղծագործ: 
Դու՛ն, որ ամբողջ երկաներուդ արյունով, 
մաքառումով հերոսական, 
իմաստությամբ չափահաս
պիտի կրնաս հաղթանակե հաղթանակ տանիլ քեզ, 
անջրպետի այս անհուն տարածության մեջեն նոր
պիտի ահա ընդունիս հառաջացող օրերն այս, 
Ու տիրական նայվածքիդ, 
աչքերուդ շեշտ լուսարձակին հարվածեն
մշուշն արդեն կպատռի…
Մոլեգնությունն ամբոխներուն արդեն զուսպ
ոտքերուդ տակ գեղեցկորեն կցանե
կերտումներու հևք մը նոր:

Ու այսօր կան խորունկ վիշտեր, 
աղաղակներ ու երկունքի մեծավերջ ճիչ-
-մեծածնունդ արևագալ…

(Օ՜, փոքրիկ հույզեր և զգայնիկ տխրություններ
քնաշրջիկ քերթողներու, 
որ ձանձրախտե ու կանացի տողերե
կտառապիք մեծ ցավով…
Ու թութակներ` արևադարձ ու լայնաբիբ
ծաղիկներու գաղջ շուքին տակ
որոճացող ողորմելի պատմություններ…) 
Օ՜, ճպուռներ փոքրամարմին, 
ձեր թիթեղե երգի սուլոցն հավերժորեն
կխարտոցե ուղեղներու հառաջացող ժամերն ամեն…
Պետք է, պե՛տք է այլևս լռել
ու չափել այս անչափելի ձեր փոքրության սահմաններն…

Որովհետև ես կտեսնեմ անայլայլ
գեղեցկությունն արժեքներու արժեքին, 
անժխտելի, ճակատագրական ավետումն
ապագայի գերմարդուն…

Արևագալ…

Միայնության մեջ կանգնած, 
հսկայական շռայլն ահա կնետվի
այս բարձունքեն կատարյալ
մաղաքներուն ու բազմությանց վրա գորշ:

Համատարած միջոցին մեջ դեմքն անոր
կբարձրանա…
ու մարդկային արյունաքամ ամբոխին
որպես աստված երիտասարդ
կնետե իր պատգամն ահա, 
իմաստությունն իր բոլոր…

Ստեղծագործ, անժտելի պայքարի
տարերքն հիմա գուպարատենչ կկանգնի
քու առջիդ, 
Արևագա՛լ…

ու մաքրագործ հեղեղիդ դեմ ո՛չ մեկ ուժ
և ո՛չ մեկ թև, որ ճնշե իր ծանրությամբ
քու հաղթությունդ անայլայլ…

Հաղորդություն

Վառող խորհուրդ ու արթնություն
սրտերուն մեջ մեր խոնարհ, 
պահը խորունկ հևք մըն է դեռ
մեր էության մեջ կաթող
ու երկարող նվագն անեղծ լռության` 
համրաշարժ պար, ցայգահանդես տարածվող
ծովու՜ն վրա ներնաշխարհին մեր…

Կախարդ ժամը երեկոյան տարածեց
ոսկեթիթեռ կայծեր հազար` 
լուսապըսակ փառքին համար մեր սիրույն
Ու բուրումներ վարդաշրշյուն…

Երկու հոգի… բացվող երազ
ցայգահանդեսի շատրվանին շուրջ, 
և հաղորդական այս խորհուրդին մեջ` մինակ: 
(Անծանոթ ձեռք մը կարծես
Ստեղնաշարն աստղերուն
վերածեց խոր համանվագի ալիքներուն): 
Խազ մը ճերմակ, արծաթազօծ, 
ձայներ հազար, համատարած:

_ Արձանացած` լուռ ու խոնարհ ունկնդրենք
մեր սրտերու համանվագն
ու մեր ներքին խորախորհուրդ ալիքներուն
ռիթմը կազմենք…

Տիեզերքը մե՛նք ենք հիմա, 
այնքա՛ն փոքրիկ կծկըտած
ու այնքան մե՜ծ ու ծավալուն…

Ցավը կրծող ու դառնության շաշտը միայն
եղերերգի հնչյուններով մեր մեջ կանչող…

Կյա՜նքը, կյա՜նքը - տենչալի հուր, 
այրող քնար ու կոտտացող տավղահնչյուն…
Կյա՜նքը հրաշք…

Եվ իրարու հոգիներուն խորքերեն ներս
երկու հոգի` հաղորդական
կնշմարենք ընդելուզումն ալիքներուն
տանջանքի ու երանության:

Երկու հոգի - բացվող երազ
տիեզերքի աչքերուն…

«Հրախաղություն» ժողովածուից

Մանկություն

Որպես մինակ ճամփորդն այս
Երանության ճամփուն վրա` 
Երերացող, ժպտացող` 
Կքալեմ այդ հին օրերեն մեկուն մեջ…

Հետահայաց ակնարկիս տակ
Ծուխի փոքրիկ ծվեններ, 
Առավոտյան քանի մը ցող, 
Ուրախության պարզ բառեր…
Քանի մը գիծ դաշտանկար..
Ծառուղիներ արևողո՜ղ…

Օ՜, սպիտակ աղավնիներ
Հոգիիս մեջ
Կնային դեռ…
Կմտածեմ - օ՜, այլևս … օրերն հեռու են այդքան
Մինչ անվախճան տիեզերք մը և ցանկության անջրպետ
Ու ներքին ձայներ հուժկու
Քունքերուս մեջ կհնչեն մեքենական դոփյունով
Հուզումն ու տենդն այսօրվան…
Եվ սարսռող ժխորներն` իրենց թույնովն արդեն
Զիս կողողեն, կողողե՜ն…

… Արցունքով չէր, 
որ պիտի գար հիշատակդ
Խռովել զիս տարիներու կատարեն…
Ներքին պատկերն ահա դեմքիդ
Առերևույթ միջցին` հրաժեշտին մեջ մեր հին` 
Ու հակառակ ներկայի թավալումին տենդահար, 
Տակավին լուրթ է, վճի՜տ…
Մենք` իրարու հարազատ:

Այսօր և դեռ, այսօ՜ր և դեռ
Պիտի պահեմ ժպիտդ քու, 
Ո՜վ հեռավոր մանկություն…

Հովվերգություն

Իրիկնամուտ մը հանդարտ, խաղաղության հանգունակ.
Անտառն այս լուռ կփակվի իր թևերուն վրա մթին…
Պատուհաններ հեռակա, օ՜ քաղցրություն սերերու.
Ոսկեզանակ փոշիներ ու թիթեռներ ցայգային…

Երկու աղջնակ դեռատի - աղավնինե՜ր աղվական-
Փոքրիկ երգ մը խազերն ահա կարծես կձայնեն…
Հոգիիս մեջ մենավոր որքա՛ն խռովք, այս որքա՜ն
Դառնություններ… Կբացվին հեծկլտումներխավարեն…

Իրիկնամուտ մը լռին, խաղաղության հանգունակ…
Տարերքին մեջ հոգիիս կզգամ մերժում մ’ահավոր: 
Տարօրինակ հանդիպում. - ճակատագիրն աշխարհի
Այս անկյունին կթվի ինձի ա՛լ հեգնանք մը խոր…

Բևեռներեն իրենց սարսող հորիզոններ հեռակա
Կմխրճեն գանգիս մեջ ծաղրապատկեր մը շփոթ, 
Շառաչաձայն օվկիաներ` զրահապատ բերդերու
Կմախքներով կխաղան: Վերջին հևքեր մահամոտ…

Մինչ գանգերեն ծանրաբեռն կպայթին այդքան արյուն, 
Աստղերն ահա կգծեն շրջանն իրենց հանապազ, 
Կթավալին երկնային լույսերն հազար մղոններ…
Հու՜յս մը, հու՜յս մը, գթությու՜ն, արյունախանձ ո՜վ Երազ…

Իրիկնամուտ. լուռ գիշեր: - Խաղաղության ի՜նչ հեգնանք…

Առավոտ

«Մարդ ի պատվի էր և ոչ իմացավ»:

Գարնանային ցայգերու
Սպասումին պես հիմա

անհագ ծարավ մը լույսի
և անձկության բազում թևեր կգալարին ուսերուդ…

Ինչու՞
բառերն այդքան ծածուկ, 
չարտասանված իրողությունն
արգիլող շրթներդ
այսօր կդողան…

-Այդ կտեսնես` 
հսկայական երկիրներուն
խըժըլտացող քարափներուն
Թևերն անծայր կբացվին,

Ջուրերը գորշ
կհագնին արծաթի գույն
ու համեցող քայլերը մեր կձայնեն:

Եվ գիշերներն
կդառնան լու՛յս բազմագունյան
և քառուղին քայլերը մեր կառաջնորդե
սահմաններու բոցավառ…
Գարնանային ծառերու թևերուն պես
հույսերդ հիմա
կթպրտան, 
կթնդա՛ն.

Լսե՛, լսե՛ …

Այնտեղ, ուր կան
ծիծաղախիտ հրե աչքեր, 
մեզի նորեն պիտի տան սեր, քիչ մը ավիշ
և ապրելու հաճույքը մեծ…

Հսկայական գալիքի սահմաններեն հևացող
Ան, որ ահա պիտի գա, 
պիտի ըլլա հոգեկից
դաշունահար հոգիներուն մեր անպարտ:

Ան, որ ահա պիտի գա
այս երկաթի ու ծանրանիստ շեղջերու
փոշեթաթավ կույտերեն վեր, 
պիտի ըլլա իսկությունը դարերու, իսկությու՛նը
հոգեկան մեծ կոչումին:

Ան, որ ահա պիտի գա
Հերոսական դափնիով, 
պիտի ըլլա
կենսանորոգ
ցնծություն:

Հոգեկան այդ հաղթանակին ընդմիջեն
շրթները մեր պիտի դառնան ցնծությամբ
բաժակներուն կարմրաշիթ, 
ծաղիկներուն, գեղեցկությա՜նց, որ կանցնին
աննշմար, 
արժեքներուն ու տրորված դեմքերուն…

Ան, որ ահա պիտի գա, 
պիտի ըլլա
Մարդը
լոկ:

Վայրանկար

Երեկոյի մեջ խորունկ ծով մը վարդե երկնքի
մեղմ նրբերանգ կցանե բարդիներու մեջ հեռուն.
կխենթենան, կլոգնան մտածումիս արծաթե
աղավնիներն այս ժամուն համբույրին մեջ գույներու:

Արձակված նետ մը ինչպես շոգեկառքին ձայնն հանկարծ
կճեղքե սի՛րտն արևին-
Տերևաթափ ու սարսռուն
ծառե՜ր, ծառեր կթռին շագեկառքին զայրութեն, 
կանաչ շուքեր կդառնան պա՜ր մը սրտին մեջ ծովուն…

Օ՜հ, օհ սարսռուն այս ժամուն տարօրինակ խենթությամբ
պիտի խեղդե ահա զիս բազուկներուն մեջ լույսի…
Կեցի՛ր, կեցի՛ր, պիտի ես նետվիմ թևին խելագար
վայրաշարժին, որ ահա փոթորկավար կհոսի:

«Արձանագիր» ժողովածուից
Ուժ և ոգի

Երբոր լսեք երգն ավազին` անապատի սահմաններեն
տարածվող` 
Երբոր իյնա արևն անդարձ կույտին վրա
ոսկորներուն սպիտակ, 
Ու պայքարով, 
Աղետներով մեծազանգված
շաղախվի ողբն աշխարհի, 
Ու մարդկային միլիոնավոր զոհերեն, 
Ոճրաթաթախ արյուններեն
Խավարակուռ այդ գիշերեն երկնված, 
Երկրամասերն հեռավոր սարսռան
Բոցակալած երկինքով-

Արդարության ցասումն հանկարծ պիտի գա, 
Կայծակներով շառաչուն
Ու բռնության ուժերն անգութ ու բարբարոս
Պիտի իյնան ու խոնարհին պարտված:

***
Ու պատմության փաստն անհեղլի. -
Տարերային բնազդներեն հալածյալ
Գազաններու մոլուցքով ձիարշավող բանակներ, 
Երբ բարձրացան դարերու հորիզոնին կողերեն, 
Ավերն իրենց տարածելով մեր երկրին
արգասավոր ծագերուն` 
Սրածության, արյունի մեջ խեղդելով ամեն ինչ.-
Սրարշավող այդ դաժան հեղեղներուն դեմ առ դեմ` 
Ցեղի մ’ ըմբոստ, 
Ցեղի մը շեշտ ճառագայթներն հոգեկան խոր ուժերուն
Հերոսական իրենց թափով, 
կամքովն իրենց գերահզոր հավատքին
Ապառաժին վրա կառչած
ու դարերուն հանդիման` 
Պարտադրեցին ապրելու կամքն իրենց մեծազոր:

Ու այսպես -
Ոճիրներու գրոհին դեմ հաղթական, 
Թափված արյան հեղեղներեն վերծնած` 
Հողին վրա պապենական
Ավերակներուն իսկ մեջեն, 
Հավատավոր ու տքնաջան սերունդներ
Իրենց հոգվույն իբր նյութեղեն մարմնացում` 
Բարձրացուցին, ապառաժեն կորզելով
Շեն ոստաններ, կոթողային կառույցներ:

***
Ու այսօր -
Ժամանակի գրոհին դեմ ծավալուն` 
Նոր սերունդերն են կրկին
Մեր երկրին մեջ, ի սփյուռս, 
Հերոսական գուպարով կուրծքերն իրենց կպարզեն
Հազարամյա գոյության: 
Խտեղծագործ այդ ուժն ահա հևացող
Կի՛րք է հզոր ու հոգեկան մեծության
անկապտելի աղաղակ, 
Որ պիտի դեռ բարձրացնե անվհատ` 
Քանդումներեն, ավերակի կույտերեն
Տաճարներ դեռ խնդության, - ինքնադրոշմ արվեստի, 
Վերածնվող ու չմեռնող հանճարի
Հավերժական հայտարար:

Շամիրամ

Ու՛ժդ է անգութ, կժայթքի մետաղային բիբերեդ.
Շանթերն անոնց անհագուրդ կուզեն վառել, հրդեհել
Թարմությունն այդ աննկուն, քաջակորով իշխանին` 
Մերթ նենգամիտ համբույրով, մերթ շոյանքով դավադիր.
Ու զորությունն այդ դժխեմ, 
հավերժացող նայվածքիդ` 
Հուրե դաշույն` կարձակե ցոլքն իր պատգա՛մ մը իբրև: 
Հոլանի կուրծքդ է հրաբուխ գերեվարող ցանկությանց:

Գեղեցկությունն Արայի` առնական իր հմայքով` 
Արդ զրահված է սակայն, օ՜ թագուհի նենգության, 
Իմաստությամբն իր խոհուն…
Պերճանքիդ մեջ եթե իսկ խեղդես անթիվ աշխարհներ, 
Ադամանդե մահիճդ այդ եթե գծե սահմանն իր
Երկիրներու վրա դեռ, -

Կա՛ն անառիկ բորբ սրտեր, 
որ կարող են խորտակել
Շվայտության գահերն հին` 
հանուն սիրո
Մարդկային համայնական արևին:

«Լուսածնունդ» ժողովածուից

Առավոտ մը

Պատուհանեն ծովահայաց կբացվին
Վայրանկարի թևերն այսօր անպարագիծ
Թարմությամբ:

Նավերն հեռուն` իրենց ծուխեն հալածված` 
Հորիզոնի լայն գիծով, 
Կհեռանան դղրդումով մը ներքին
Դեպի բացերն երազին
Արծաթյա:

***
Երկիրն անկուշտ կհրահրե
գեղեցկության բաղձանքն այս, 
Նրա գյուտերու, հրաշքներու բնազդն իմ
Կխլրտի անհանգիստ: 
Ծնունդն օրվան, գաղափարի մը հառնող
Թևերուն մեջ լայնալիճ, 
Մտածումս արդ կտանի երկրի հազար ծագերուն:

Բազմություններ ծովեզրյա կայքերու
Հեռատեսիլ դեպքերու գրգիռն իրենց արյան մեջ
Ու նորահաս սերունդներու ավյունով
Շարժումի մեջ կդառնան
Պարն արգավանդ անձկության…
Երկիրն ամբողջ կլոգնա շնորհին մեջ առտըվան.
Աշխատավոր բազմությանց տողանցքն ահա կենսալիր.
Խաղաղության կառույցներն` ամեն օր նոր բարձրացող:

Ողջագուրումն հոգիիս` թշնամի և բարեկամ
Մարդոց հետ, որ այս պահուս, ամենուրեք, ամեն տեղ` 
Իրենց ամբեղջ հոգիով
Կբազմանան ստեղծագործ աշխատանքով, 
Կուտան կշռույթն առտըվան:

«Համայնական սեր» ժողովածուից

Ծարավներ

Իմացական ծարավներու անհաս ուղի` 
Որքան անցնիք անապատներն այս մութ կյանքին
Պիտի վառի՜ն առավե՛լ ևս բոցալեզու
Մեր հոգեկան պապակներն ա՛լ տառապագին:

Երաշտ ու տապ սահմաններեն անդին դարձյալ
Ուրվականնե՜ր կան բոցածարծ անտառներով
Ու աչքերուն մեջ մարդկային բյուր երազներ, 
Կալանավոր ցանկություններ, ավա՜զ ու ծով…

Պիտի տրվի՞ մեզի բախտն այդ ու վերջապես
Հասնի՜լ եզերքն այն աղբյուրին աստվածահայտ, 
Վճիտ ակն այն գիտակցական լինելության, 
Խմելու ջուրն անապական ու լիառատ:

Օ՜ մեծագույն երջանկության հույսն ունենալ…, 
Արևակեզ տափաստանեն անցնիլ անդի՜ն, 
Ու ցայգային աստղերու հունն իբր ուղեցույց` 
Հասնի՜լ այլևս երանության հագեցումի՜ն:

Արվեստ - գեղեցկություն

Միջոցին մեջ կվառի անսկիզբ ու անվախճան
Երազ մը բորբ ու անհագ…

Գիտակցության մարդկային օ՜ կուտակված երազն այդ, 
Որ տխրության ու անխոնջ տառապանքի ռիթմերով
Կճակատի կյանքին դեմ, 
Որ պաստառին վրա մութ կփորձե միշտ
Հըղացքին
Ձևերը բյուր ու անգայտ, 
Երբ բնության կանչերուն, գիծերուն մեջ կորնթարդ
Շատրվաններն հավիտյան կբաշխեն լույս ու բյւորեղ, 
Ստինքներեն կպոռթկան ա՛լ անհագուրդ տենչանքներ, 
Գիտակցության մարդկային ալքերուն մեջ կմեծնա
Ծարավն այդ մե՛ծ, մոգակա՛ն:

Օ՜ բաղձացված ամեն ինչ, 
Ամեն ձև, որ գերագույն ըլլալու է սահմանված…
Ողջակիզումն է միայն` բոցին վրա հոգեկան` 
Որոնումն այդ ծանրաքայլ…

Խորհու՜րդը կատարյալին…
Անհաս բարձունք, տառապա՜նք, 
Որ բանաստեղծ ու հանճար
Իրենց հոգվույն մեջ ընդունած
Հզոր շունչն աստվածային
Պիտի հասնին վայելել –
Հրաշքներու բազմակերպ ադամանդեն արձակվող
Ցոլքերով, 
Որ ակնթարթ մը միայն հրդեհված` 
Կդառնա արդ պերճափառ
Անմահություն բացարձակ` 
Խորհուրդը կատարյալին…

Բեղմանվորում

Իյնա՜լ գետին, համբուրել հողն` աղբյուր բարության, 
Ակոսներեն բեղմնավոր ըմպել ավիշն ու հեղուլ
Հույզն աչքերուդ լուսահեղձ…
Սիրտերը մեր գարնանային
Կվառին
Ծառերուն պես արքենի…

Ու բարձրերեն` ճախրագնաց
Արծիվնե՛րն են
Թևաբախ…
հաղորդության և սիրո խորհրդակուռ այս ժամուն
Տիեզերքի համանվագն է անհուն, 
Ու ավելորդ` ամեն բառ…

Երջանկության լիություն` 
Հույզն աչքերուդ ողկույզներեն լուսաշող…

***
ժամանակին մեջ տարերքեն
Մղված ուժով գերիրական
Մարդն անսըվաղ կտվայտի, 
Կձգտի իր ՙձերբազատման՚:

Տիեզերքի անհունության
Ու լույսերուն առջև անմար` 
Մեծ խնդիրներն իր հարցական
Կհանգուցվին, մինչ քար առ քար

Կբարձրացնե ան իր ձեռքով
ժատերն իր սև, անել բանտին
Ճիգով մ’ անհույս ու անքընին:

Ու Մարդը մինչ հաղթահարել
Կհանդգնի իր իսկ հոգին` 
… Տարերքն անհուն կծիծաղին…

«Այգահանդես» ժողովածուից
Սիրո ժպիտ

Եկավ անցավ
Ստվերն անոր լուռ, անձայն…
Սրտիս մեջ ցավ
Ու թախիծներ արթընցան: 
Ու անմեկին
Հույզերով մեղմ, սիրահար
Դեռ իմ հոգին
Կզգա կարոտն անոր վառ…

Փոքրիկ հուշերգ

Պարզ աղջկա մը պայծառ
Աչքերուն մեջ ժպտող մեղմ
Քաղցրախորհուրդ ու աղվոր
Սիրո կայծը կհիշեմ...

Ու նվագուն ու մեղմիկ
Լուսե սարսուռ մը գգվող
Կհիշեմ հեզ աղջըկա
Մազերուն մեջ ոսկեշող:

Կհիշեմ լու՜ռ, չերգըված
Մտերմիկ երգ մը սիրո…

Աստղերուն տակ

Աստղերուն տակ գիշերվան մեջ անխըռով
Եվ ծառերու սոսափյունին մեջ հանդարտ
Մեղեդիներ ու մեներգներ անավարտ…

Խռովահույզ մորմոքն երկար, խոլ օրվան
Անէացման անդորրին մեջ կհալի: 
… Եվ նվազկոտ, մեղմ հնչյուններ հույզով լի…

Աստղերուն տակ գիշերվան մեջ անխըռով
Կփողփողին թովիչ սերեր լուռ, անմար: 
Գանգյուններով հեզամրմունջ, սիրալիր:

Գիշերվան մեջ, աստղերուն տակ անխըռով:

***
Կդյութեն ինձ տակավին
Մեղմ հնչյուններն արծաթե, 
Սիրտս սիրով մը անգին
Խազերուդ մեջ կարտասվե:

Մորմոք, հույզեր օրորուն
Օտար` կյանքիս - աստղ ցրտին -
Երազի պես կզեղուն
Հուր- հուր վարդեր իմ սրտին…

…Արդեն զվարթ ենք որպես
Արբած, անվիշտ, անվրդով, 
Օ՜ բարի քույր հրակեզ, 
Վառե՛ սիրտս քու խանդով…

***
Բարի ժպիտ մը դեմքիդ
Եվ նայվածք մը գորովոտ` 
Արշալույսի շողերով
Հուշիկ եկար դուն ինձ մոտ:

Հավերժությունն աչքերուդ
Սիրո արև մ’էր անհուն, 
Ու ժպիտեդ քաղեցի
Արշալույսեր վարդագույն:

Սիրո բառեր ու տրտում
Քաղցրություններ մեղմագին
Կյանքի հոգնած կայծերով
Բոցավառված կարծրածին:

հոգիիս մեջ առհավետ
Խռովք մը լուռ հիասման
Կհորդի պերճ, ու գարուն
Հույսերս ընդմիշտ կարթննան:

***
Մենավոր ժամ. - տրտում քու՛յր, 
Մտածումիս մեջ կանցնիս
Հրեշտակի սպիտակ
Լույս թևերով ձյունաթույր:

Ու այս գիշեր - վշտակեզ
Ո՜վ հեռավոր տշրություն -
Սրբազան քուրմ մ’է հոգիս
Աղոթքի պես պաշտող քեզ:

Աստվածային խորքերեն
Սիրո անհուն մեհյանին
Լույսի շո՛ղ մը, տրտում քու՜յր…

Զի ցավատանջ սրտիս մեջ
Կնշմարեմ անսահման
Փլուզումներ մահաբույր…
__________________
* Վերոհիշյալ էսսեները համացանցում հրապարակվում են առաջին անգամ, այն իր անձնական արխիվից տրամադրել է այս գրական Էջի խորհրդատու, բանասիրական գիտությունների թեկնածու, գրականագետ-տեսաբան Նաիրա Համբարձումյանը: 

Ընթերցողի դատին է հանձնվել մեր նոր կայքերից մեկը

Ընդհանուր առմամբ «Նիդերլանդական Օրագիրի»Հիմնական նպատակն է նպաստել հայ սփյուռքի համախմբմանն ու ամրապնդմանը, աճող սերնդի հայեցի դաստիարակմանը, գրական, հայրենասիրական հայացքների ձևավորմանը: Տեղադրում է հիմնականում Հոլանդահայ կյանքին, մշակութային անցուդարձին վերաբերվող նյութեր:Օրագիրը հնարավորինս տեղյակ է պահում ինչպես Հոլանդիայում ու հոլանդահայ համայնքներում տեղի ունեցող անցուդարձերին, այնպես էլ մայր հայրենիքում ու նրա սահմաններից դուրս տեղի ունեցող հիշարժան դեպքերին: 2008թ. ստեղծված Dear Angel հոլանդահայ կազմակերպության մամուլի բաժնից 2012թ. մարտ ամսին վերանվանվել է որպես առանձին, անկախ լրատվական աղբյուր՝ «Նիդերլանդական Օրագիր» անվանմամբ: